پایان نامه مقطع کارشناسی ارشد رشته علوم اجتماعی گرایش برنامه ریزی ورفاه اجتماعی درباره عدالت

دانشگاه تهران

دانشكده علوم اجتماعی

پایان نامه كارشناسی ارشد برنامه ریزی ورفاه اجتماعی

بررسی عوامل موثر بر نگرش مردم به عدالت

(مطالعه موردی شهر اسفراین )

استاد راهنما

دكتر علی شكوری

استاد مشاور

دكتر علی اصغر سعیدی

دانشجو

برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده درج نمی شود

تکه هایی از متن به عنوان نمونه :

فهرست

مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………….ز

فصل اول: طرح مسئله

بیان مسئله و ضرورت آن……………………………………………………………….. ….. ………………….. 1

مروری بر سوابق تجربی موضوع……………………………………………………… … ………………………7

اهـــداف طــرح………………………………………………………………………….. ……………………….. 9

سئوالات پژوهش………………………………………………………………………… …………………………….. 11

فصل دوم : ادبیات تحقیق

مقدمه………………………………………………………………………………………… ……………………………….13

الگوها و نظریه های مربوط به نگرش……………………………………………………………………………13

الگوها و نظریه های عدالت…………………………………………………………………………………………..27

ابعاد مختلف عدالت ……………………………………………………………………………………………………..58

چارچوب نظری تحقیق…………………………………………………………………………………………………..64

فصل سوم: روش شناسی

مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………….67

طرح پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………..67

فرضیه های تحقیق ………………………………………………………………………………………………………….67

تعاریف عملیاتی متغیرها…………………………………………………………………………………………………..69

متغیرهای تحقیق………………………………………………………………………………………………………………70

روش تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………70

جامعه آماری………………………………………………………………………………………………………………………71

نمونه گیری………………………………………………………………………………………………………………………..71

روش اجرای تحقیق……………………………………………………………………………………………………………77

روش های آماری و تحلیل داده ها…………………………………………………………………………………….77

فصل چهارم :توصیف و تحلیل داده ها

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………80

آشنائی با اسفراین……………………………………………………………………………………………………………….80

توصیف داده ها………………………………………………………………………………………………………………… .85

تحلیل داده ها……………………………………………………………………………………………………………………110

فصل پنجم : خلاصه ، نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات

خلاصه و نتیجه گیری ……………………………………………………………………………………………………..130

پیشنهادات………………………………………………………………………………………………………………………….134

فهرست منابع و مآخذ………………………………………………………………………………………………………138

پیوست……………………………………………………………………………………………………………………………….145

فهرست جداول و نمودارها

جدول(4-1-1) توزیع جمعیت شهرستان اسفراین در طی سالهای

مختلف به تفكیك گروه های بزرگ سنی……………………………………………….. 83

جدول (4-1-2)درصدباسوادان اسفراین در طی سالهای مختلف به

تفكیك مناطق شهری و روستائی و جنس ……………………………………………83

جدول (4-1-3)درصد شاغلان اسفراین در مشاغل شغلی مختلف در سال 1380……………………… 84

جدول (4-2-1 )توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب جنس………………………….85

جدول (4-2-2)توزیع فراوانی پاسخ های داده شده توسط پاسخگویان به

گویه های مرتبط با عدالت به تفكیك جنس…………………………………………86

جدول( 4-2-3) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب سن…………………………….. 87

جدول (4-2-4)توزیع فراوانی پاسخ های داده شده توسط پاسخگویان

به گویه های مرتبط با عدالت به تفكیك سن…………………………………………..88

جدول (4-2-5) )توزیع فراانی پاسخگویان بر حسب تا هل………………………….90

جدول (4-2-6)توزیع فراوانی پاسخ های داده شده توسط پاسخگویان

به گویه های مرتبط با عدالت به تفكیك وضع تاهل……………………………………..91

جدول( 4-2-7 ) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب شغل…………………………..92

جدول (4-2-8)توزیع فراوانی پاسخ های داده شده توسط پاسخگویان

به گویه های مرتبط با عدالت به تفكیك شغل………………………………………….93

جدول( 4-2-9) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب عضویت در گروه های سیاسی اجتماعی……95

جدول (4-2-10)توزیع فراوانی پاسخ های داده شده توسط پاسخگویان به گویه های

مرتبط با عدالت به تفكیك عضویت در گروه های سیاسی اجتماعی جامعه…………….96

جدول(4-2-11) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب پایگاه اقتصادی – اجتماعی……..99

جدول(4-2-12)توزیع فراوانی پاسخ های داده شده توسط پاسخگویان به گویه های

مرتبط با عدالت به تفكیك پایگاه اقتصادی اجتماعی………………………………..100

جدول(4-2- 13 ) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب مذهبی تلقی كردن خویش……………….102

جدول(4-2-14)توزیع فراوانی پاسخ های داده شده توسط پاسخگویان به گویه های

مرتبط با عدالت به تفكیك تعلقات مذهبی ……………………………………………………………103

جدول(4-2-15 )توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان تحصیلات………………………….106

جدول(4-2-16 )توزیع فراوانی پاسخ های داده شده توسط پاسخگویان به

گویه های مرتبط با عدالت به تفكیك سطح تحصیلات………………………………………………107

جدول (4-3-1) تحلیل روابط بین متغیر نگرش به عدالت در جامعه و جنس پاسخگویان………………111

جدول (4-3-2) تحلیل واریانس برای مقایسه بین نگرش به عدالت در

جامعه در گروه های مختلف پاسخگویان برحسب جنس …………………………………………….111

جدول (4-3-3 تحلیل روابط بین متغیر نگرش به عدالت در جامعه و سن پاسخگویان…………..112

جدول (4-3-4) تحلیل واریانس برای مقایسه بین نگرش به عدالت

در جامعه در گروه های مختلف پاسخگویان برحسب سن ……………………………………….113

جدول (4-3-5) تحلیل روابط بین متغیر نگرش به عدالت در جامعه و سطح تحصیلات پاسخگویان..113

جدول (4-3-6)تحلیل واریانس برای مقایسه بین نگرش به عدالت در جامعه

در گروه های مختلف پاسخگویان برحسب تحصیلات………………………………………………114

جدول (4-3-7) تحلیل روابط بین متغیر نگرش به عدالت در جامعه و شغل پاسخگویان………….115

جدول (4-3-8) تحلیل واریانس برای مقایسه بین نگرش به عدالت در

جامعه در گروه های مختلف پاسخگویان برحسب شغل……………………………………………114

جدول (4-3-9) تحلیل روابط بین متغیر نگرش به عدالت در جامعه و

پایگاه اقتصادی اجتماعی پاسخگویان……………………………………………………………..116

جدول (4-3-10) تحلیل واریانس برای مقایسه بین نگرش به عدالت

در جامعه در گروه های مختلف پاسخگویان برحسب پایگاه اقتصادی اجتماعی…………………….117

جدول 4(-3-11) تحلیل روابط بین متغیر نگرش به عدالت در جامعه و وضعیت تاهل پاسخگویان…..117

جدول( 4-3-12) تحلیل واریانس برای مقایسه بین نگرش به عدالت

در جامعه در گروه های مختلف پاسخگویان برحسب وضعیت تاهل……………………………….118

جدول (4-3-13) تحلیل روابط بین متغیر نگرش به عدالت در جامعه و

عضویت پاسخگویان گروه های سیاسی اجتماعی جامعه در ……………………………………….119

جدول (4-3-14) تحلیل واریانس برای مقایسه بین نگرش به عدالت در جامعه

در گروه های مختلف پاسخگویان برحسب عضویت در گروه های سیاسی اجتماعی جامعه………….120

جدول (4-3-15) تحلیل روابط بین متغیر نگرش به عدالت در جامعه و تعلقات مذهبی پاسخگویان….121

جدول 4-3- 16)تحلیل واریانس برای مقایسه بین نگرش به عدالت در جامعه

در گروه های مختلف پاسخگویان برحسب تعلقات مذهبی…………………………………………..121

جدول (4-3-17)تحلیل واریانس برای مقایسه بین نگرش به تفاسیر

عدالت در جامعه در گروه های مختلف پاسخگویان به تفكیك متغیرهای مستقل …………………122

جدول(4-3-26) همبستگی پیرسون بین شاخص های عملیاتی عدالت……………………………….124

نمودار 2-1 )مراحل مختلف تغییر نگرش بر طبق الگوی هاولند………………………………….24

نمودار 2-2)نمایش عواملی كه بر نگرش به عدالت تاثیر دارند………………………………………65

نمودار 2-3)نمایش تصویری الگوهای عدالت……………………………………………………46

نمودار 4-1 عوامل موثر بر نگرش به عدالت پس از تحلیل یافته های تحقیق ……………………128

چكیده

عدالت از دغدغه های اساسی انسان از ابتدای خلقت بشر تا امروز بوده و هست .فلسفه عدالت در شكل گیری و انحطاط دولت ها نیز دخیل بوده و به ویژه در جوامع دمكراتیك امروزی نیاز به توجه به عدالت در جامعه بیش از همیشه احساس می شود .زیرا رابطه مستقیم با مشروعیت حكومت و مقبولیت فرامین و دستورات حكام دارد. و نگرش مردم در این زمینه مسئله اصلی است . دولتهای فراوانی با وجود بی عدالتی های آشكار در نظر مردم عادل جلوه داشته و بی دغدغه حكومت كرده اند . در این تحقیق با مطالعه موردی شهر اسفراین ، به بررسی عوامل موثر بر نگرش مردم به عدالت پرداخته شد . كه در آن در مجموع تعداد241 نفر از ساكنان شهر به عنوان نمونه های تحقیق مورد ارزیابی قرار گرفتند . نمونه ها به روش تصادفی خوشه ای انتخاب گردیدند . ما بررسی كردیم كه آیا اصولا بین افراد مختلفی كه در جامعه زندگی می كنند تفاوتی وجود دارد .و چه گروه هائی نسبت به عدالت در جامعه نگرش مثبت یا منفی بیشتری دارند .فرضیه اصلی ما بررسی وجود تفاوت بین نگرش مردم به عدالت بود كه با كمك هشت فرضیه جزئی دیگر و استفاده از روش پیمایشی برای جمع آوری اطلاعات و بسته نرم افزاری spss برای تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع آوری شده ، به بررسی آن پرداختیم .در پایان تحقیق نتایج زیر به دست آمد.

از مجموع پاسخ ها این گونه بر می آید كه بین نگرش گروه های مختلف جنسی و سنی مردم و دارندگان مشاغل و سطح تحصیلات مختلف در باره نگرش به عدالت تفاوت معنی داری وجود نداردو اكثر مردم وضع موجود جامعه را عادلانه ارزیابی نكرده اند و از بین فرضیه های جزئی نیز تفاوت معنی دار بین تحصیلات و تعلقات مذهبی و پایگاه اقتصادی اجتماعی با عدالت تائید شد و دیگر فرضیه ها در سطح اطمینان مورد نظر تائید نشدند .

بنابراین شایسته است در جهت تقویت بنیادهای شناخت مردم درباره عدالت كارهای اساسی انجام شده و با روش های مختلف در صدد اصلاح این نگرش بر آمد .

مقدمه:

عدالت از جمله مفاهیمی است كه از آغاز شكل گیری تمدن بشری برایش شناخته شده و مهم بوده است و این مسئله در طول تاریخ جزء مهمترین مباحث و دغدغه‏های بشر، ادیان الهی, مصلحان اجتماعی ، پیامبران و اندیشمندان سیاسی بوده است و جستجو برای رسیدن به عدالت و استقرار آن در جامعه آرمان و آرزوی بسیاری از افراد و گروه ها بوده و تلاش های فراوانی در جهت نیل به این منظور صورت گرفته است. این تلاشها از مبارزه نمادین هابیل و قابیل (پسران حضرت آدم) نمود عینی به خود گرفت. با سخنان پر شور یك انقلابی ، یك شورشی ،یا یك سیاستمدار زیرك رشد یافت و بال و پر گرفت و ادامه حیات داد و در عصر حاضر نیز ادامه دارد.

در جوامع امروزی كه ساختار جوامع به گونه ای است كه ضرورت وجود عدالت در آن حرف اول را می زند و سیاستمداران جوامع دموكراتیك نیاز به آرای مردم دارند باز هم موضوع عدالت و پرداختن به آن , آنقدر موثر است كه مورد استفاده نامزدهای انتخاباتی قرار گیرد. زیرا عدالت اجتماعی و سیاسی ودیگر حوزه های عدالت به قدری بااهمیت بوده و به سرنوشت ملتها و دولتها پیوند خورده كه هیچ ملت و مكتب و اندیشمند سیاسی و اجتماعی آن را نادیده نگرفته است و حتی حكومتها و حكام جور و زورمندان نیز سعی بر آن داشته‏اند كه ریاكارانه خود و نظامشان را مُتّصف به آن دانسته و هدف خود را برقراری عدالت كامل و بی نقص در همه بخشهای جامعه و برای همه آحاد جامعه اعلام نمایند. و حتی هزاران ظلم و جنایت كرده اند تا ثابت كنند كه منشی عادلانه دارند (در این مورد اكثر كتب تاریخی مطالب زیادی برای گفتن دارند ).

با یك بررسی جامعه شناختی تاریخی می توان دریافت كه تمام قیام ها و نهضت های بشری ، شورشها و انقلاب ها ریشه در عدالت خواهی داشته و همواره انسان ها پس از آگاه شدن از وضع خود و تغییر نگرش نسبت به نوع حكومت , در جهت دست یافتن به عدالت و گریز از بی عدالتی حاكم بر جامعه ،با حاكمان ستم پیشه و خودكامه در جدال بوده اند . در واقع تاریخ زندگی بشر صحنه تلاش و كوشش در راه تشخیص ، دریافت و اجرای عدالت بوده و در جستجوی این آرمان ستیز و جدل بسیاری ظهور كرده است.

در فرهنگ اسلامی بحث عدل از مباحث گسترده و پردامنه است ولی آنچه در باره عدل گفته و نوشته شده است تنها در بعد كلامی آن) عدل الهی( و یا در بعد اخلاق فردی)اعتدال روحی (بوده است و با كمال تأسف در زمینه روابط متعادل پدیده‏های طبیعی و تأثیر و تأثر آنها (كه به منزله عدل در متن ‏طبیعت و كلید تسخیر آن است) و ارتباط نوع نگاه مردم به عدالت در جامعه با زندگی و رفتارهای فردی آنان , از منظر معارف اسلامی هیچ قدمی تا كنون برداشته نشده است. در زمینه عدالت اجتماعی نیز كه باید گفت ثمره و نتیجه مباحث قبل می‏باشد جز سخنانی بسیار كوتاه و كلی و یا حداقل چند كتاب كوچك و مختصر، كاری در خور انجام نگرفته است. و قاعده عدالت مثل قاعده حریت ، قاعده اهم و مهم ، قاعده سهولت ، قاعده مساوات و بسیاری از قواعد دیگر با وجود اینكه در استنباط مسائل فقهی دارای نقش بسیار مهمّی هستند به صورت یك قاعده فقهی كه بتوان در قواعد فقه اسلامی آنرا به شكلی مدون و تعیین مرز شده یافت دیده نمی شود .

اما نكته مهمی كه ارتباط كاملی با سر نوشت جامعه و سیاست های اعمال شده در بر خورد با مردم دارد این است كه مردم ، جو جامعه را چگونه می بینند ؟ آنرا چگونه در ك می كنند؟ نسبت به این فضا چه احساسی دارند؟ آیا دوست دارند جریان جامعه به همین سمت و سویی كه در حركت است ادامه یابد؟ آیا نمی پندارند بهتر است شكل جامعه به نحوی دگرگون شود كه زندگی بهتری نصیب آنها شود؟ آیا حالتی كه در جامعه موجود است بهترین است؟ آیا روند مطلوب تری در كار و زندگی متصور نیست؟ تا كجا و چه مرحله ای مردم در پی حفظ حكومت و یا تلاش برای استحكام پایه های آن هستند؟ چقدر خود و جامعه را وابسته به هم می دانند؟ آیا هرگز به این فكر كرده اند كه تا چه حد به آنان اجحاف می شود ؟

نحوه نگرش افراد به این موضوع در جامعه كه می تواند از طریق پاسخ به این سوالات و سئوالات مشابه دیگری تعیین شود ، به این دلیل مسئله مهمی است كه تعیین كننده ادامه روند سیاسی جامعه است و دقیقا با قدرت و حكومت رابطه دارد و مردم یك جامعه می توانند با روند آرام یا خشن نسبت به تغییر روند زندگی خود اقدام نمایند و یا با جدیت تمام در جهت تثبیت وضعیت موجود بكوشند .

جامعه ایران نیز از این امر مستثنی نبوده و اكثر عواملی كه باعث برجسته شدن عدل و عدالت در بافت یك جامعه می شود در جامعه ایرانی وجود دارد(از قبیل مذهب , قانون , علما و اندیشمندان سیاسی و اجتماعی ) . این اهمیت مثبت بودن نگرش به عدالت در جامعه ایران را مضاعف می كند. جامعه ایران با تمدن قوی، فرهنگ غنی و تاریخچه ای كهن و مردم زیرك و هوشیار بارها شاهان خودكامه بی توجه به عدالت را به زیر كشیده و سلسله های بسیاری ،با نامهای مختلف ظاهر شده و چند صباحی با توسل به حیله های مختلف از جمله برقراری عدالت حكومت كردند و در نهایت جای خود را به دیگری واگذاشتند . بنابر این عجیب نیست اگر می بینیم حاكمان نظامهای مختلف در طول تاریخ كهن ایران توجه عمیقی به نحوه نگرش مردم به اعمال و رفتار حكومت و عاملان خود داشته اند و عدالت را از جمله مهمترین ابزارهای كسب مشروعیت برای حاكمیت خو د می دانسته اند و توجه داشتند كه با توجه به رابطه عمیقی كه بین وجود عدالت در جامعه و زندگی مردم وجود دارد , واكنش در برابر بی عدالتی امری دور از ذهن نیست و چنانچه شرایط عینی و ذهنی دخالت مردم در تغییر سرنوشتشان فراهم شود مسلما فرصت را از دست نخواهند داد همچنانكه تاریخ گواه این سخن است.

پس توجه جدی به این امر ضرورت دارد كه هر از چند گاهی به سنجش و ارزیابی عدالت در جامعه پرداخته و سعی كنیم اولا طرز تلقی مردم از عدالت در جامعه را بشناسیم . ثانیا با آنچه از این رهگذر به دست می آوریم ، شاخص های مرتبط با عدالت را در حد مطلوب نگه داریم . بررسی این شاخص ها گذشته از ضرورت آن برای بقای حاكمیت سیاسی در جامعه , در جهت رسیدن به جامعه ایده آل اسلامی لازم است .

بنابر آنچه گفته شد در این تحقیق تلاش بر این است كه ضمن تبیین نظریه های مرتبط با عدالت , به بررسی آنچه باعث شكل گیری نگرش مثبت یا منفی به عدالت در بین اعضای جامعه و در واقع مهم ترین عواملی كه بر این نگرش تاثیر گذار هستند پرداخته شود كه می توان آن را نوعی رضایت از شرایط زندگی نیز عنوان كرد .

این رساله در پنج فصل تنظیم شده است كه به ترتیب زیر خواهد آمد :

در بخش اول به بیان مسئله پرداخته و شرح مختصری از دلایلی كه باعث شد چنین كاری در این محل خاص به عنوان موضوع تحقیق انتخاب شود داده شده است. سپس درباره جامعه آماری و نمونه انتخاب شده و ویژگی های آن و اهداف و سئوالات پژوهش به بیان برخی مطالب ضروری پرداخته شد .

در بخش دوم كه به بررسی ادبیات تحقیق می پردازد ابتدا مفهوم موضوع و ابعاد مختلف آنان روشن شده و سپس رابطه عدالت با موضوعات مرتبط با آن بررسی شده و در نهایت به تشریح نظرات افراد یا مكاتب گوناگونی كه در باره موضوع عدالت كنكاش و اظهار نظر كرده اند می پردازیم . در پایان این بخش چارچوب نظری كه سیر عملی تحقیق بر آن تاكید داشته است ارائه می شود .

در بخش سوم بعد از اینكه متغیرهای مستقل ، وابسته و متغیرهای كنترل معرفی شدند به تفكیك روش های به كار گرفته شده در كار تحقیق ،طراحی پرسشنامه ،جمع آوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل آنها و دیگر تكنیك های تحقیق بیان شده است .

در بخش چهارم ابتدا به طور مختصر در مورد وضعیت شهر اسفراین كه كار تحقیق در آن صورت گرفته به ارائه مطلب پرداخته شده و سپس متغیرها و داده ها توصیف شده و جداول و نمودارهای مربوط به آنها آورده شده و سپس از طریق آزمون های آماری پارامتری و ناپارامتری و نیز استفاده از آماره های همبستگی و پیوستگی مربوط ، سطح معنی داری و شدت معنی داری روابط بین متغیرها مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است .

در بخش پنجم ابتدا خلاصه كار ارائه شده و پس از تحلیل و نتیجه گیری ،پیشنهادات مورد نظر ارائه داده شد .

باید توجه داشت كه انجام هیچ كاری به ویژه یك كار علمی با ارزش به تنهائی امكان پذیر نیست و افراد بسیاری در این عرصه نقش داشته اند . بار دیگر لازم است از زحمات استاد گرامی جناب آقای دكتر علی شكوری كه در تدوین پایان نامه راهنمائی های بسیار ارزنده و كمك های بی دریغ داشتند و اساسا یكی از دلایل انتخاب موضوعی بكر و دست نخورده كه دارای ابهامات فراوان در تشریح و تعریف و اشكالات و سختی فراوان در اجرا بود ، اطمینان و پشت گرمی به كمك و یاری ایشان بود تقدیر به عمل آورم .به علاوه از جناب آقای دكتر علی اصغر سعیدی به عنوان استاد مشاور این حقیر كه با راهنمائی های ارزشمند خود باعث غنای تئوریكی و مفهومی پایان نامه شدند و از دقت توجه ایشان در بازخوانی مطالب و یافتن اشكالات ریز و درشت كار و تذكر به موقع در جهت اصلاح آن، كمال تشكر دارم و نیز از آقای دكتر غلامرضا غفاری كه در مباحث آماری و تجزیه و تحلیل داده ها كمك فراوان نمودند تقدیر و تشكر نموده و از خدای بزرگ برای این اساتید معظم ، سلامتی و طول عمر توام با موفقیت روزافزون خواستارم .

امید است روند علمی جامعه مابا شتاب بیشتر به سوی خیر و صلاح جامعه و در جهت خوشبختی و سعادت افراد بوده و آیندگان ،جامعه ما را الگوی سعادت خود و دیگران قرار دهند .

فصل اول

طرح مسئله

1-1-)بیان مسئله و ضرورت آن

مسئله ای به نام عدالت همزاد بشر است و از گذشته های دور تا امروز(از افلاطون1 و ارسطو گرفته تا رالز و هایك و دیگران ) بحثهای فراوانی درباره آن صورت گرفته و كتابهای بسیاری نوشته شده كه مستقیم یا غیر مستقیم به موضوع عدالت2 پرداخته اند(البته سهم مطالبی كه به طور خاص به موضوع عدالت پرداخته باشند بسیار اندك است ) . ولی هر چه بیشتر تلاش صورت گرفت بر پیچیدگی های مسئله افزوده شد . با وجود این كه عدالت مفهومی متداول و كاملا شناخته شده در بین همه اقشار و افراد است و همزمان با عمر بشر نیز شناخته شده و روش های حاكم كردن آن در بین افراد جامعه مطرح بوده است ولی نكته قابل تامل این جاست كه تعریفی كه اولاً مورد قبول همه افراد و گروه ها باشد و ثانیاً همه حوزه های عدالت مثل حوزه اخلاقی ، اقتصادی ، قضایی ، جزایی ، مناسبات بین المللی ، عدالت در روابط خانوادگی و دولت را در بر بگیرد ، وجود ندارد و این مسئله همچنان لاینحل باقی مانده است .زیرا تعاریفی كه از عدالت صورت گرفته بیشتر تعریف به مصداق است . مثلا علمای اخلاق عدالت را به كنترل در آوردن قوه غضب و شهوت وفقها آنرا ملكه نفسانی بازدارنده از بدی و جاذب به خوبی می دانند .

عدالت از جمله مهم ترین موضوعاتی است كه انسان از گذشته با آن درگیر بوده و همیشه در جستجوی راهی برای برقراری آن بوده است. اینكه چرا این موضوع برای مردم , به ویژه مردم ایران اهمیت داشته و دارد دلایل زیادی می توان اقامه كرد كه به چند مورد از آنها اشاره می كنیم :

1ـ وجود نابرابریها و تمایل افراد برای حذف نابرابریهای شدید . هر چه شدت و تظاهر این نابرابری ها بیشتر باشد اهمیت از بین بردن آن و رسیدن به وضعیتی مخالف آن وضوح بیشتری می یابد.

1-pl ato 2-justice

2ــ توصیه های مذهبی و ادیان مختلف به ویژه توصیه های دین اسلام و بالاخص تاكیدات ائمه اطهار (ع)كه خود به تنهائی بخش بزرگی از ضرورت وجود عدالت و خطرات فقدان عدالت در جامعه را پوشش می دهد.

3 ـ تاثیر روشنفكران و حكمای هر قوم در شكل دادن به انتظارات و توقعات مردم .

4ـ سازگار بودن خواست عدالت با فطرت و روحیات كمال انسانی.

5 ـ وجود فقر در جامعه و ضرورت رها ساختن جامعه از چنگال فقر .

6 ـ توان استفاده از دسترنج و حاصل كار تلاش، بدون این كه توسط قدرت دیگری یا به دلیل تفاوت با دیگری مورد تهدید واقع شود .

7ـ تمایل مردم به توانائی یافتن در احقاق حقوق حقّه خود.

8 ـ توان دست یابی به آینده ای روشن برای خود و فرزندان .

9 ـ كم شدن ناهنجاری ها وكجروی های اجتماعی ناشی از فقر ، عدم توجه به تاثیر رفتارهای تبعیض های ناروا در جامعه .

10 ـ اهمیت كار و تلاش افراد برای استفاده بهینه از آنچه از طریق كار مشروع و قابل قبول به دست می آورند .

11 ـ توجه حكام به عدالت و تلاش برای عدالت گستر جلوه كردن در افكار عمومی و هراس از برچسب بی عدالتی .

12ــ وجود رابطه بسیار عمیق بین شرایط اقتصادی و اجتماعی زندگی و بود یا نبود عدالت در جامعه .

13 – ظهور افكار و اندیشه های عدالت خواهانه در طول سالهای اخیر در جوامع صنعتی مدرن و حتی پست مدرن .

14- ضرورت كسب مشروعیت برای حكومت ها به ویژه از زمانی كه افكار دموكراتیك و حكومتهای مردم سالار یا مدعی مردم سالاری نضج گرفته و رشد كرده اند .

15- امید افراد به آینده ای روشن و قابل تكیه با تاكید بر اعمال و قوانین عادلانه .

16-در شعارهای انقلابی مردم ایران در سالهای انقلاب، مسئله عدالت و بی عدالتی به طور ویژه و با برجستگی خاصی عنوان شد و سپس در قانون اساسی نیز گنجانده شد و در پیام های مختلف رهبر انقلاب هم به كرات شنیده شد .این شواهد بیان می دارد كه جمهوری اسلامی ایجاد عدالت از وظایف مهم و اصلی خود دانسته و در موارد مختلف به آن پرداخته است (وصیت نامه امام ره). و این موضوع نیز به حساسیت مسئله نزد مردم كمك كرده است .

امام خمینی در وصیت نامه اش می فرماید :حكومت حق ، برای نفع مستضعفان و جلوگیری از ظلم و جور و اقامه عدالت اجتماعی كه از بزرگترین واجبات , و اقامه آن از والاترین عبادات است می باشد (وصیت نامه امام ره ) .

به هر صورت در ضرورت وجودی عدالت بحثی نیست و هرگز لزوم وجود عدالت و مطلوبیت آن انكار نشده و این آرمانی بوده است كه در كنار مجموعه ای از آرمانها و ارزشهای بنیادین هیچ گاه از ردیف مطلوبات و مطالبات آدمی غایب نبوده است . كانت7 می گوید : اگر عدالت نباشد زندگی به زحمتش نمی ارزد (كاتوزیان , 1379 ، ص611 )

ولی جالب این است كه به تعداد افرادی كه خواهان عدالت و اجرای آن هستند مصادیق رفتار عادلانه متفاوت است و آنچه در نظر كسی عادلانه است ممكن است از نظر دیگری ناعادلانه ترین وضعیت و رفتار باشد . (همان ، ص 15 ) . افلاطون پس از بحث مفصل در باب عدالت آن را آرمانی می داند كه فقط توسط فلاسفه قابل درك است و در صورتی محقق می شود كه هر كسی به كاری دست بزند كه لیاقت و استعداد آنرا دارد و از مداخله در كار دیگران بپرهیزد و هایك عدالت را در نابرابریهای طبیعی می داند و ضرورتاً به عدم دخالت دولت در كارهای اقتصادی برای اجرای عدالت توسط نهادهای بازار تاكید میكند (غنی نژاد ، 1373) و برخی دیگر مثل پاسكال3 معتقدند وجود عدالت در جامعه به دلیل توانایی مفید بودن آن برای اغنیاء است (پیشین،ص613)

از این دست تعاریف و تعابیر توسط افراد دیگری مثل ارسطو 4, مولوی ، سید قطب، مانهایم 5 ، خواجه نصیر طوسی , هابز6، شریعتی , مطهری , رالز7, هایك8 , نوزیك 9و بسیاری دیگر از دریچه نگاه شخصی آنان صورت گرفته و هریك با توجه به نظری كه در باب كار كرد عدالت دارند تعریف خاصی از عدالت را مطرح كرده اند. این تفكرات و نظرات در باره كاركرد عدالت را می توان در چهار عرصه خلاصه كرد :

كار كرد عدالت در تكوین و نظام خلقت
كاركرد عدالت در تدابیر و نظام اجرائی
كاركرد عدالت در تشریع و نظام قانون گذاری
كاركرد عدالت در منش ،رفتار و روش زندگی فردی و اجتماعی

درست است كه رعایت عدالت در هر یك از عرصه های فوق ضروری است ولی ما در این بحث بنا نداریم به همه آنها بپردازیم و آنچه مد نظر ما است آراء و اندیشه هائی است كه بتواند عدالت را از نظر ارتباطی كه با زندگی افراد و تاثیری كه در رفتار و منش فكری و عملی آنها داردروشن كند(آنچه در این تحقیق مد نظر ما است همین موضوع ،یعنی كاركرد عدالت در منش و رفتار و روش زندگی افراد است ) . ولی جدای از اینكه عدالت در هر یك از عرصه ها تا چه حد موفق عمل كند یا در آن عرصه عدالت رعایت شود باید به نكته بسیار مهم دیگری توجه شود(دائره المعارف اعلمی ،1390قمری ، ص5-10) .

3- pascal 4-aristotel 5-karl manhaim 6-thomas hobs 7-jhon rawls 8-feridrik hayek 9-robert nozik

مسئله مهمتری كه وجود دارد این است كه مردم چگونه به عدالت می نگرند و عدالت را در چه چیز می دانند و چگونه آن را در اعمال و رفتار خود متجلی می سازند . زیرا نگرشها 10 جنبه ای مهم از زندگی عاطفی و احساسی ما هستند و ما براساس آنچه در یافت می كنیم نسبت به اشیا , افراد و اندیشه ها نظر خاصی پیدا می كنیم كه ناشی از اطلاع ما از آنها و احساس ما در باره آنها است و حتی همین نگرش ها به عنوان تعیین كننده شیوه بر خورد ما با آن اندیشه ها و افراد ، و مقدمه عمل می باشند(كریمی,1381, ص262) .

هر رفتاری كه از فردی سر بزند قطعاً در ورای آن نوعی نگرش وجود دارد و آمادگی ویژه ای برای عمل در فرد ایجاد میشود اگر فردی با نگرش برابری طبیعی افراد به عدالت , فاصله طبقاتی را در جامعه ببیند آنرا نمی پذیرد و چنانچه فردی ذی نفوذ و با قدرت باشد می تواند بر اساس نگرش خود به واكنش در برابر جامعه بپردازد و تحولاتی صورت دهد .(محسنی ,1379,ص29) و یا مردم كوچه و بازار با دید ویژه خود, مشروعیت نظام و دولت را زیر سئوال می برند و این ضربه به مشروعیت11ممكن است آنها را به بروز رفتارهای سیاسی علیه حكومت وادار نماید و در برابر قوانین غیر عادلانه دست به مقاومت بزنند كه می تواند به شكل مقاومت منفی, مثل عدم شركت در انتخابات و نپرداختن مالیات و یا به شكلهای خشن تر بروز كند( همان ،ص33 ) .

در این باره آمارتیا سن12 می گوید: رابطه بین نابرابری ها و شورش رابطه ای تنگاتنگ است و تلقی بی انصافی عنصر مشترك شورشگری در همه جوامع است ولی اینكه در عمل شورشی اتفاق بیافتد، بستگی به تحقق امكانات شورش دارد (سن , 1382 ,ص6 ). اما اگر افرادی كه عدالت را در وجود نابرابری می بینند شاهد فاصله طبقاتی باشند آنرا ضروری دانسته و حتی در جهت استحكام آن به شكل دهی رفتار خود می پردازند . این افراد وجود فاصله طبقاتی را با اعمال سیاستهای توزیع امكانات برابر در تعارض می بینند ، از اینرو دخالت افراد و دولت را در جهت كمك به مستضعفان نمی پذیرند . به طور كلی یك لیبرال و یا سوسیالیست یا آنارشیست با طرز نگاهی كه به عدالت دارند به شكل دهی حوزه عمل خود می پردازند و رفتار می كنند . (محسنی ، 1379 ، ص 19 ) .

هر نوع اندیشه ، فكر، برداشت و دیدگاهی به عنوان نوعی نگرش در افراد شكل بگیرد و به خوبی مستقر شود صرف نظر از اینكه واقعیت چگونه است و چه ارتباطی با نگرش فرد می تواند داشته باشد, در برابر تغییر بسیار مقاومتر از خود واقعیت است و جایگزینی نگرش جدید به جای نگرشی كه كاملاتثبیت شده است با تعصب فراوان وبا سختی بسیار صورت می گیرد وگاه غیر ممكن است.(كریمی ، 1379 , ص 264)

بنابراین بار ارزشی عدالت بسیار سنگین است و هیچ حكومتی آنرا را رد نكرده ، بلكه در جهت اثبات عادلانه بودن رفتار و عمل خود كوشیده است . در جامعه اسلامی ما نیزكه از ابتدا با داعیه پرداختن به عدالت و رسیدن به جامعه ایده آل آرمانی و عادلانه شكل گرفت این بار ارزشی بیشتر است و سامان دهی رفتار و افكار مردم در جهت مشروعیت بخشی بیشتر به نظام ، ضروری است . این عمل جز با شناخت كافی از نوع نگرش مردم به عدالت و عواملی كه بر آن تاثیر می گذارد ممكن نیست .

البته ناگفته نماند كه چون داوریهای پراكنده در خصوص عدالت بسیار به هم شبیه است و هركسی با توجه به نگرشی كه كسب كرده قضاوت خاصی در باب عدالت انجام می دهد نباید افكار عمومی را معیار تشخیص عدل و ظلم در جامعه قرار داد . چون این مسلم است كه هر كسی قادر به تحلیل تمام مسائل اجتماعی نیست و به علاوه افراد ممكن است موقع تحلیل مسائل به خاطر احساسات و حب و بغض های شخصی و نگرش های منفی تثبیت شده از قدرت عمل عقل بكاهند و این باعث می شود تحلیل صحیحی صورت نگیرد . بنابر این فقط دارندگان بینش و دانش و تجربه كافی كه قادر به تشخیص مصادیق عدل و جور هستند باید مورد توجه قرار بگیرند. دقیقا مثل زمانی كه در مورد یك تابلو هنری و یا یك كار تخصصی پزشكی از یك پزشك یا كسی كه اطلاعاتی در باره پزشكی دارد و یك فرد آگاه در باب هنر كمك می گیریم در باب تشخیص عدالت نیز باید از افرادی جستجو كرد كه قادر به تشخیص درست از نادرست باشند و در امر اجتماعی بینش كافی داشته باشند (جوان ،1336).

هر چند نباید غافل شد كه نگرشها و داوریهای عامیانه ناشی از آن در بسیاری از موارد و امور ساده و ابتدایی صحیح هستند ولی همیشه قابل اعتماد نیستند . روبیه می گوید: برای یافتن قواعد و روش های عدالت باید به جامعه حقوق دانان كه در جستجوی این قواعد و در مقام ستایش آن هستند رجوع كرد . عرف عمومی و قوانین دولتی نمی تواند ضابطه خاصی برای تشخیص عدالت ارائه كند و به همین دلیل گاه بین قواعد حقوق و عدالت تعارض ایجاد می شود (كاتوزیان ,1379 ). بنا بر این نگرش به عدالت از این رو كه در درون جامعه شكل می گیرد و از عوامل زیادی كه عمدتا اجتماعی و سیاسی هستند موضوعی مهم و بغرنج است كه نه می توان نگرش مردم در باره آن را یكسره مردود و غیر قابل اعتنا دانست و نه تماما آن را پذیرفت .پس باید هم به بررسی نگرش مردم به عدالت پرداخت و هم نظر اندیشمندان این عرصه را مد نظر قرار داد. لذا این سئوال اساسی به میان می آید كه نگرش مردم به عدالت چیست و این طرز تلقی و برداشت چگونه در افكار و اذهان و اندیشه افراد جای گرفته و چه عواملی بر این طرز تلقی تاثیر گذار بوده اند. این مسئله ای است كه در كار تحقیق محور اصلی بحث است (ادامه تکه هایی از متن)

ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد

یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل و با فرمت ورد موجود است

متن کامل را می توانید دانلود نمائید

چون فقط تکه هایی از متن پایان نامه در این صفحه درج شده (به طور نمونه)

ولی در فایل دانلودی متن کامل پایان نامه

با فرمت ورد word که قابل ویرایش و کپی کردن می باشند

موجود است

تعداد صفحه : 215 ( به همراه ضمائم)

قیمت : 14700 تومان

در صورتیکه با پرداخت آنلاین مشکلی دارید می توانید مبلغ مربوط به هر فایل را به شماره کارت 6037991199500590 به نام خيريه محک واريز کرده و تصوير پرداختي و عنوان فايل درخواستي را به ایمیل asa.gohari@gmail.com

ارسال کرده تا فايل برایتان ارسال شود.

متن کامل پایان نامه با فرمت ورد – دانشگاه تهران