دانشگاه علم و صنعت ایران
دانشكده معماری و شهرسازی
جستجوی کیفیتها و الگوهای فضایی در سکونتگاههای غیررسمی نمونه موردی- محله افغان آباد شهرستان گنبدکاووس
پایان‌نامه برای دریافت درجه كارشناسی ارشد
در رشته شهرسازی گرایش طراحی شهری
دانشجو:
استاد راهنما:
دكتر راضیه رضازاده
مهرماه 1390
(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)
تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :
چکیده
اسکان غیررسمی موضوع پژوهشهای پرشماری در ایران و جهان بوده است. با این حال کمتر به کیفیتهای فضایی موجود در این سکونتگاهها پرداخته شده است. پژوهش پیش رو با دو هدف کلی به کیفیتهای فضایی در سکونتگاههای غیررسمی می پردازد؛ هدف نخست معطوف به شناخت اهمیت ارتقای کیفیتهای محیطی در سکونتگاههای غیررسمی است و دیگری می کوشد کیفیتهای فضایی را بیابد که در سکونتگاههای غیررسمی بیش از بافتهای رسمی و طراحی شده یافت میشوند. برای دستیابی به اهداف پژوهش ترکیبی از روش تحقیق توصیفی و تحلیلی به کار گرفته می شود.
سکونتگاه برگزیده برای بررسی و ارائه راهکار، محله افغانآباد در شهرستان گنبدکاووس است. محلهای که به شیوهای غیررسمی پدید آمده است و جایگیری آن در کنار شهری متوسط، نمایانگر ضعف نظام برنامه ریزی در تأمین سرپناه برای اقشار کمدرآمد است. هدف از بررسی این سکونتگاه از سویی شناخت مؤلفه های تاثیرگذار بر شکل گیری بافت کالبدی آن است. و از سوی دیگر تهیه پیشنویس سندی که بتواند زمینه همکاری نهادهای عمومی شهری با ساکنان این سکونتگاه را فراهم آورد. با توجه به سابقه نزدیک به 30 ساله و تنوع پایین اجتماع آفریننده این سکونتگاه، انتظار میرود رد پای نیروهای اقتصادی، طبیعی و اجتماعی در آن آشکارتر جلوه کند.
این پژوهش پس از بررسی رویکردهای موجود در روبرویی با سکونتگاههای غیررسمی، ویژگیهای یک رویکرد متناسب با شرایط ایران را ارائه میدهد و این رویکرد را با ارائه سند توافقنامه بهسازی گام به گام در محله افغانآباد به کار میگیرد؛تأثیر بهسازی مشارکت محور با تأکید بر کیفیتهای فضایی را به عنوان گامی در راستای افزایش سرمایه اجتماعی و توانمندسازی این سکونتگاه به اثبات میرساند. از این گذشته با مطالعه روند رشد و شکل گیری افغانآباد، نیروهای اجتماعی، طبیعی و اقتصادی تاثیرگذار بر بافتهای خودانگیخته را معرفی می کند و دست آخر مزایا، موانع و راهکارهای توسعه خودانگیخته هدایت شده را به اختصار تبیین می کند.
کلید واژه ها: اسکان غیررسمی، کیفیتهای فضایی، گنبدکاووس، افغانآباد، بهسازی، سرمایه اجتماعی.
فهرست مطالب
فصل اول: کلیات پژوهش
1-1 بیان مسئله………… 2
1-2 اهمیت و ضرورت پژوهش………… 4
1-2-1 ابعاد سکونتگاههای غیررسمی در ایران………… 5
1-2-2 وظیفه دانش شهرسازی در سکونتگاههای غیررسمی………… 6
1-3 پرسشهای پژوهش………… 7
1-4 فرضیه های پژوهش………… 8
1-5 اهداف پژوهش………… 8
1-6 روش پژوهش………… 8
1-7 ساختار پایان نامه ………… 9
فصل دوم: اسکان غیررسمی، تعاریف، ویژگیها و ریشهها
2-1 واژهشناسی………… 12
2-2 تعریف اسکان غیررسمی………… 13
2-3 انواع سکونتگاههای غیررسمی………… 13
2-4 ویژگیهای کلی سکونتگاههای غیررسمی………… 14
2-4-1 ویژگیهای کالبدی سکونتگاههای غیررسمی………… 15
2-4-2 ویژگیهای اجتماعی سکونتگاههای غیررسمی………… 15
2-5 ریشه های پیدایش سکونتگاههای غیررسمی………… 16
2-5-1 گسترش شهرنشینی………… 16
2-5-2 شهری شدن فقر………… 17
2-5-2-1 مفهوم فقر………… 18
2-5-3 سیاستهای ناکارآمد زمین و مسکن………… 18
2-6 روند پیدایش سکونتگاه های غیررسمی………… 19
2-6-1 تهاجم سازمان یافته………… 20
2-6-2 تصرف خزنده………… 20
2-6-3 بازتقسیم زمین (تفکیک غیر قانونی)………… 21
2-7 پیامدهای شکل گیری سکونتگاههای غیررسمی………… 21
2-7-1 بر هم زدن یپیش بینی هایی برنامه های شهری………… 21
2-7-2 مشکلات و مخاطرات محیطی………… 22
2-7-3 ناهنجاریها و مسئله امنیت………… 23
2-7-4 تأمین نیاز اساسی مسکن برای اقشار تهیدست………… 23
2-7-5 پیشگیری از آسیبهای اجتماعی………… 23
2-7-6 توان و نیروی کار اقتصادی………… 23
2-8 جمع بندی………… 24
فصل سوم: مبانی نظری
مقدمه………… 26
3-1 سیر تغییر رویکردهای روبرویی با اسکان غیررسمی………… 26
3-1-1 نادیده گرفتن………… 26
3-1-2 تخریب و جابجایی………… 27
3-1-3 مسکن سازی عمومی………… 29
3-1-4خودیاری………… 31
3-1-5 زمین و خدمات………… 33
3-1-6 رسمیتبخشی………… 35
3-2 بهسازی………… 35
3-2-1 مزیتهای بهسازی………… 37
3-2-2 هزینه های بهسازی………… 39
3-2-3 نیاز به امنیت سکونت دربهسازی………… 39
3-2-4 کاستیهای طرح های بهسازی رایج………… 39
3-2-5 رویکردهای گوناگون بهسازی………… 40
3-2-5-1 تأمین زیرساخت های فیزیکی………… 41
3-2-5-2 طرحریزی عملیاتی اجتماع- مبنا ( یا طرحریزی خرد)………… 42
3-2-5-3 دگردیسی فیزیکی از طریق یک برنامهکپارچه………… 44
3-3 توانمندسازی………… 45
3-4 بهسازی و توانمندسازی………… 46
3-5 رویکرد توسعه داراییمبنا………… 48
3-5-1 سرمایه مالی………… 49
3-5-2 سرمایه انسانی………… 49
3-5-3 سرمایه فیزیکی………… 49
3-5-4 سرمایه اجتماعی………… 49
3-5-4-1 مفهوم سرمایه اجتماعی…………………………….. 51
3-5-4-2 نحوه پیدایش سرمایه اجتماعی…………………………….. 52
3-5-4-3 اهمیت سرمایه اجتماعی…………………………….. 53
3-5-4-4 انواع سرمایه اجتماعی…………………………….. 54……………………………..
3-5-4-4-1 سرمایه اجتماعی محرومکننده…………………………….. 54
3-5-4-4-2 سرمایه اجتماعی پیوند دهنده………… 55
3-5-4-5 مؤلفه های تشکیلدهنده سرمایه اجتماعی………… 56
3-5-4-5-1 اعتماد…………………………………………………………. 56
3-5-4-5-2 بستگی اجتماعی و هنجارهای نافذ…………………………………………………………. 57
3-5-4-5-3 نهادهای مدنی………… 58
3-5-4-6 نحوه استفاده از سرمایه اجتماعی………… 58
3-5-4-7 سرمایه اجتماعی در سکونتگاههای غیررسمی………… 59
3-5-4-7-1 تهدیدهای موجود در برابر سرمایه اجتماعی سکونتگاههای غیررسمی………… 61
3-6 رویکرد بهسازی مناسب در شرایط ایران………… 62
3-6-1 بهسازی جامع مشارکتمحور………… 62
3-6-1-1 ضرورت و شیوه مشارکت………… 63
3-6-1-2 محور بقا………… 63
3-6-2 ویژگیهای یک رویکرد بهسازی مناسب در شرایط ایران………… 64
3-6-2-1 پیروی از رویکرد توسعهای داراییمبنا………… 64
3-6-2-2 همکاری و هماهنگی نهادهای عمومی و اجتماع………… 65
3-6-3-3 بهبود پیشرونده و افزایشی………… 66
3-6-3-4 توجه به افزایش میل به ادامه زندگی در سکونتگاه پس از توانمند شدن………… 66
3-7 سکونتگاههای یأس و سکونتگاههای امید………… 67
3-8 کیفیتهای فضایی در سکونتگاههای غیررسمی………… 68
3-8-1 مفهوم فضا………… 69
3-8-2 مفهوم فضای همگانی (عرصه عمومی)………… 70
3-8-3 مفهوم کیفیت………… 70
3-8-4 کیفیتهای فضایی………… 71
3-8-4-1 تصویر پذیری ذهنی…………………………………………………………. 71
3-8-4-2خوانایی………… 72
3-8-4-3بستگی………… 72
3-8-4-4مردمواری………… 73
3-8-4-5 نفوذپذیری………… 73
3-8-4-6 قابلیت دسترسی برای همگان………… 74
3-8-4-7 پیچیدگی………… 74
3-8-4-8 همسازی………… 74
3-8-4-9پاکیزگی………… 75
3-8-5 فضای شهری و فعالیت………… 75
3-8-5-1 قرارگاههای رفتاری………… 76
3-8-6 کیفیت فضای شهری در بافتهای ارگانیک………… 76
3-9 تجارب جهانی………… 78
3-9-1 سائوپائولو………… 78
3-9-2 سرمایه های نهفته در سکونتگاههای غیررسمی کابل و نحوه مواجهه با آنها………… 85
3-10 جمع بندی……… 94
فصل چهارم: شناخت محله افغانآباد
مقدمه………… 97
4-1 موقعیت جغرافیایی………… 97
4-2 تاریخچه ی پیدایش………… 100
4-3 الگوی رشد و شکل گیری محله………… 100
4-4 محیط طبیعی………… 102
4-4-1- آلودگیهای زیست محیطی………… 102
4-5 ساختار جمعیتی………… 103
4-5-1- ساختار سنی – جنسی………… 103
4-5-2- ویژگی های خانوار………… 104
4-6 ویژگیهای اجتماعی و اقتصادی………… 104
4-6-1- قومیت و مذهب………… 104
4-6-2- وضعیت سواد………… 105
4-6-3- مهارت های شغلی………… 106
4-6-3-1 مهارت های اشتغال خانگی………… 106
4-6-4- درآمد………… 107
4-7 فضا………… 108
4-7-1- سازمان فضایی………… 108…………
4-7-2- بررسی کیفیتهای فضایی در افغانآباد………… 108
4-7-2-1- تصویرپذیری ذهنی…………………………………………………………. 108
4-7-2-2- خوانایی…………………………………………………………. 109
4-7-2-3- بستگی…………………………………………………………. 109
4-7-2-4- مردمواری…………………………………………………………. 109
4-7-2-5- نفوذپذیری…………………………………………………………. 110
4-7-2-6- قابلیت دسترسی برای همگان…………………………………………………………. 110
4-7-2-7- پیچیدگی…………………………………………………………. 111
4-7-2-8- همسازی…………………………………………………………. 112
4-7-2-9 پاکیزگی………… 112
4-7-3- گونهشناسی مسکن و نحوه ارتباط فضاهای خصوصی………… 112
4-8 مورفولوژی………… 118
4-8-1- مورفولوژی در مقیاس بلوک………… 118
4-8-2- مورفولوژی در مقیاس قطعات تفکیکی………… 118
4-8-3- دانهبندی………… 121
4-8-4- تعداد طبقات………… 121
4-8-5- کیفیت ابنیه………… 124
4-8-6- مالکیت………… 124
4-9 کارکرد………… 128
4-9-1- کاربری اراضی………… 128
4-9-2- دسترسی………… 128
4-9-3- تاسیسات………… 130
4-10 ادراک………… 134
4-10-1- تصویر ذهنی………… 134
4-11 منظر………… 138
4-11-1- خط آسمان………… 138
4-11-2 آستانهها ودیدهای متوالی………… 138
4-11-3 کفسازی………… 139
4-11-4 جدارهها………… 139
4-12 قرارگاههای رفتار………… 141
4-13 جمع بندی………… 145
فصل پنجم: روش پژوهش و توصیف و تحلیل داده ها
5- روش پژوهش و توصیف و تحلیل داده ها………… 147
5-1- رویکرد پژوهش………… 147
5-2- نوع پژوهش………… 147
5-3- روش پژوهش و گردآوری اطلاعات………… 148
5-5- نمونه پژوهش، روش نمونه گیری و حجم نمونه………… 148
5-6- پرسش های پژوهش………… 149
5-7- متغیرهای مورد بررسی در پژوهش………… 150
5-8- تعاریف نظری و عملیاتی متغیرهای پژوهش………… 151
5-8-1- حس تعلق………… 151
5-8-2- سرمایه اجتماعی………… 152
5-8-2-1- اعتماد درونی…………………………………………………………. 152
5-8-2-2- اعتماد بیرونی…………………………………………………………. 152
5-8-2-3- اعتماد به رهبر محله…………………………………………………………. 152
5-8-2-4- اعتماد نهادی…………………………………………………………. 153
5-8-2-5- بستگی اجتماعی و هنجارهای نافذ…………………………………………………………. 153
5-8-2-6 عضویت در شبکه های اجتماعی………… 153
5-8-3- تعاملات اجتماعی………… 154
5-8-3-1- تعاملات اجتماعی درون محلهای…………………………………………………………. 154
5-8-3-2- تعاملات اجتماعی بیرون محله…………………………….. 154
5-8-4 احساس امنیت در فضاهای همگانی………… 155
5-8-5- احساس امنیت سکونت………… 155
5-8-6- تمایل به مشارکت در بهسازی محله………… 156
5-8-7- همکاری در سطح محله………… 156
5-9- پردازش داده ها………… 157
5-9-1- آزمون برازش داده ها………… 157
5-9-2- اعتماد (پایایی)………… 157
5-9-3- اعتبار (روایی)………… 158
5-10- روشهای مورد استفاده در تجزیه و تحلیل داده ها………… 159
5-10-1- روش تحقیق همبستگی………… 160
5-10-1-1 پژوهشهای رابطهای………… 160
5-10-1-2 تدابیر گردآوری داده ها………… 160
5-11- تحلیل داده ها………… 162
5-11-1- سنجش میزان اعتماد (پایایی) پرسشنامه………… 162
5-11-2- آمار توصیفی………… 163
5-11-2-1 آمار توصیفی ادراک ساکنان از محله………… 163
5-11-2-2 مشکلات محله از دیدگاه ساکنان………… 163
5-11-2-2-1 بدترین مکانهای محله از دیدگاه ساکنان………… 165
5-11-2-2-2 بهترین مکانهای محله از دیدگاه ساکنان………… 166
5-11-2-2-3 تصویر ذهنی افراد از محله………… 167
5-11-2-2-4حس مکان ساکنان………… 168
5-11-2-2-5 ویژگیهای یک محله خوب از دیدگاه ساکنان………… 169
5-11-2-3 آمار توصیفی متغیرهای پژوهش………… 170
5-11-3- آمار استنباطی………… 171
5-11-3-1 بررسی نرمال بودن توزیع متغیرهای مورد بررسی در پژوهش ………… 172
5-11-3-2 آزمون شدت همبستگی متغیرهای پژوهش………… 173
5-11-3-3 بررسی فرضیه های پژوهش………… 174
فصل ششم: ارزیابی و طرح بهسازی سکونتگاه هدف
6-1- چشمانداز اولیه ………… 180
6-2- ارزیابی محدوده مطالعه به روش SWOT…………………………….. 181
6-3-چشم انداز،اهداف، راهبرد ها و سیاست های طراحی………… 193
6-3-1- چشمانداز نهایی………… 193
6-3-2- اهداف کلان………… 193
6-4- سند توافقنامه بهسازی گام به گام محله افغانآباد………… 199
6-4-1- هدف از تهیه راهنما………… 200
6-4-2- مرحله نخست:نهادسازی و بسترسازی برای مشارکت و تعامل ساکنان و شهرداری………… 201
6-4-3- مرحله دوم: اعتمادسازی دوسویه………… 202
6-4-4- مرحله سوم: حذف عناصر آلوده کننده و مخاطرات زیستمحیطی………… 203
6-4-5- مرحله چهارم: کفسازی فضاهای همگانی………… 205
6-4-6 راهنمای کمی و کیفی ساخت و ساز………… 210
6-4-6-1- اصلاح نظام قطعهبندی…………………………………………………………. 211
6-4-6-2- ساماندهی سطح اشغال و تراکم ساختمانی…………………………………………………………. 214
6-4-6-3- فعالسازی و بهبود منظر جدارههای رو به فضای همگانی…………………………………………………………. 216
6-4-6-4 افزایش پوشش گیاهی در فضاهای همگانی………… 219
فصل هفتم: آموزه های موجود در سکونتگاههای غیررسمی
7-1- لزوم بازنگری در شیوه های مدیریت و برنامه ریزی………… 224
7-1-1-ناکارآمدی سیاستها و برنامه های شهری………… 224
7-2-الگوبرداری از سکونتگاههای غیررسمی برای هدایت توسعه های جدید شهری………… 226
7-2-1- سکونتگاههای غیررسمی خودانگیخته– بافتهای زنده شهری………… 226
7-2-2- الگوی رشد سکونتگاه غیررسمی………… 226
7-2-3- کیفیتهای فضایی موجود در بافتهای غیررسمی………… 228
7-3- پیش زمینه های بهره گیری از الگوی توسعه سکونتگاههای غیررسمی………… 229
7-3-1- زمین بدون خدمات………… 229
7-3-2- هدایت به جای طرحریزی………… 230
7-3-3- تدوین استانداردهای منعطف و متناسب با شرایط………… 231
7-3-4- آزادسازی فرایند تغییر و توسعه شهری از سیطره اقتصاد………… 231
7-4- توصیه های پژوهش………… 233
7-5- سخن آخر………… 234
منابع………… 235
پیوست ها ………… 240
فهرست جداول
جدول (1-1) جمعیت سکونتگاههای غیررسمی در بیست شهر نخست ایران از نظر ابعاد مسئله………… 6
جدول (2-1) عمدهترین دستهبندیهای اسکان غیررسمی………… 14
جدول (3-1) درصد خانه های پردازنده بهای خدمات بهداشتی و برق………… 87
جدول (3-2) شاخص های استخراج شده از مبانی نظری………… 95
جدول (4-1) ترکیب قومیتی محله افغان آباد………… 105
جدول (5-1) ضریب آلفای کرونباخ شاخص های مورد بررسی در پژوهش………… 163
جدول (5-2) مشکلات محله از دیدگاه ساکنان………… 164
جدول (5-3) بدترین مکانهای محله از دیدگاه ساکنان………… 166
جدول (5-4) بهترین مکانهای محله از دیدگاه ساکنان، تعداد و درصد پاسخ دهندگان………… 167
جدول (5-5) حس ساکنان نسبت به محله بر اساس نتایج پرسشنامه ها………… 168
جدول(5-6) ویژگیهای یک محله خوب از دیدگاه ساکنان………… 169
جدول (5-7) درصد فراوانی و میانگین متغیرهای تحقیق در طیف لیکرت………… 170
جدول (5-8) جدول مربوط به آزمون کولموگرف اسمیرنف………… 172
جدول (5-9) ماتریس همبستگی پیرسون بین متغیرهای پژوهش………… 173
جدول (5-10) درصد فراوانی و میانگین متغیرها در طیف لیکرت………… 174
جدول (5-11) همبستگی میان سرمایهاجتماعی و احساس عدم امنیت سکونت………… 175
جدول (5-12) رابطه تمایل به مشارکت در بهسازی محله با سایر متغیرهای پژوهش………… 176
جدول (5-13) همبستگی میان سرمایه اجتماعی و احساس عدم امنیت سکونت………… 178
جدول (6-1) ارزیابی محله افغانآباد با بهره گرفتن از تکنیک SWOT………… 181
فهرست اشکال
شکل (1-1) ساختار پژوهش………… 10
شکل (3-1) ترازوی بهسازی و توانمندسازی: نیاز به برقراری تعادل میان بهسازی و توانمندسازی برای برون رفت از چرخههای معیوب………… 48
شکل (3-2) شبکه بدون بستگی (الف) و شبکه با بستگی (ب)، (کلمن، 1384، 66)………… 58
شکل (3-3) سمت چپ:بافت پیرامون میدان دل کامپو سی ینا، سمت راست: بخشی از بافت محله افغان آباد………… 77
شکل (3-4) بخشی از پروژه بلو هوریزنته در سائوپائو………… 78
شکل (3-5) موقعیت،جمعیت وتولیدناخالص ایالت سائوپائولو………… 79
شکل (3-6) نمونه ای از بهسازی زاغه در سائوپائولو،………… 80
شکل (3-7) Jardim Olinda, Sao Paolo، (The Cities Alliance, 2008, 55)………… 83
شکل (3-8) بهسازی زاغه در سائوپائولو………… 84
شکل (3-9) سکونتگاه غیررسمی بر روی زمین کشاورزی در کابل،………… 88
شکل (4-1) الگوی مکان گزینی ساکنان آغازین محله با توجه به موانع و محدودیت های طبیعی………… 101
شکل (4-2) ترکیب سنی جمعیت محله افغان آباد، (نقش کلیک، 1389، 26)………… 103
شکل (4-3) هرم سنی- جنسی جمعیت محله افغانآباد در سال 1385………… 104
شکل (4-4) توزیع سطح سواد در میان با سوادان 6 ساله و بیشتر جمعیت نمونه بررسی (نقش کلیک، 1388، 68)………… 106
شکل (4-5) قالیبافی درون منازل در محله افغانآباد………… 107
شکل (4-6) محصوریت کوچهها در محله افغانآباد………… 110
شکل (4-7) نمونه ای از مقیاس انسانی موجود در فضاهای همگانی محله افغانآباد………… 110…………
شکل (4-8) پیچیدگی به دلیل تنوع هندسی فضاها و تنوع ساخت و سازها در محله افغان آباد………… 111
شکل (4-9) نمونه ای از خانههای قدیمیتر، گونه نخست در دستهبندی مسکن در محله افغانآباد………… 113
شکل (4-10) پلان و کروکی دو واحد نوساز با یک اتاق در طبقه دوم در محله افغان آباد………… 114
شکل (4-11) ارتباطات درونی سه خانه، دو نمونه نخست از خانههای قدیمی و گونه غالب خانههای محله است و گونه سوم ساختمانی نوساز در محله افغانآباد………… 115
شکل (4-12) درختان و سردر بلند مسجد جامع در خط آسمان محله محله افغانآباد………… 138
شکل (4-13) کیفیت جدارهها در محله افغان آباد………… 139
شکل (4-14) بازی کودکان در فضای باز ورودی محله افغان آباد………… 141
شکل (4-15) نمونه ای از قرارگاههای رفتاری در کنار مسجد هجرت در محله افغانآباد………… 142
شکل (4-16) نمونه ای از قرارگاههای رفتاری در کنار مغازه در محله افغانآباد………… 143
شکل (4-17) تجمع افراد در کنار دستفروشی در فضای باز ورودی محله افغانآباد………… 143
شکل (5-1) مشکلات محله از دیدگاه ساکنان و درصد پاسخ دهندگان به هر یک از مشکلات………… 164
شکل (5-2) مشکلات محله از دیدگاه ساکنان و امتیاز هر مشکل………… .165
شکل (5-3) درصد هر یک از بدترین مکانهای محله از دیدگاه ساکنان………… 166
شکل (5-4) درصد بهترین مکان ها از دیدگاه ساکنان………… 167
شکل (5-5) ویژگیهای یک محله خوب از دیدگاه ساکنان و درصد پاسخ دهندگان به هر ویژگی………… 170
شکل (5-6) میانگین متغیرهای تحقیق برای محله در طیف لیکرت………… 171
شکل (6-1) طرحی از نتیجه بهسازی پیشنهادی محله افغان آباد………… 200
شکل (6-2) روند اصلاح قطعات تفکیکی و افزایش هدایتشده تراکم ساختمانی در محله………… 210
شکل (6-3) عقب نشینیهای پیشنهادی و قطعات جای گرفته در عمق بلوک ها………… 212
شکل (6-4) یکی از الگوهای ممکن اصلاح قطعات به همراه معابر اصلاح شده و شبکه دفع آبهای سطحی………… 212
شکل (6-5) الگوی اصلاح هندسی قطعات تفکیکی و جابجایی قطعات جایگرفته در عمق بلوکها………… 213
شکل (6-6) الگوی پیشنهادی سطح اشغال و تراکم ساختمانی………… 215
شکل (6-7) نمودی از طرح پیشنهادی در راستای فعالسازی و بهبود منظر جدارهها………… 216
شکل (6-8) الگوی مناسب موجود برای دیوار حیاط………… 217
شکل (6-9) الگوی فعالسازی جدارههای فضاهای همگانی………… 218
شکل (6-10) الگوی گیاهان بالارونده بر روی دیوار و در حیاط………… 219
شکل (6-11) نمودی از نتیجه ی پیروی از سند راهنما در بازسازی خانه ها و بهسازی فضاهای همگانی………… 220
شکل (6-12) دید پرنده پیشنهادی میدان ورودی افغان آباد………… 221
شکل (6-13) دید ناظر از ورودی پیشنهادی محله………… 222
شکل (7-1) تأثیر الگوهای همجواری جوامع بر نحوه گزینش مکان زندگی………… 228
فهرست نقشه ها
نقشه (4-1) موقعیت محله افغان آباد در شهر گنبد کاووس………… 99…………
نقشه (4-2) سازمان فضایی محله افغان آباد………… 116
نقشه (4-3) ساختار فضایی محله افغان آباد………… 117
نقشه (4-4) مورفولوژی در مقیاس بلوک………… 119
نقشه (4-5) مورفولوژی در مقیاس قطعات تفکیکی………… 120
نقشه (4-6) دانه بندی محله افغان آباد………… 122
نقشه (4-7) تعداد طبقات محله افغان آباد………… 123
نقشه (4-8) تراکم ساختمانی در محله افغان آباد………… 125
نقشه (4-9) نوع مصالح در محله افغان آباد………… 126
نقشه (4-10) سه بعدی ایزومتریک پر و خالی از محله افغان آباد………… 127
نقشه (4-11) کاربری اراضی محله افغان آباد………… 130
نقشه (4-12) سلسله مراتب دسترسی در محله افغان آباد………… 131
نقشه(4-13) کیفیت دسترسی در محله افغان آباد………… 132
نقشه (4-14) برآیند نقشه های تصویر ذهنی برداشت شده به همراه درصد اشاره پاسخ دهندگان………… 136
نقشه (4-15) بررسی عناصر پنج گانه لینچ در محله افغان آباد………… 137
نقشه (4-16) سازمان بصری محله افغان آباد………… 140
نقشه (6-1) فاز نخست مداخله، کاهش مخاطرات زیست محیطی………… 204…………
نقشه (6-2) فاز دوم مداخله، کفسازی و تکمیل شبکه دفع آبهای سطحی…………………………………………………………………………………. 206
نقشه (6-3) فاز سوم مداخله، اصلاح شبکه معابر………… 207
نقشه (6-4) ارتقای کیفیت های محیطی در فضاهای همگانی محله………… 208
نقشه (6-5) پلان پیشنهادی فضای باز ورودی………… 209
مقدمه
هنگامی که به سکونتگاههای بشر در آینده میاندیشیم ناخودآگاه تصویر شهرهایی زیبا و پیشرفته در ذهن ما شکل میگیرد. اما با نگاهی به رشد شتابان شهرنشینی در کشورهای جهان سوم و بررسی روند گسترش کلانشهرها، وارد دنیای واقعی میشویم. جهانی را پیش رویمان میبینیم که به واسطه ساختارهای اقتصادی و اجتماعی موجودش بخشی از جوامع را از دستیابی به حقوق و نیازهای اولیهاشمحروم میسازد. دولتها و مردم این بخش جامعه را طرد کرده و از آن دوری میگزینند تا درگیر گرفتاریهای خاص آن نشوند. و بدین ترتیب این بخش رها شده که ساختارها و قوانین را در تضاد با نیازهای حیاتیاش مییابد، می کوشدحقوق خویش را با گریز از قانون بازیابد و نیازهایش را برآورده سازد. سرپناه و مسکن یکی از همان نیازهایی است که طبقات تهیدست اجتماعی در کشورهای جهان سوم برای برآورده شدنش چارهای جز نادیده گرفتن قانون نمییابند و اینجاست که اسکان غیررسمی آغاز می شود.
با گسترش سکونتگاههای غیررسمی و بروز مشکلات و آسیبهای برآمده از آنها است که نهادهای متولی شهر دست به کار میشوند و در آغاز میکوشند با از میان برداشتن آنها صورت مسئله را پاک کنند. اما چون ریشه های اقتصادی و اجتماعی مسئله پابرجاست، دیر یا زود با این واقعیت روبرو میشوند که بسیاری از این سکونتگاهها آمدهاند که بمانند. دیری نمیگذرد که راه حلهای تسکین دهندهای نظیر جابجایی نیز به دلیل تأمین نشدن منابع کنار گذاشته میشوند. از این پس کوشش نهادهای برشمرده بر تأمین حداقل خدمات با نگاهی کمی و از بالا به پایین متمرکز می شود. محدودیت منابع و ضعفهای ساختاری باعث می شود که پروژه های خدمات رسانی به کندی پیش روند و در بهترین شرایط میتوان امیدوار بود که بخشی از نیازهای کمی ساکنان برآورده شود. اما هنوز این اجتماعات چه از نظر کالبدی و چه اجتماعی به عنوان تکهای جدامانده از شهر مادر باقی میمانند.
با این مقدمه میتوان دریافت که چرا رویکردهای تازه روبرویی با سکونتگاههای غیررسمی، بر توانمندسازی و بهبود کیفیتهای محیطی این اجتماعات با بهره گیری از دارایی ها و ظرفیتهای فیزیکی، انسانی و اجتماعی آنها تاکید دارند. رویکردهایی که میکوشند این اجتماعات را هم از دیدگاه اجتماعی و هم کالبدی به شهر مادر پیوند دهند.
فصل اول:
کلیات پژوهش
1-1 بیان مسئله
سکونتگاه غیررسمی، ناظر بر محل اسکان بخشی از جمعیت شهری در جهان سوم است که خارج از بازار رسمی زمین و مسکن و بر پایه قواعد و قول و قرارهای خاص خود، به دست خود ساکنان این گونه مکانها ساخته شده است (صرافی، 1387، 8).این گونه سکونتگاهها اغلب دارای ویژگیهای زیر هستند (www.undro.org.ir):
- مسکن سازی شتابزده توسط استفادهکنندگان که عمدتا به دلیل نبود پروانه ساختمان و پیروی نکردن از برنامه ریزی رسمی شهرسازی، مجموعه ای نابسامان به وجود می آورند.
- پیوستگی عملکردی با شهر اصلی و گسست کالبدی از آن با تجمعی از اقشار کمدرآمد.
- محیطی با کیفیت پایین زندگی و کمبود شدید خدمات و زیربناهای شهری و تراکم بالای جمعیتی.
“مسکنگزینی در این گونه سکونتگاهها در واقع کوششی است که تهیدستان نامتشکل شهری و مهاجران روستایی برای حذف اجاره مسکن از سبد هزینه های خانوار انجام می دهند و بر خلاف این باور نادرست که سکونتگاههای این چنینیمعضلی کالبدی، اجتماعی و فرهنگی است، نبود یا حذف این سکونتگاهها در کشورهای جهان سوم می تواند به شورشهای شهری و رشد جمعیت زیر خط فقر شتاب دهد”(پیران، 1387، 18).
رئیس برنامه اسکان بشر اعلام نموده است که سال 2007 نخستین سال در تاریخ بشر است که بیش از نیمی از جمعیت جهان در شهرها به سر بردهاند و در همین سال، شاهد عبور تعداد جمعیت ساکن نواحی فرودست شهری از مرز یک میلیارد نفر بودهایم؛ یعنی یک نفر از هر سه نفر شهرنشین. از اینرو میتوان گفت شهری شدن فقر از بزرگترین چالشهای توسعه جهانی است که در صورت تداوم روند نامطلوب کنونی، در طی سه دهه آتی شامل 2 میلیارد نفر ساکن نواحی فرودست شهری خواهد شد (صرافی، 1387، 6). با توجه به افزایش جمعیت شهرها، چنین برآورد می شود که امروزه نزدیک به 850 میلیون نفر یا 42.7 درصد جمعیت شهری جهان در حال توسعه در زاغهها و سکونتگاههای غیررسمی زندگی می کنند (مشکینی، 1388، 42).
اگرچه به طور متوسط در مقایسه با بسیاری از کشورهای در حال توسعه، سکونتگاههای غیررسمی در ایران از کمیت و کیفیت مسکن و زیربناهای بهتری برخوردارند، اما با توجه به جهانی شدن اقتصاد با پیامدهایی همچون شهری شدن فقر و دو سطحی شدن جامعه، تداوم و چاره نکردن این شرایط، می تواند به شکاف بیشتر انتظارات و واقعیات در اجتماعات غیررسمی بیانجامد و آنها را محمل عصیان و آسیبهای بیشتر کند(www.undro.org.ir).
به کیفیتهای فضایی در سکونتگاههای غیررسمی میتوان از دو دیدگاه نگریست. از سویی این سکونتگاهها به دلایلی همانند عجله درساخت و ساز، مصالح نامناسب، بیبرنامگی، توانایی مالی و فنی پایینو بیتوجهی به مسئله کیفیت فضای زندگی در هنگام ساخت به دلیل نیاز فوری سرپناه،از کیفیت پایین فضاهای همگانی رنج میبرند و نگاه کمی برای پیوند دادن این سکونتگاهها با شهر مادر بسنده نیست. بنابراین در بهسازی این سکونتگاهها نباید از کیفیت چشم پوشید. و این می تواند زمینه ورود دانش طراحی شهری به مسئله اسکان غیررسمی باشد.
از سویی دیگر سکونتگاههای غیررسمی را میتوان به عنوان نمونه های کوچکی از نحوه پیدایش سکونتگاههای بشری به دیده آورد. سکونتگاههایی که از پویایی ذاتی برخوردار بوده و به خاطر نبود قوانین و مقررات رسمی در آنها، به مرور زمان خود را با شرایط محیطی هماهنگ میسازند. بدینروی روند پیدایش و رشد آنها می تواند نشاندهنده تأثیر ویژگیهای اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی و از این دست بر فرم کالبدی سکونتگاههای انسانی باشد.
افزون بر همه اینها با نگاهی به بافتهای برخی سکونتگاههای غیررسمی که به شیوه تصرف خزنده شکل گرفته اند، میتوان شباهتهایی را میان آنها و بافتهای انداموار روستایی و یا تاریخی یافت. کیفیت هایی همچون گذرهایی پیچ در پیچ، فضاهای باز خرد مقیاس، تباین و دیدهای متوالی متنوع، شاید در پس به هم ریختگی و آلودگی این سکونتگاهها رنگ باخته باشد. اما مطالعه آنها می تواند بسترساز پدید آمدن الگویی جایگزین برای توسعه های “بساز و بفروشی” باشد، توسعه هایی که نخست طراحی و آماده سازی میشوند و پس از آن مشتریهای جورواجور با قدرت خرید مشابه برای آنها جستجو میشوند.
1-2 اهمیت و ضرورت پژوهش
بنا بر اعلام مرکز اسکان بشر در سال 1996 یک پنجم جمعیت جهان فاقد خانهای در شأن زندگی انسان بودند که دامنه گسترده ای از بیسرپناهها و خیابانخوابها تا آلونکنشینان را در بر میگرفت. این نسبت برای کشورهای « جنوب » در حال افزایش بوده به طوریکه در منطقهبا رونق اقتصادی آسیا – اقیانوسیه، حدود 60 درصد جمعیت شهری در سال 2000 بدینگونه مسکن گزیدهاند.کمیسیون جهانی آینده شهرها در قرن بیست و یکم میلادی نیز هشدار داده است که به موازات رشد ابرشهرها[1]، فقر شهری در کشورهای جنوب افزایش خواهد یافت. همچنین بخش عمدهای از رشد شهرنشینی بر پایه اقتصاد غیررسمی و همراه با گسترش سکونتگاههای غیررسمی صورت خواهد گرفت و این گرایش را “غیررسمی شدن شهرنشینی”[2]نامیده است (صرافی، 1381 الف، 5).
[1]. Mega cities
[2]. Informalized urbanization
(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)
تعداد صفحه : 310
قیمت :14700 تومان
بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد
و در ضمن فایل خریداری شده به ایمیل شما ارسال می شود.
پشتیبانی سایت : parsavahedi.t@gmail.com
در صورتی که مشکلی با پرداخت آنلاین دارید می توانید مبلغ مورد نظر برای هر فایل را کارت به کارت کرده و فایل درخواستی و اطلاعات واریز را به ایمیل ما ارسال کنید تا فایل را از طریق ایمیل دریافت کنید.
14,700 تومانافزودن به سبد خرید