عنوان : مطالعه تطبیقی جنبش های بنیادگرای دینی در ادیان ابراهیمی مطالعه موردی سه جنبش هاردیم، اکثریت اخلاقی وطالبان

دانشگاه شیراز

مطالعه تطبیقی جنبش­های بنیادگرای دینی در ادیان ابراهیمی

 مطالعه موردی سه جنبش هاردیم، اکثریت اخلاقی وطالبان

 

 

 

استاد راهنما:

دکتر حلیمه عنایت

 

 

 

 

آبان ماه 1393

 

برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده پایان نامه درج نمی شود

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

فهرست مطالب

 

 

عنوان                                                                                                             صفحه

 

فصل اول: کلیات

 

1ـ 1ـ مقدمه……………………………………………………………………………………………. 3

1ـ1ـ2ـ  طرح مسئله………………………………………………………………………………. 12

1ـ1ـ 3ـ ضرورت و اهمیت تحقیق……………………………………………………………. 15

1ـ 1ـ 4ـ  اهداف تحقیق…………………………………………………………………………. 18

بخش دوم: تحقیق­های پیشین

1ـ2ـ  تحقیق­هایِ انجام یافته………………………………………………………………….24

1ـ2ـ1ـ بنیادگرایی در تحقیقات خارجی………………………………………………….25

1ـ2ـ1ـ1ـ هاردیم در تحقیقات خارجی……………………………………………………28

1ـ2ـ1ـ2ـ اکثریت اخلاقی در تحقیقات خارجی……………………………………….30

1ـ2ـ1ـ3ـ طالبان در تحقیق­های خارجی………………………………………………..32

 

 

عنوان                                                                                                صفحه

 

1ـ2ـ2ـ تحقیقات داخلی……………………………………………………………………….34

1ـ2ـ2ـ1ـ هاردیم در تحقیقات داخلی……………………………………………………36

1ـ2ـ2ـ2ـ اکثریت اخلاقی در تحقیقات داخلی………………………………………36

1ـ2ـ2ـ3ـ طالبان در تحقیقات داخلی……………………………………………………………..38

بخش سوم: پیشینه نظری

1ـ3ـ پیشینه­ی نظری………………………………………………………………………….42

1ـ3ـ 1ـ کاستلز…………………………………………………………………………………43

1ـ3ـ 2ـ گیدنز………………………………………………………………………………….45

1ـ3ـ 4ـ  برایان اس ترنر…………………………………………………………………..46

1ـ3ـ 5ـ  هرایر دکمیجیان……………………………………………………………….49

1ـ3ـ 6ـ ریچارد آنتون……………………………………………………………………50

2ـ3ـ  چارچوب نظری…………………………………………………………………….54

2ـ3ـ1ـ سطح ایدئولوژیک……………………………………………………………..55

1ـ واکنش به حاشیه­ای­سازی دین……………………………………………………55

2ـ گزینش گری…………………………………………………………………………..57

3ـ جهان­بینی مبتنی بر دوگانه انگاری………………………………………….59

4ـ مطلق­انگاری و خطاناپذیری……………………………………………………..61

عنوان                                                                                                صفحه

 

5ـ هزاره­گرایی و موعودگرایی……………………………………………………….63

2ـ3ـ2ـ  ویژگی­های سازمانی……………………………………………………….65

6ـ برگزینندگی…………………………………………………………………………….65

7ـ مرزهای بسیار روشن……………………………………………………………….66

8ـ سازمان مقتدر…………………………………………………………………………68

9ـ الزام­های رفتاری………………………………………………………………………70

بخش چهارم: روش شناسی

4ـ1ـ روش­شناسی……………………………………………………………………….73

4ـ1ـ 2ـ روش تحقیق………………………………………………………………….79

فصل دوم: تجزیه و تحلیل

 

بخش اول: هاردیم

2ـ1ـ هاردیم: (لرزان یا متوحش از خداوند)…………………………………..86

2ـ1ـ1ـ واکنش به حاشیه­ای سازی دین………………………………………..89

2ـ1ـ2ـ گزینش گری………………………………………………………………….94

2ـ1ـ3ـ جهان بینی مبتنی بر دوگانه­انگاری………………………………..96

 

عنوان                                                                                                صفحه

 

2ـ1ـ4ـ مطلق­انگاری و خطاناپذیری……………………………………………….98

2ـ1ـ5ـ هزاره­گرایی و موعودگرایی………………………………………………..102

2ـ1ـ6ـ خود حق پنداری……………………………………………………………..107

2ـ1ـ7ـ مرزهای بسیار روشن……………………………………………………….109

2ـ1ـ8ـ سازمان مقتدر…………………………………………………………………112

2ـ1ـ9ـ الزام­های رفتاری………………………………………………………………116

2ـ1ـ10ـ جمع­بندی……………………………………………………………………….121

بخش دوم: اکثریت اخلاقی

2ـ2ـ پیشینۀ بنیادگرایی در آمریکای شمالی…………………………………..124

2ـ2ـ1ـ اکثریت  اخلاقی………………………………………………………………….126

2ـ2ـ2ـ  واکنش به حاشیه­ای سازی دین………………………………………….132

2ـ2ـ3ـ گزینش گری…………………………………………………………………….137

2ـ2ـ4ـ جهان بینی مبتنی بر دوگانه انگاری…………………………………….140

2ـ2ـ5ـ مطلق­انگاری و خطاناپذیری……………………………………………….142

2ـ2ـ6ـ هزاره­گرایی و موعودگرایی…………………………………………………146

2ـ2ـ7ـ برگزینندگی یا خود حق پنداری…………………………………………………153

2ـ2ـ8ـ مرزهای بسیار روشن………………………………………………………..155

عنوان                                                                                                صفحه

 

2ـ2ـ9ـ سازمان مقتدر………………………………………………………………….157

2ـ2ـ10ـ الزام­های رفتاری……………………………………………………………..159

2ـ2ـ11ـ جمع بندی………………………………………………………………………161

بخش سوم: طالبان:

2ـ3ـ طالبان…………………………………………………………………………………166

1ـ پیشینه و بستر فکری طالبان……………………………………………………..169

2ـ گروه القاعده……………………………………………………………………………173

2ـ3ـ1ـ  واکنش به حاشیه­ای سازی دین……………………………………….175

2ـ3ـ2ـ گزینش گری………………………………………………………………….178

2ـ3ـ3ـ جهان بینی مبتنی بر دوگانه انگاری………………………………..182

2ـ3ـ4ـ مطلق­انگاری و خطاناپذیری……………………………………………184

2ـ3ـ4ـ1ـ اصالت حرمت در مستحدثات………………………………………185

2ـ3ـ4ـ2ـ تاکید بر ظواهر شریعت……………………………………………….186

2ـ3ـ4ـ3ـ  خشونت در اجرای احکام…………………………………………..188

2ـ3ـ5ـ هزاره­گرایی و موعودگرایی………………………………………………190

2ـ3ـ6ـ برگزینندگی(خود حق پنداری)……………………………………….192

2ـ3ـ7ـ مرزهای بسیار روشن…………………………………………………….195

عنوان                                                                                                صفحه

 

2ـ3ـ8ـ سازمان مقتدر……………………………………………………………..197

2ـ3ـ9ـ الزام­های رفتاری………………………………………………………….204

2ـ3ـ10ـ جمع بندی…………………………………………………………………206

فصل سوم: بحث و نتیجه گیری

 

بخش اول: یافته­ های تطبیقی تحقیق

3ـ 1ـ یافته­ های تطبیقی تحقیق……………………………………………….212

3ـ 1ـ1ـ واکنش به حاشیه­ای­سازی دین…………………………………….214

 3ـ 1ـ2ـ شاخه اول: گزینش­گری……………………………………………..216

3ـ 1ـ3ـ شاخه­ی دوم: مرزهای روشن………………………………………223

3ـ 1ـ4ـ  شاخه­ی سوم : خودحق­پنداری………………………………….226

3ـ 1ـ5ـ  موعودگرایی و هزاره گرایی………………………………………229

بخش دوم: جمع بندی

3ـ2ـ جمع بندی…………………………………………………………………..232

 

 

 

عنوان                                                                                                صفحه

 

بخش سوم: بحث

3ـ3ـ بحث………………………………………………………………………………….238

1ـ استراتژی انزوا………………………………………………………………………….240

2ـ استراتژی غلبه………………………………………………………………………..241

3ـ  استراتژی آفرینش…………………………………………………………………243

3ـ3ـ1ـ پیشنهادهای تحقیق………………………………………………………244

منابع………………………………………………………………………………………….246

 

 

 

فصل اول

 

کلیات

 

 

1ـ کلیات

 

 

1ـ 1ـ مقدمه:

 

جنبش­های اجتماعی[1] ممکن است در هر زمینه و شاخه­ای از زندگی اجتماعی و در هر جامعه­ای در هر گوشه ­ای از جهان پدید آیند. اهمیّت جنبش‌های اجتماعی به ویژه از آن روست که می­توانند منشأ تغییرات اجتماعی شوند.  هر جا جنبش موفقی برآمده، به دنبال آن تغییری پدیدار شده است. در دو قرن گذشته، می­توان جنبش­هایی اجتماعی را  سراغ کرد كه موجب تغییرات مهمی در جهان شده­اند، مانند جنبش صنعتی. نیز جنبش­هایی وجود دارند كه چه بسا تغییراتی در همین سطح را در جهان ایجاد کنند، مانند جنبش زنان(زاهد، 1389: 1).

گیدنز[2] معتقد است كه مطالعه در مورد جنبش­های اجتماعی در رشتة­ی علوم اجتماعی مشخصاً در مقایسه با نوشته­های گسترده در مورد شاخه­های مختلف و وسیع “نظریه سازمانی” دست كم گرفته شده است و در قرنی كه انقلاب­ها و برخورد نظریه­ های مختلف پیرامون تغییرات اجتماعی افراطی چنین برجسته است، برای این كم­كاری توجیه قانع كننده­ای وجود ندارد (گیدنز 1984، 203). با توجه به این که ما در اواخر قرن بیستم و ابتدای قرن بیست و یکم شاهد بروز و شکل­ گیری جنبش­های مختلفی هستیم، به ویژه جنبش­هایی که در مقابل مدرنیته و فرآیند جهانی شدن شکل گرفته­اند، پرداختن به این موضوع اهمیّتی بسیار می­یابد. به­ویژه جنبش­های بنیادگرای دینی[3] که خود را کاملاً در مقابل تمدن مدرن و جریان جهانی شدن[4] یا جهانی سازی[5] قرار داده­اند.

به نظر می­رسد که فرایند جهانی شدن بستر مناسبی برای توسعه­ی گونه­های  مختلف بنیادگرایی­ فراهم کرده است. فرهنگ­های ملی و محلی مختلف و درگیری آنها با یکدیگر و واکنش­هایی که آنها به یکدیگر نشان می­ دهند می ­تواند زمینه­ساز بروز انواع متفاوتی از بنیادگرایی شود (کاستلز، 1385: 22). با توجه به این که جنبش­های بنیادگرا همگی در واکنش نسبت به بستر تاریخی و دینیِ بومی خود به وجود آمده­اند و پویایی ویژه­ای دارند، می­توان آن­ها رادر شمار جنبش­های اجتماعی آورد.

ویلسون[6] در کتاب خود تحت عنوان رفتار جمعی، جنبش­های اجتماعی را به سه گروه تقسیم می­ کنند: جنبش­های «مبتنی بر ارزش»، «مبتنی بر قدرت» و «مبتنی بر مشارکت».  ویلسون در این باره می­گوید:

«جنبش­های اجتماعیِ مبتنی بر ارزش آن جنبش­هایی اند که به سببِ اعتقاد به ارزشِ برنامه­شان برای تغییر حمایت می­شوند. … جنبش­های مبتنی بر قدرت جنبش­هایی اند که به دنبال به دست آوردن قدرت، مرتبه یا شناخته شدن اعضایشان اند. …  جنبش­های مبتنی بر مشارکت به دنبال ارضاء اعضایشان از طریق ابراز و نمایش خود اند» (ویلسون،1973: 17-16).

از دیدگاه اسملسر[7] دو نوع جنبش وجود دارد.  یکی جنبش مبتنی بر هنجار و دیگری جنبش مبتنی بر ارزش.  «جنبش مبتنی بر هنجار کوششی است برای جایگزین کردن، حفاظت کردن، جا انداختن یا ایجاد کردن هنجارهایی به عنوان اعتقاد عمومی».  «جنبش مبتنی بر ارزش کوششی جمعی است برای جایگزین کردن، حفاظت کردن، جا انداختن یا ایجاد کردن ارزش­هایی به عنوان اعتقاد عمومی». « جنبش­های مبتنی بر هنجار جنبش­های اصلاحی اجتماعی را پوشش می­دهد و جنبش­های مبتنی بر ارزش شامل انقلاب­های سیاسی و دینی، به وجود آمدن یک فرقه و جنبش­های ملی، محلی، مسیحی، معتقد به سلطنت هزار سالۀ مسیح، ایده­آل و فرهمند هستند» (اسملسر،1962: 313-270).  با توجه به این تعاریف به نظر می­رسد که جنبش­های بنیادگرا جنبش­های مبتنی بر ارزش باشند.

اما بحث از بنیادگرایی قبل از هر چیز مستلزم تاملات نظری/ روش­شناختی است. وقتی از بنیادگرایی صحبت می­کنیم از چه و دربارۀ چه کسانی سخن می­گوییم؟ آیا بنیادگرایی، که به عنوان واژه نخست در بستر پروتستانیسم آمریکایی پیدا شد، به مسیحیت محدود است یا به همان میزان در ادیان بر آمده از خاور نزدیک همچون یهودیت و اسلام نیز وجود دارد؟

چنان که ماکس وبر[8] در ابتدای قرن حاضر توضیح داد، برای مفهوم­سازیِ واژه­ی بنیادگرایی نیز می­توان رویدادها، حوادث، نوشته­ها و… را در یک دوره­ی زمانی مشخص گردآورد و از یک سازه­ی ذهنی، یا آنچه وبر نوع آرمانی[9] می­نامد، سخن گفت. برای شناخت پدیده­ای چون بنیادگرایی، ضرورتاً باید برخی داده­ ها را گلچین کرد و مقدم داشت و برخی را نادیده گرفت. بنابراین، طبق تلاش­های تحقیقاتی جدی (کاپلان[10]،1987 بروس لارنس[11]، 1989، مارتی و اپل بی[12]،1991)، ارائه تعریفی جامع از واژه­ای چون بنیادگرایی بسیار دشوار است. فاندامنتالیسم[13] مانند همه واژه­هایی که به ایسم ختم می­شوند یک نوعِ آرمانی یا یک سازه­ی ذهنی است؛ بر این اساس، در مواجهه با چنین واژه­هایی،  باید تحقیق خود را با پرسش­هایی دربارۀ ویژگی های این مفهوم آغاز کنیم.

از مهمترین تلاش­هایی که برای توضیح ماهیت جنبش­های بنیادگرا به عمل آمده است، محققان مسائل مفهومی و روش­شناختی را مطرح کرده­اند. این نویسندگان با طرد رویکرد ذات گرایانه به این اعتبار که به دنبال مجزا کردن ویژگی­های جوهری و ذاتی مشترک جنبش­های بنیادگراست، با اشاره به مباحث ویتگنشتاین[14] ترجیح می­ دهند از «شباهت خانوادگی» جنبش­های بنیادگرا سخن بگویند. در همین راستا در رابطه با مسأله­ کاربرد واژه­ی بنیادگرایی به شکل میان فرهنگی، محققان دانشگاه شیکاگو که طرح وسیع «پروژه بنیادگرایی» را در پیش گرفتند، جلد اول آن را با عنوان «انواع مشهود بنیادگرایی» با رویکردی متکثر و میان­فرهنگی به تعریف بنیادگرایی اختصاص داده­اند. مارتین مارتی و اسکات اپلبی به منظور فاصله گرفتن از رویکرد ذات­گرایانه، به جای ویژگی­های جوهری، از شباهت خانوادگی این مفهوم بحث کرده­اند(مارتی،1991: 843-814).

طبق دیدگاه آنها، هنگامی که از بنیادگرایی سخن به میان می­آید منظور گروه­هایی دینی است که در واکنش به بحرانی ظاهر می­شوند، بحرانی که به تصور آنان هویت گروهی­شان را تهدید می­ کند؛ خود را درگیر با مجموعه ­ای از «دیگران» شامل پیروان دنیوی­شدن[15]، نوگراها، ناسیونالیست­های این جهان باور و نمادهای مدرن و دنیوی می­بینند که توسط مدافعان این ارزشها ایجاد شده  است؛ همواره مترصد اند تا به گونه­ای «دیگران» را شیطانی جلوه دهند؛ اغلب رویدادهای تاریخی را بخشی از یک الگوی بزرگ و رستاخیز­شناسانه می­دانند که در پرتو آن همه چیز در جهت هدف غایی مورد نظر آنها پیش می­رود؛ هر گونه خودآگاهی تاریخی را رد می­ کنند؛ برای محافظت از خود در برابر بیگانگان، مرزهای فرهنگی، ایدئولوژیک و اجتماعی محکمی دور خود می­کشند؛ اندیشه و عملشان بر پیروی محض از رهبر کاریزماتیک استوار است که در عین­حال مفسر متون کلاسیک دینی آنها است (مارتی، 1991: 822-820).

مارتی و اپلبی ضمن جمع بندی یافته­ های خود، بنیادگرایی را چنین توصیف می­ کنند:

گرایش و عادتی ذهنی در میان اجتماعات دینی، که به لحاظ الگویی در اشخاص و جنبش­های خاص متجلی می­شود، اشخاص و جنبش­هایی که خود را استراتژی یا مجموعه ­ای از استراتژی­ها می­دانند که به واسطۀ آنها معتقدان مصیبت­زده سعی می­ کنند از هویت مستقل و خاص گروهی خود محافظت نمایند. با این احساس که در دوران معاصر هویت آنها تهدید شده است، سعی می­ کنند با استخدام مجموعه ­ای از دکترین، باورها و رفتارها از گذشته­ی مقدس خود، آن را مستحکم کنند. این بنیادهای بازیابی شده، در سایه­ی عمل­گرایی­ای زیرکانه، پالایش، تعدیل و تأیید شده­است و به عنوان سدی محکم در برابر تعدیات دیگرانی قرار می­گیرد که می­خواهند مومنان را به ورطه­ی بی­دینی و فضای فرهنگی اجتماعی غیر دینی بکشانند. (همان: 835)

بروس لارنس در مطالعات خود، مطرح می­ کند که واژه بنیادگرایی را می­توان در مورد جنبش­های غیرمسیحی نیز به کار برد، «مشروط بر آنکه به ویژگی­هایی از این جنبش­ها توجه شود که حاصل جمع آنها کارآمدتر از کارکرد پراکنده و مورد ادعای آنها باشد.» لارنس در می­یابد که بنیادگرایی به بهترین وجه در قالب ایدئولوژی دینی تصویر شده است، مفهومی دال بر مجموعه ­ای از باورها، نگرش­ها و مفروضات قطعی و غیرقابل پرسش که مجموعاً موجب شکل­ گیری چارچوبی می­شود که قابلیت طرح همه پرسش­های دیگر در آن وجود دارد (لارنس، 1989: 95)

لارنس تأکید خاصی بر خصلت در اقلیت­بودن و روحیه­ی مبارزه­جویی و اپوزیسیونی گروه­های بنیادگرا دارد. از نظر لارنس، تنها و محکم­ترین مخرج مشترک آنها مخالفت با جریان­ها و نهادهایی است که طرفدار ارزش­های روشنگری بوده و پرچم این جهان باوری یا مدرنیسم را تکان می­دهند» علاوه بر این،  تنفر و ترس از مدرنیسم، فصل مشترک ادبیات بنیادگرایی است. (همان، 5)

وی معتقد است که جنبش­های بنیادگرا در برخی ویژگی­ها با یکدیگر اشتراک دارند: 1ـ غالباً متشکل از «مردان نخبه­ی درجه دو» اند که تحت زعامت رهبر کاریزماتیک فعالیت می­ کنند؛ 2ـ از فرهنگ گفتمانی تکنیکی، نظیر هلاخای یهود یا شریعت اسلامی بهره می­جویند؛ 3ـ ادعای مطلق بودن و تابعیت بی­چون و چرا از متن مقدس را دارند و صلاحیت دریافت معانی متون مقدس را در انحصار گروهی از رهبران برگزیده می­دانند.

از نظر لارنس، پرسش­هایی که تعیین­کننده­ یک جنبش بنیادگرا است از این قرار است: آیا آنها اقلیتی طرفدار آرمان­گرایی موجود در متون مقدس و مخالف نظم موجود اند؟ آیا رهبران آنها متشکل از مردان نخبه­ی درجه دو اند که از طریق ایدئولوژی دینی به یکدیگر پیوند خورده و از یک زبان تکنیکی مخصوص به خود بهره می­گیرند؟ علی رغم ادعاهای آنها درباره  پیشینه­های دور و نزدیک­شان، آیا بنیادگرا بودن آنها صرفاً از این رو است که با ایدئولوژی­های عصر مدرن  مخالفند؟ (همان ،236)

در تعریف مفهوم بنیادگرایی، لیونل کاپلان رویکرد نسبتاً متفاوتی در پیش گرفته است. همگام با مارتی، اپلبی و لارنس درباره پوچ بودن تعریف جوهرگرا، او نیز مانند لارنس بر آن است که جنبش بنیادگرا را باید به واسطۀ اهمیت «دیگران»­ی تعریف کرد که چنین جنبشی دائماً در تضاد و درگیری با آن است. با وجود این که وی بنیادگرایی را پدیده­ای مدرن می­داند، هشدار می­دهد که مبادا بنیادگرایی و مدرنیته را دوقلوهای متضاد بدانیم. در عوض، او معتقد است که باید بنیادگرایی و مدرنیته را در رابطه­ دیالکتیکی با یکدیگر دانست. (کاپلان،1987: 9)

رویکرد دیگر به این مسئله را جاناتان وبر[16] طرح کرده است. او به جای بنیادگرا خواندن جنبش­های مذکور با توجه به ویژگی­هایشان، می­گوید باید بر چگونگی کاربرد این واژه از سوی کسانی که دیگران را بنیادگرا می­خوانند تکیه کنیم. علاوه بر این، او معتقد است که باید در میان بنیادگرایان توجه خود را به ساختارهای ایدئولوژیکی معطوف کنیم که منتج به بنیادگرایی می­شوند و همچنین به شرایط خاصی توجه کنیم که موجب کاربرد این مقوله شده است. خواه این را پاسخی به مدرنیته بدانیم یا بازتحکیم انگاره­های راست دینی سنتی که اصحاب مدرنیته برای توضیح شفاف و هنجارمند مواضع خود آنها را بنیادگرا شناخته­اند. از نظر وبر، امتیاز این رویکرد این است که به جای تمرکز بر خود، بر دیگری تاکید می­ کند و هویت خود را با استعانت از مقوله­بندی بیرونی شکل می­دهد ( وبر،1987: 97).

بسیاری از جنبش­های بنیادگرایی که پژوهشگران در باب آنها تحقیق کرده اند به این ایده­ی اسطوره­ای باور دارند که در یک مقطع زمانی خاص در گذشته، مسایل و تعارض­هایی که جامعه مدرن را به ستوه آورده ( مسائلی از قبیل اعتیاد به مواد مخدر و الکل، بی­بندوباری جنسی، اعمال جنایتکارانه و آزار کودکان) بسیار کمتر از زمان حال بوده است. بنیادگرایان مسلمان تمایل دارند که این عصر طلایی را همان دوره تاریخی تلقی کنند که حضرت محمد (ص) و جانشینان بلافصل وی، زمام حکومت را در دست داشتند؛ هر چند که در حافظۀ جمعی مسلمانان، این دوره­ی معصومیت و آرامش به دوران پیشااستعماری نیز پیوند خورده است.(آرمسترانگ[17]،2000: 33)

بنیادگرایان آمریکایی، دهۀ 1950 را عصر ایده­آل و طلایی خود تلقی می­ کنند؛ دهۀ پس از پیروزی آمریکا در جنگ جهانی دوم و پیش از سرخوردگی­های ناشی از جنگ ویتنام و شورش جوانان دهۀ 1960 ( که همراه با گسترش مواد مخدر، سکس و راک اندرول[18] بود.) اما بنیادگرایان آمریکایی، مثل بنیادگرایان اسلامی، به دوره­ای تاریخی نظر دارند که از آن منشا و ریشه گرفته­اند. برای بنیادگرایان آمریکایی[19] این دوره عبارت است از دورۀ انقلاب آمریکا، انقلابی که تصور می­شود پدران بنیادگذارش مسیحیان خداترسی بوده اند(کاپلان،1987: 63).

برخی از بنیادگرایان یهودی[20] در این زمینه به دوران داوود و دوران سلیمان، سازنده معبد نخست در اورشلیم، بازمی­گردند. از نظر آنان، احیا و بازسازی این معبد، مستلزم نابودی دو عبادتگاه مسلمانان است: یکی «قبة الصخره» و دیگری «مسجدالاقصی» که پیامبر اسلام از آنجا معراج کرده است. بنیادگرایان یهودی دیگری از نوع هاردیم[21] و اعضای فرقه حاسیدی[22] به یک دوران تازه­تر نظر دارند. اینان، که کت­های فراک (بلند) می­پوشند و کلاه­های لبه پهن بر سر می­گذارند مثل اجداد خود در گتوهای[23] اروپای شرقی در سده هیجدهم موهای سر و صورت خود را بلند می­ کنند و به دنبال حفظ یکپارچگی و خودگردانی جوامع خود بر اساس هلاخا[24] هستند. گروه­های راست کیش یهودی که به شدت پایبند اجرای هلاخا هستند به واسطۀ امتناع بنیادگرایانه از ترک وضع تبعید دچار محدودیت­­های بسیاری شده بوده ­اند؛ آن هم مدت­ها پیش از این که آزارهای یهودی­ستیزانه ای که باعث بازگشت آنان به گتوهای اروپای شرقی شد آغاز شده باشد. آنان در پی وقوع هولوکاست به فلسطین انتقال داده شدند، اما این انتقال بیشتر از سر ضرورت بود تا از سر انتخاب. نحوۀ برخورد این گروه از یهودیان بنیادگرا با حکومت صهیونیستی اینجهان باور حاکم بر اسراییل طیفی را شامل می شود که یک سر آن عدم شناسایی رسمی این حکومت و سر دیگر آن همکاری و سازش با این حکومت است(بائومل[25]،2006: 12).

در این تحقیق، با توجه به چارچوب نظری انتخاب شده، تعریف آلموند[26] از بنیادگرایی دینی را به عنوان تعریف ابتدایی می­پذیریم. بنیادگرایی الگویی قابل تشخیص از مبارزۀ دینی است، که به وسیله معتقدین واقعی به کار می­رود تا جلوی فرسایش هویت دینی را بگیرد و باعث تقویت مرزهای اجتماعات دینی شود و تلاش می­ کند جایگزین با ارزشی برای رفتارها و نهادهای دنیوی فراهم کند. همچنین پاداش فداکاری اعضای جنبش­های بنیادگرا معمولاً از طریق رهبران به جهان آخرت موکول می­شود (آلموند،2003: 17-14).

به­نظر می­رسد بنیادگرایی یک پدیدۀ دینی ـ فرهنگی جهانی است، که امروزه تبدیل به یک نگرانی در عرصه جهانی شده است. واقعه­ی یازدهم سپتامبر 2001 دوباره به بسیاری از جامعه­شناسان یادآوری کرد که دین مسئله­ای مهم در دوران معاصر است (امرسون[27]،2010: 73). و گویا جامعه شناسی دین بعد از آغاز قرن بیست و یکم و پرداختن به بحث بنیادگرایی و تروریسم دوباره احیا شد. در واقع بنیادگرایی و تغییر ادیان در بستر جهانی­شدن موضوع اصلی تحقیقات جامعه­شناختی در دهه­های 1990 و 2000  شده است و نظریه پردازان برجسته­ای در جامعه شناسی دین آثاری را در این زمینه نوشته اند مثل: بنیادگرایی (بروس[28]،2000)، بنیادگرایی جهانی (لکنر[29]،1993)، جنگ مقدس: ظهور بنیادگرایی مسیحی، یهودی و اسلامی (هایرو[30]،1989)، دین و جهانی شدن (بیر[31]،2006)؛ بنابراین، جامعه­شناسی دین به عنوان حوزه­ای از تولید دانش و روشی برای تفکر درباره فهم تجربه­های دینی انسان در سال­های اخیر به شکل خاص درگیر مسئله بنیادگرایی دینی است.

پیش از پرداختن به بنیادگرایی به عنوان مسئله­ای اجتماعی، بد نیست که به ریشه ­های تاریخی این واژه بپردازیم. واژه «بنیادگرایی» در اوایل سدۀ بیستم میلادی، در کالیفرنیای جنوبی، یکی از پرشتاب­ترین مناطق آمریکا از حیث توسعه اقتصادی، پدیدار شد. درست در همان مکان و زمانی که صنعت فیلم­سازی هالیوود در حال شکوفایی بود، پدران بنیادگرایی مسیحی در حال ظهور بودند. میلتون و لیمن استیوارت[32]، دو برادر مسیحی مومن که از راه استخراج و فروش نفت در کالیفرنیا  ثروت هنگفتی اندوخته بودند، در سال 1910 برنامۀ پنج ساله­ای را برای حمایت مالی از تولید و چاپ مجموعه ­ای از جزوه­های دینی جهت نشر مجانی میان گروه­های زیر در سرتا سر جهان آغاز کردند: کشیش­های پروتستان، انجیل­گراها، مبلغان دینی، استادان الهیات دانشگاه­ها، دانشجویان رشته الهیات، دبیران نهادهای دینی، مسئولان کلاس­های تعلیمات دینیِ کلیساها در روزهای یکشنبه، کارکنان کلیساها و ویراستاران ناشران کتاب­های دینی.

جزوه­های نام برده شده، که زیر عنوان بنیادها:گواهی­حقیقت[33] به قلم تعدادی از علمای سرشناس دینی آمریکایی و بریتانیایی نوشته شده بود، یک هدف را دنبال می­کرد و آن متوقف ساختن چیزی بود که برادران استیوارت و گردآوردندگان­شان از آن به عنوان «زوال باورهای بنیادین مسیحیت پروتستان» یاد می­کردند. این باورهای بنیادین عبارت بود از: خطاناپذیری انجیل؛ خلق مستقیم کائنات و بشریت از هیچ توسط خداوند (برعکس آن چیزی که در نظریه داروین بیان شده)؛ واقعیت داشتن معجزه؛ تولد عیسی (ع) از مادر باکره؛ واقعیت داشتن تصلیب عیسی (ع) و زنده شدن  جسمانی وی؛ تاوان کشیدن مسیح به جای انسان­های گناه­کار (آموزه­ای که بر اساس آن مسیح مرد تا گناهان انسان­ها در درگاه خداوند بخشیده شود)؛ و بازگشت قریب­الوقوع عیسی (ع) برای قضاوت و حکومت بر جهان.

در نهایت حدود سه میلیون نسخه از جزوه­ی  بنیادها: گواهیِ حقیقت در هر دو سوی اقیانوس اطلس منتشر شد. پسوند «گرا» را کرتیس لی لوز[34] در سال 1920 به آخر واژۀ بنیاد افزود. او اعلام کرد که بنیادگرایان کسانی اند که آمادگی شرکت در نبرد بزرگ برای احیا و پاسداری «بنیادها» را دارند. (روتون[35]،1391: 27-24) (مارسدن[36]،2006: 17-13)

 

 

 

1ـ1ـ2ـ  طرح مسئله:

 

تا میانۀ دهۀ 1970 این تصور فراگیر وجود داشت که سیاست دارد از دین جدا می­شود و همچنان که جوامع صنعتی­تر می­شوند، باور و عمل دینی هم بیشتر به حوزه­ اندیشه­ها و فعالیت­های شخصی و خصوصی محدود خواهد شد. زوال اهمیت سیاسی و اجتماعی دین در غرب ریشه در سنت­های علوم اجتماعی داشت که از اندیشه­های چهره­های شاخصی مثل کارل مارکس[37]، امیل دورکیم[38] و ماکس وبر[39] نشأت گرفته بود. همگی این عالمان، هر یک به شیوه­ای متفاوت اصرار داشتند که دنیوی کردن[40] عنصر ریشه­ای در مدرنیزه کردن جامعه است. ماکس وبر تصور می­کرد که فرایندهای صنعت­گری مدرن، که از نظر وی مشخصۀ اصلی­اش عبارت بود از روابط کارکردی شخصی­زدایی شده و افزایش اداری شدن، اگر نه به سوی مرگ نهایی خدا، دست کم به سمتِ افسون­زدایی از جهان حرکت می­ کند. او معتقد بود نیروهای قدسی­ای که جهان­های قرون وسطایی را پی ریزی کرده بودند، اسطوره­زدایی خواهند شد (مک کارتی[41]،2003: 101 ).

انقلاب ایران در سال 1979 به جد به خِرد قراردادی فوق صدمه زد و درستیِ آن را زیر سئوال برد. تا اوایل دهه 1980 روشن شده بود که کوشندگی دینی در اصل محدود به جهان اسلام نیست و جنبش­های تازهِ سیاسی­شده در عمل، در هر سنت دینی عمده­ای پا می­گیرد. راست جدید مسیحی مرزهای جدایی کلیسا و حکومت را که همواره در یک مسیر دنیوی سیر کرده بود، به چالش کشید و هر از گاه آن را محک می­زد. فروپاشی کمونیسم در اروپای شرقی به مثابۀ احیای بارز دین­پرستی همگانی تلقی شد، و آمریکای لاتین و مناطقی از آفریقا در معرض تغییر شکل­های دینی گسترده­ای قرار گرفتند؛ طوری که پنجاهه­گرایی داشت جای کاتولیک­گری را به عنوان یک سنت دینی غالب می­گرفت. با توجه به این که ژاپن و کره­جنوبی (پیشرفته ترین اقتصادهای صنعتی آسیا ) در رده­های بالای فهرست کشورهای پشتیبان جنبش­های دینی نو قرار دارند، فقط اروپای غربی و استرالیا ( یا به قول مارتین مارتی، «کمربند یخی معنوی») هم­ساز با نظریۀ اضمحلال تقدس همگانی باقی مانده­اند؛ نظریه­ای که با اعتمادبه­نفس بسیار از سوی پدران بنیادگذار  اجتماعی مدرن پیش بینی شده بود(روتون،1391: 212-210).

در شرایطی که دین یا تمایزهای دینی عنصری حیاتی در بنای هویت ملی یا در جایی ست که احساسات دینی در مسیر نبرد علیه استعمارگری تحریک می­شود؛ مثلاً در کشورهای جهان سوم دین و همچنین زبان­آوری دینی توانسته ابتکار عمل در بسیج و تهییج افراد را بدست بگیرد.  به همین دلیل، نظریه­ های متعددی برای توضیح و تبیین استمرار یا احیای اخیر دین ارائه شده است. در این نظریه­ها، بنیادگرایی دینی بخشی ریشه­ای به شمار می­آید.

از آن جا که جهت­گیری هر جنبش به لحاظ سیاسی، فرهنگی و دینی وابسته به نظام­ها و زیرنظام­های جامعه است، توجه به عوامل، فرصت­ها و محدودیت­های ساختاری که بر ظهور و شکل­ گیری این جنبش­ها اثر داشته است اهمیت اجتماعی این جنبش­ها را مشخص می­ کند. پرداختن به زمینه­ اجتماعی مشترک این جنبش­ها و بررسی عواملی که باعث می­شود مردم برای رسیدن به اهدافشان به سراغ رهبران دینی روند به خوبی می ­تواند بنیادگرایی را به عنوان مسأله­ای اجتماعی معرفی کند.

یکی از مشکلات پیش­ رو برای بررسی پدیده­ بنیادگرایی دینی تعریف و ایضاح مفهومی آن است. همانطور که در قسمت آغازین بیان شد، بنیادگرایی مفهومی است با پیشینه و بستر مسیحی پروتستان که امروزه به راحتی برای جنبش­های دینی در ادیان مختلف استفاده می­شود. بنابراین، این سئوال به وجود می­آید که آیا می­توان این مفهوم را برای جنبش­های مشابه در ادیان دیگر به­کار برد.

نکته دیگر غلبه­ی تعریف­های سردستی و رسانه­­ای از این پدیده، به­ویژه بعد از حملات یازده سپتامبر است(بیر،2006: 156) (هیروت[42]،2009: 13) (میلتون[43]، 2005: 16).  به همین دلیل، گاهی از اوقات اصطلاح بنیادگرایی برای گروه­هایی به کار می­رود که دین را بسیار جدی می­گیرند، یا دین در دیدگاه آنها نقش پررنگی به­ویژه در عرصۀ عمومی دارد یا به بی­خطایی متنی مقدس معتقد اند اما با شیوه ­های بنیادگرایانه کاملاً بیگانه­اند. این اصطلاح همچنین ممکن است برای افرادی استفاده شود که از نظر دینی با ایمان اند، یا افرادی که مشتاق به انجام دادن عملی بازدارنده براساس اعتقادات راسخ دینی خویش اند. بنابراین، نه تنها مسیحیان معتقد در آمریکا و مسلمانان القاعده بنیادگرا خوانده می­شوند، بلکه گروه­های نوجوانی که برای پاک­کردن اشعار، آهنگ­ها و ویدئوها از اصطلاحات و صحنه­های مستهجن راهپیمایی می­ کنند یا گروه والدینی که خواستار محدودیت­های اینترنت در مدارس هستند را نیز می­توان بنیادگرا خواند. حال، این سئوال به وجود می­­آید که ویژگی­های جنبش بنیادگرا و فرد بنیادگرا چیست؟ مرز بین جنبش­های بنیادگرای دینی و جنبش­هایی که از صفت «دینی» برخوردار می­شوند، مانند جنبش­های احیاگر دینی یا جنبش­های نوین دینی، کجاست؟ و پاسخ به این سئوال نیازمند بررسی تطبیقی جنبش­های بنیادگرا برای دست­یابی به ویژگی­های خاص این جنبش­هاست.

از طرف دیگر، چنان که پیش از این گفته شد، بعد از وقایع یازده سپتامبر،به­دلیل همین غلبه­ی رسانه­ای در معرفی بنیادگرایی به افکار عمومی جهان، گویا بستر مسیحی بنیادگرایی فراموش شد و اینکه این اصطلاح به برچسبی مناسب برای اسلام­گرایان رادیکال تبدیل شده است. این وضعیت باعث شد خشونت­گرایی و تروریسم به جزء لاینفک تعاریف ارائه شده از بنیادگرایی تبدیل شود. یعنی فقط جنبشی اسلامی با گرایش­های رادیکال خشونت­طالبانه (مانند القاعده، داعش، طالبان و…) به عنوان جنبش بنیادگرا به مردم معرفی شود. بنابراین، سئوال بعد این است که آیا خشونت­طلبی و استفاده از تاکتیک­های تروریستی مناسب­ترین راه برای شناسایی جنبش بنیادگرا است؟ و آیا این ویژگی می ­تواند صفت مناسبی برای شناخت چنین جنبش­هایی باشد؟

با توجه به توضیحات ارائه شده، به نظر می­رسد که مسأله­ این تحقیق حول محور این سئوالات شکل می­گیرد:

1ـ در چه وضعیتی جنبش­های بنیادگرا رشد و فرصت ظهور پیدا می­ کنند؟

2ـ ویژگی­های جنبش­های بنیادگرا  به عنوان شاخص متمایز کننده این شکل از جنبش چیست؟ با پاسخ­گویی به این پرسش­، می­توان دریافت که اصطلاح بنیادگرایی از بستر مسیحی خود چه قدر فاصله گرفته است.

3ـ  به چه شکل می­توان بین جنبش­های بنیادگرا تمایز و تفکیک ایجاد کرد؟ یعنی اگر بین جنبش­های بنیادگرا ویژگی­های مشترکی وجود داشته باشد، به چه شکل می­توان بین آنها طبقه ­بندی انجام داد؟

 

 

1ـ1ـ 3ـ ضرورت و اهمیت تحقیق:

 

هریک از تعاریفی که در بخش ابتدایی در مورد بنیادگرایی ارائه شد، فرض می­گیرد که بنیادگرایی دارای ویژگی­های فراملی و فرافرهنگی است؛ یعنی اکثر افرادی که به دنبال ارائه­ تعریفی از این مفهوم اند معتقدند که بنیادگرایی می ­تواند جدا از موقعیت­های تاریخی منحصر به فرد تعریف شود. در حالی که بعضی از منتقدان(لارنس،1989) معتقدند که اصطلاح بنیادگرایی را تنها برای پروتستان­های محافظه­کار آمریکایی می­توان به کار برد. چون اگر قرار باشد طبق بعضی از این تعاریف معیارهایی را برای بنیادگرایی مشخص کنیم، آن معیارها صرفاً برای پروتستانتیسم محافظه­کار آمریکایی صادق است و نه ادیان دیگر. به عنوان مثال، بسیاری از مسلمانان به بی­خطایی قرآن اعتقاد دارند و این ایده را جزء بنیاد­های اعتقادی خود قرار می­دهند، اما نمی­توان به راحتی آنها را بنیادگرا خواند. چون اگر قرار باشد صرفاً بر اعتقاد به بی خطایی متن مقدس، که یکی از شاخص­های مهم در بسیاری از تعاریف بنیادگرایی است، تکیه کنیم، همه­ی مسلمانان بنیادگرا خواهند شد.

گروهی دیگر از منتقدان(لکنر[44]،1993)، به عدم­توجه به تفاوت عمده­ی موجود بین انواع بنیادگرایی می پردازند. به عنوان مثال، عده ای بنیادگرایان مسیحی آمریکایی و بنیادگرایی ملی هندو را از نظر مفهومی یکسان می­گیرند. یا بعضی دیگر علاقه دارند تا این اصطلاح را فقط برای جنبش­های اسلامی رادیکال به­کار گیرند.

همانطور که در بخش طرح مسأله بیان شد، یکی از مشکلات عمده در مورد پدیده­ بنیادگرایی دینی روشن نبودن مرز این گونه از جنبش­ها با جنبش­هایی است که صفت «دینی» دارند، مانند جنبش­های احیاگر دینی[45] و جنبش­های نوِ دینی[46]. به همین دلیل، ممکن است افراد یا گروه­هایی که دغدغه­های دینی و اخلاقی دارند یا به دنبال حضور بیشتر دین در عرصه­ عمومی­اند بنیادگرا خوانده شوند. بنابراین، ایضاح مفهمومی بنیادگرایی دینی بسیار ضروری به­نظر می­رسد.

تعداد صفحه : 272

قیمت :14700 تومان

بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد

و در ضمن فایل خریداری شده به ایمیل شما ارسال می شود.

پشتیبانی سایت :        *       asa.goharii@gmail.com

در صورتی که مشکلی با پرداخت آنلاین دارید می توانید مبلغ مورد نظر برای هر فایل را کارت به کارت کرده و فایل درخواستی و اطلاعات واریز را به ایمیل ما ارسال کنید تا فایل را از طریق ایمیل دریافت کنید.

 

در صورتیکه با پرداخت آنلاین مشکلی دارید می توانید مبلغ مربوط به هر فایل را به شماره کارت 6037991199500590 به نام خيريه محک واريز کرده و تصوير پرداختي و عنوان فايل درخواستي را به ایمیل asa.gohari@gmail.com

ارسال کرده تا فايل برایتان ارسال شود.