(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)
تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :
(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)
مقدمه
گیاهان بهعنوان یکی از اجزاء اصلی و لاینفک محیط زیست، تأثیر وافر و بهسزائی بر زندگی موجودات زنده و انسانها دارند. یکی از کاربردهای حیاتی گیاهان، موارد استفاده داروئی آنهاست که اهمیت شناسائی کامل و جامع آنها را دوچندان میسازد. تعداد زیادی از گیاهان بهعلت دارابودن روغن اسانسی مورد استفاده قرار میگیرند. از جملهی این گیاهان، میتوان به گیاهان آروماتیک اشاره کرد. گیاهان آروماتیک، به دستهای از گیاهان اطلاق میشود که حاوی ترکیبهای معطر و یا به عبارت دیگر اسانس هستند. این قبیل از گیاهان با تنوع فراوان در کشور ما گسترده شدهاند. بهطوریکه شاید بتوان گفت اکثر گیاهان و علفهای هرز ایران دارای اسانس و خواص دارویی هستند. امروزه استفاده از روغنهای اسانسی در صنایع بهداشتی- آرایشی، غذایی و دارویی بهقدری وسیع است که در بسیاری از کشورها مقادیر زیادی از این اسانسها و یا ترکیبهای تشکیلدهندهی آنها بهصورت سنتزی تهیه میشوند. اسانسهای طبیعی بهدلیل عدم خطرات ناشی از آلودگی با مواد شیمیایی و نیز از آنجائی که ترکیبهای سنتزی به راحتی قابل دسترسی نیست بسیار مورد توجه هستند.
ایران، کشوری وسیع و با شرایط اقلیمی متنوع است که باعث شده تنوع فراوان گونههای گیاهی را داشته باشد. اسانسهای استخراج شده از این گیاهان نه تنها می تواند نیاز داخلی را رفع کند بلکه می تواند جایگاه مهمی در صادرات کشور داشته باشد. استفادهی صحیح از فرآوردههای گیاهی مستلزم شناخت و بررسی دقیق کیفی و کمی ترکیبهای شیمیایی موجود در آن است. امروزه، روشهای تجزیهای در زمینه سرعت عمل، دقت و کاهش هزینهها با یکدیگر رقابت دارند. این رقابت، عمدتاً به بخشی که مربوط به آمادهسازی نمونههاست مربوط میشود تا نتایجی با تکرارپذیری بیشتر و نیاز به مهارت تکنیکی کمتر حاصل شود. این روشهای تجزیهای باید از حلالهای کمتر استفاده کنند و نمونههای تمیزتری فراهم آورند که بتواند مراحل نهایی کار را بهخوبی پیش برند. درسالهای اخیر استقبال عمومی و رویكردی همه جانبه جهت استفاده از داروهای گیاهی بهوجود آمده است تاحدیكه % 80 داروهای عرضهشده در برخی ازكشورها منشاء گیاهی دارد. قدمت شناخت خواص درمانی گیاهان شاید خارج از حافظه تاریخ باشد كه یكی ازدلایل مهم این قدمت، باور ریشهدار مردم سرزمینهای مختلف درخصوص استفاده از گیاهان دارویی است. بهعنوان مثال، باور “هیچ دردی نیست كه با گیاه درمان نشود” با اندكی تفاوت میان ملل مشرق زمین تا اقوام آمریكای لاتین وجود دارد. در قرآن كریم نیز استفاده ازگیاهان جهت شفاء مردمان به صراحت در آیهی 69 سوره نحل ذكرگردیده شده و از آن به عنوان یكی از نشانه های خداوند برای متفكران یاد كرده است. ایران درگذشته یكی از مراكز تولید وعرضه گیاهان دارویی بهشمارمی رفت؛ بهطوریكه پایه های اقتصادی سلسله اسماعیلیان كه حدود 600 سال حكومت كردند، برتولید وعرضه گیاهان دارویی استوار بود و آثاراین فعالیت در باقیماندهی قلاع اسماعیلیه درتفرش وحوالی آن هنوز هم باقی است. علاوه براین، دانشمندانی نظیرشیخ الرئیس ابوعلی سینا تحقیقات ارزشمندی در شناسایی و استفاده ازگیاهان دارویی ارائه دادهاند بهطوریكه امروزه كتب داروئی این دانشمند درمعتبرترین دانشگاه های جهان تدریس میشود. هریك از گونههای گیاهی، شرایط خاصی را جهت رشد و نمو نیاز دارند و مجموع این شرایط (ارتباط متقابل گیاه و محیط)، خاستگاه اكولوژیكی گیاه را تعریف مینماید. با مطالعه و بررسی اقلیمهای موجود در ایران متوجه میشویم كه ایران دارای شرایط آب و هوایی متنوعی بوده و رهآورد این موقعیت ویژه وجود پوششها و رویشهای گیاهی مختلفی از مجموعهی گیاهان مخصوص اقلیمهای مختلف جهان است. بررسی تنوع گونههای گیاهی در ایران این حقیقت را آشكارمی سازد كه ثروتی عظیم را بهصورت رویشهای اختصاصی و بومی دراختیار داریم، بهطوریكه می توان نام “ طلای سبز” را برای آن برگزید.
تعداد زیادی ازگیاهان به علت دارا بودن روغن اسانسی مورد استفاده قرار میگیرند. روغنهای اسانسی دستهی مهم و بزرگی از تركیبات طبیعی موجود در گیاهان میباشند كه در صنایعی از قبیل داروسازی، غذایی، آرایشی و بهداشتی، عطرسازی و… کاربرد فراوانی دارند. در برخی از مواد، روغن اسانسی استحصالشده از گیاهان را بهصورت مستقیم بهعنوان دارو مصرف مینمایند. ازآنجا كه روغنهای اسانسی مخلوطی از تركیبات شیمیایی گوناگون و پیچیده میباشند، لازمهی استفاده بهینه از این مواد، شناسایی تركیبات موجود در آنها و تعیین كمی مقدار هر یك میباشد. در همین راستا برای متمركزكردن وگردآوری اطلاعات حاصل از مطالعات محققان در زمینه روغن های اسانسی، چندین نشریه و مجلات معتبری نظیر Journal of Essential Oil Research وFlavour and Fragrance Journal و … ، بهطوراختصاصی مقالات تدوینشده را منتشر مینمایند.
شناسایی تركیبات تشكیلدهندهی روغنهای اسانسی گیاهی توسط شیمیدانان متخصص، مخصوصاً شیمیدانان تجزیه وآلی با بهره گرفتن از روشهای نوین و پیشرفته ی دستگاهی، تحقق می یابد. درواقع، توسعهی دانش فیتوشیمی یا شیمی گیاهی كه شامل بررسی و شناسایی مواد طبیعی موجود در گیاهان میباشد، همزمان با رشد روشهای پیشرفتهی دستگاهی تجزیه، سرعت فزایندهای پیدا كرده است. روشهایی از قبیل طیفسنجی، كروماتوگرافی و روش های تلفیقی طیف سنجی وكروماتوگرافی مانند LC-MS و GC-MS ازاین جملهاند. استفاده از از این روشها بهعنوان راهکارهای کارآمد برای جداسازی، شناسایی و تعیین درصد ترکیبهای شیمیایی اسانسهای فرار با منشاء طبیعی و سنتزی در تحقیقات علمی ضروری و اجتنابناپذیر است.
این رساله، تحقیقی است برای جداسازی، شناسایی و تعیین مقدار ترکیبات موجود در اسانس چهار نمونهی گیاه محلی منطقهی تربت حیدریه واقع در استان خراسان رضوی (شکل1-1) که با روشهای مختلف به انجام رسیده است. مهمترین مزیت روشهای تجزیهای به کار رفته بهویژه مایکرویو، استفاده از حداقل نمونه و در زمان اندک نسبت به روشهای قدیمی میباشد [1].
این گیاهان، بهترتیب درمنهی دشتی 1، نان کلاغ 2، زعفران 3 و خاکشیر 4 هستند که جملگی بهصورت طبیعی در گسترهی وسیع در تربت حیدریه دارای پراکنش وسیع هستند. امروزه، استفاده از اسانسها، فرآوری، تجزیه و مدلسازی فاکتورهای وابسته بهطور گسترده در کانون توجه محققین واقع شده است [2-28]. نظر به اینکه شناسائی پروفیل شیمیائی گیاه خاکشیر نیاز به بررسیهای تکمیلی بیشتر دارد، در این پایان نامه به این گیاه پرداخته نشده است.
1-2- منطقهی نمونهبرداری: تربت حیدریه
تربت حیدریه (شکل 1-1)، یکی از شهرهای استان خراسان رضوی و مرکز شهرستان تربت حیدریه است. تربت حیدریه در ۱۴۰ کیلومتری جنوب مشهد و ۱۰۰۵ کیلومتری تهران است. شهرستان تربت حیدریه، با ۵۳ کیلومتر مربع وسعت، در طول جغرافیائی 13/59 درجه و عرض جغرافیایی 16/35 درجه قرار گرفته و ارتفاع آن ۱۳۳۳ متر از سطح دریا میباشد. جمعیت این شهر طبق سرشماری سال ۱۳۹۰ مرکز آمار ایران، برابر با ۱۳۱۱۵۰ نفر بوده‌است [29].
شکل1-1- موقعیت نسبی شهرستان تربت حیدریه در نقشهی ایران
تربت حیدریه از شرق به شهرستانهای تایباد و تربت جام و رشتخوار، از غرب به کاشمر، از شمال به مشهد، نیشابور و فریمان، از جنوب به شهرستان مهولات منتهی میشود. در حوزه شهرستان، 5 شهر (تربت حیدریه (مركز شهرستان)، رباط سنگ، دولت آباد و كدكن و بایگ)، 5 بخش (مركزی، بایگ، زاوه، رباط سنگ و كدكن)، 11دهستان و 350 روستا وجود دارد. مساحت این شهرستان، بهطور متوسط 9945 كیلومتر مربع است. ناهمواریهای شمالی این شهرستان، دنبالهی كوههای شاهجهان و رشته جنوبی از یك طرف به كوههای جام و از طرف دیگر به كوه سرخ كاشمر و كوه میش سبزوار متصل است. در بین این رشته كوهها، دشتهای حاصلخیز و آباد مانند جلگهی رخ و دشت زاوه وجود دارد كه رودهای متعدد كوشك و بزرگی آنها را مشروب میكند.
منطقهی تربت حیدریه، بزرگترین تولیدکننده زعفران در جهان محسوب میشود. بایگ، یکی از شهرهای تربت حیدریه مرکز ابریشم ایران نام گرفته و بالغ بر ۸۰٪ ابریشم کشور در این محل تولید میشود. خربزه، پسته و بادام نیز از دیگر محصولات کشاورزی این منطقه است. همچنین، معادن طلای زرمهر تربت حیدریه که در روستای زرمهر واقع شده است، تولیدکننده اولین شمش‌های طلا در کشور است که در بازار بورس اوراق بهادار تهران معامله میشوند. تربت حیدریه در قدیم با نام زاوه شهرت داشته است. پیشینهی تاریخی تربت حیدریه بهنام زاوه بهدوران قبل از اسلام دورهی اشکانیان برمی گردد و بهمناسبت مقبرهی قطبالدین حیدر که از معاصرین عطار و از صوفیان قرن ششم هجری بوده بدیننام خوانده شده است. قطبالدین حیدر ترك فرزند تیمور فرزند ابوبكر فرزند سلطانشاه سالوری از شاهزادگان ازبك و از تبار خاقان ترك بوده است. وی مجذوب شیخ ابوالقاسمی كه در زاوه سكنا داشته است شده و به هوای شیخ راهی این دیارگردید. قطبالدین حیدر را مردی صاحب باطن، مجذوب مطلق و اهل ریاضت و كرامت توصیف كردهاند.
مورخین عرب فتح تربت حیدریه را در سال 30 هجری توسط عبدا… ابن عامر در زمان خلیفهی سوم ثبت نموده اند. جوینی این شهر را یكی از شهرهای معمور و آبادان خراسان قدیم در زمان ورود مغولان گزارش نموده است. مردمان زاوه نخستین قربانیان حملهی مغولها به ایران بوده اند و این شهر در حمله مغولان در سال 617 قمری مانند سایر شهرهای این سامان ، ویران گشته است. این شهر پس از حملهی مغولها، صحنهی ناملایمات سیاسی و هجوم اقوام بیگانه بوده است. مقاومت دلیرانهی مردم این خطّه در برابر هجوم بیگانه (از حملهی ازبكها در اوایل قرن نهم هجری تا یورش نیروهای روس و انگلیس و آلمان در جنگ دوم جهانی) در جایجای كتب تاریخی مشهود است.
بنای زاوه را به زوطهماسب نسبت می‌دهند. تربت حیدریه پس از دورهی صفوی بهصورت شهر در آمد. درواقع، شهر در حدود دویستسال پیش یعنی دورهی حاکمیت اسحاقخان قرایی از خوانین و رجال سیاسی عصر قاجاریه رونق گرفت. اسحاقخان به مرمت و آبادانی شهر پرداخته و آن چنان تحولی در شهر بوجود آورد که این شهر تا مدتها به تربت اسحاقخان معروف بوده‌است. تربت حیدریه در مسیر رشد خود و برای اینكه تا این اندازه بزرگ شود، چندین روستا را بلعیده است. روستاهایی كه تا كنون به نفع گسترش این شهر از بین رفتهاند شامل ملكی، ضیاءالدین، قاسمآباد، مظفریه، حسنی، منصوریه، رباط پایین و حیدرآباد میباشند. رشد شهر از مناطق اولیهی آن یعنی رباط بالا، باغ سلطانی و كوچه قلعه كهنه شروع شده و در سه جهت شمال، جنوب و غرب شروع به گسترش نموده است. در دو انقلاب معاصر ایران یعنی انقلاب مشروطه در سال ۱۲۸۵ شمسی و انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ شمسی، تربت حیدریه از شهرهای پیشتاز بوده‌است. در حال حاضر تمامی واردات و صادرات مرزهای دو قارون و عشق آباد میبایست از تربت حیدریه عبور كند.
1-2- 1- آب و هوا
این شهرستان، در مناطق شمال و شمال غرب بهطوركلی دارای آب و هوای نوع كوهستانی با زمستانی سرد و تابستانی معتدل و در مناطق جنوبی و جنوب غرب دارای آب و هوای نوع كویری (نیمهصحرایی) با تابستان گرم و خشك میباشد.
1-2- 2- پوشش گیاهی
پوشش گیاهان طبیعی آن بنه، زیره كوهی، زالزالك، خاكشیر، زعفران، زرشك، كتیرا و… میباشد.
1-2- 3- میزان بارندگی و درجه حرارت
متوسط بارندگی سالیانهی این شهرستان، 200 میلیمتر است كه بیشتر در زمستانها و اوایل بهار میبارد. حداكثر درجه حرارت به 41 درجه سانتیگراد و حداقل آن به 22 درجه زیر صفر میرسد. حداكثر رطوبت جو 100% و حداقل آن 6% است.
1-2- 4- وضعیت كشاورزی
تربت حیدریه، قطب كشاورزی استان خراسان با وجود آب و هوای متنوع و منابع غنی آب كه باعث رونق كشاورزی این شهرستان گردیده است، دارای محصولات عمده مانند گندم، جو، پسته، زعفران، بادام، زیره، پنبه، چغندر قند و صیفیجات میباشد. بعلاوه، پرورش دام و طیور، زنبور عسل، كرم ابریشم و … از مشاغل عمدهی مردم این شهرستان است و تعدادی از محصولات فوق (زعفران و ابریشم) در سطح كشور رتبهی اول را احراز نموده اند. مقام اول كشوری و استانی در زمینه كاشت و برداشت محصول زعفران با 02/52 تن زعفران در سال و متوسط برداشت 4 كیلوگرم در هكتار به خود اختصاص داده است. همچنین، شهرستان مقام اول در تولید و سطح زیر كشت چغندر قند و مقام دوم سطح زیر كشت و تولید گندم را دارا میباشد. در شکل (1-2) نقشهی جغرافیائی مبسوط این شهرستان آورده شده است [29].
تعداد صفحه : 107
قیمت :14700 تومان
