پایان نامه تحلیل محتوای ماهیت و پیامد کار در نهج ­البلاغه امام علی(ع) به منظور ارائه پیشنهادهایی در طراحی اهداف برنامه درسی دوره متوسطه

 متن کامل پایان نامه مقطع کارشناسی ارشد رشته علوم تربیتی

دانشگاه شاهد

دانشکده علوم انسانی

­­

پایان نامه جهت دریافت درجه‌کارشناسی ارشد  ‘M.A’

گرایش برنامه ریزی درسی

عنوان:

تحلیل محتوای ماهیت و پیامد کار در نهج­البلاغه امام علی(ع) به منظور ارائه پیشنهادهایی در طراحی اهداف برنامه درسی دوره متوسطه

اساتید مشاور:

دکتر محمدحسن میرزامحمدی

دکتر محسن عابدی

زمستان 1392

(در فایل دانلودی نام نویسنده و استاد راهنما موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

چکیده

هدف از پژوهش حاضر «تحلیل ماهیت و پیامد کار از منظر امام علی (ع) در نهج­البلاغه به منظور ارائه پیشنهادهایی در طراحی اهداف برنامه درسی دوره متوسطه» می­باشد. جامعه پژوهش شامل؛ متن کامل نهج­البلاغه، ترجمه مرحوم محمد دشتی و علامه محمدتقی جعفری می­باشد. به واسطه لزوم جامعیت در جامعه پژوهش، متن نهج­البلاغه به طور کامل بررسی شده و نمونه گیری انجام نگرفته­است. با توجه به اینکه در بخش اول پژوهش حاضر به دو زمینه؛1)ماهیت کار و 2)پیامدهای آن، پرداخته شده است و در بخش دوم، ضمن تحلیل کیفی یافته‌های مستخرج از تحلیل نهج‌البلاغه در دو حوزه فوق‌الذکر، مجموعه یافته‌های مذکور در اتحاد و انسجام با یکدیگر قرار گرفته و بر اساس آن سعی شد؛ پیشنهادهایی جهت بهبود اهداف درسی دوره متوسطه ارائه شود، روش پژوهش در بخش اول تحلیل­محتوا و در بخش دوم نیز توصیفی از نوع تبیینی می‌باشد تا بتوان در نهایت به بسط مفهومی موضوع پرداخت. لازم به ذکر است در مرور مبانی نظری و پژوهشی، از روش  تحلیل­اسنادی استفاده شده است هم چنین از دو ابزار شامل؛ فرم فیش ­برداری جهت بررسی اسنادی و فرم وارسی دومرحله­ ای باز و بدون پیش سازمان­یافتگی، جهت تحلیل محتوای نهج­البلاغه استفاده گردید. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد؛

1ـ نهج­البلاغه حاوی 168 مصداق مفهومی در باب ماهیت کار است. 2ـ مجموعه مصادیق احصاء شده در خصوص ماهیت کار از منظر امام علی(ع) با عنایت به مفاد موضوعی آن­ها در 34 مؤلفه مستقل، دسته­بندی شد. 3ـ با عنایت به جمع ­بندی مصادیق و مؤلفه‌های ماهیتی کار از منظر امام علی (ع) در نهج­البلاغه، مجموع مؤلفه‌های مذکور در سه محور؛ اهداف ماهیتی کار، مناسبات ماهیتی کار و شروط ماهیتی کار، طبقه ­بندی شدند. 4ـ استنباط مفهومی کار از منظر امام علی (ع) مبین آن است که کار؛ «تلاش و کوشش هدفمندی در راه رضای خدا، رسیدن به توشه الهی و تقوا بوده و مستلزم رعایت مناسبات و شرایط خاصی است». 5ـ نهج­البلاغه حاوی 64 مصداق مفهومی در باب پیامدهای کار استخراج است.6ـ مجموعه مصادیق احصاء شده در خصوص پیامد کار از منظر امام علی(ع)، با عنایت به مفاد موضوعی آن­ها در 23 مؤلفه مستقل، دسته­بندی شد. 7ـ در جمع ­بندی مصادیق و مؤلفه‌های پیامدی کار از منظر امام علی(ع) در نهج‌البلاغه، مجموع مؤلفه‌های مذکور در سه محور شاخص؛ منافع مادی دنیوی برای فرد، منافع غیرمادی و اخروی برای فرد و منافع برای عموم مردم، طبقه ­بندی شد. 8ـ استنباط مفهومی پیامدهای کار از منظر امام علی (ع) مبین آن است که؛ پیامدهای کار فقط به جنبه­ مادی آن خلاصه نشده بلکه بیشترین آثار آن در بعد اخروی و غیرمادی زندگی است. 9- در راستای به‌کارگیری مصادیق، مؤلفه و محورهای ماهیتی و پیامدی کار در طراحی اهداف برنامه­ های درسی دوره متوسطه (به صورت مستقیم یا غیرمستقیم) به منظور تربیت افرادی متعهد و با اخلاق، پیشنهاد می­گردد؛ به مولفه ­های کار برای رضای خدا، تقوا در کار، ارزش کار نیک، کار الهی توشه آخرت، توکل به خدا در کار، تناسب کار با شخص، بهره ور بودن کار، عام المنفعه بودن کار، استفاده از تجربیات دیگران در کار، جدیت در کار، مدیریت زمان در کار، پاکدامنی در کار، تقسیم کار، دقت در انجام کار، کار همراه با علم، مداومت در کار، مسئولیت پذیری در کار، دوراندیشی در کار، صبر در کار، استقامت در کار، مشورت در کار، تناسب کار با گفتار، تعصب در کار، تنظیم اندازه کار، نتیجه مداری کار، عدالت در کار، رهبری خردمند در کار، ارزش کار یدی، پرهیز از چندشغلی، پرهیز از بخل در کار، پرهیز از طمع در کار، پرهیز از غفلت و فراموشی در کار، پرهیز از راحت طلبی در کار، پرهیز از غرور و تکبر در کار، پرهیز از ترس در کار در بعد ماهیت کار، همچنین  کار به منظور کسب روزی، کسب سلامتی جسم، رفع حاجات دنیوی، ایمان راسخ، رستگاری آخرت، بهره­ مندی دو جهان، پاداش اخروی، بهشت یا دوزخ، محافظت در روز قیامت، ماندگاری نام نیک، ماندگاری عمل نیک، شفاعت در آخرت، آبرو نزد خدا، همسایگی جوار حق، هم­نشینی با پیامبران، دوری از آتش جهنم، رسیدن به جایگاه نیکان، آسایش ابدی، روشنی عاقبت کار، سهم در پایدارسازی دین، کسب منزلت حسب انجام کار و بهره­ مندی عمومی، در بعد پیامدی کار توجه شود.

کلیدواژگان: تحلیل محتوا، ماهیت، پیامد، کار، امام علی(ع)، نهج البلاغه، هدف، برنامه درسی، دوره متوسطه.

 فهرست مطالب

عنوان                                                                     صفحه

فصل اول: کلیات

مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………………. 2

1-1.­­ بیان مسأله …………………………………………………………………………………………………………………………… 4

1-2­. اهمیت و ضرورت پژوهش ……………………………………………………………………………………………………. 8

1-3­. اهداف پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………. 8

1-4­. سوال های پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………. 9

1-5­. تعاریف مفهومی و عملیاتی مفاهیم و اصطلاحات …………………………………………………………………… 10

فصل دوم: مروری بر ادبیات نظری و پیشینه پژوهش

مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 15

2-1. بخش اول: مفهوم شناسی کار  ……………………………………………………………………………………. 16

2-1-1. ماهیت کار …………………………………………………………………………………………………………………….. 16

2-1-2. حکمت کار کردن ………………………………………………………………………………………………………….. 19

2-1-3. علل کار کردن ……………………………………………………………………………………………………………….. 21

2-1-4. کار در بستر تاریخ ………………………………………………………………………………………………………….. 22

2-1-5. اهمیت کار و تلاش در کلام امام علی (ع) …………………………………………………………………………. 23

2-1-6. نمونه­ هایی از کار و تلاش امام علی (ع) ……………………………………………………………………………. 25

2-1-7. مناسبات کار از منظر امام علی (ع) ……………………………………………………………………………………. 27

2-2. بخش دوم: پیامدهای کار در سیره معصومین (ع) …………………………………………………………… 33

2-2-1. آثار دنیوی کار در بعد فردی ……………………………………………………………………………………………. 33

2-2-2. آثار دنیوی کار در بعد اجتماعی ……………………………………………………………………………………….. 36

2-2-3. پیامدهای معنوی کار بر انسان ………………………………………………………………………………………….. 37

2-3. بخش سوم: رابطه کار و تربیت …………………………………………………………………………………… 44

2-3-1. نظریه ­های کار و تربیت …………………………………………………………………………………………………… 44

2-3-2. الگوهای ارتباط میان مدرسه و محیط کار ………………………………………………………………………….. 47

2-3-3. رابطه کار و تربیت از دیدگاه اسلام ………………………………………………………………………………….. 48

2-3-4. ضرورت تحکیم پیوند نظام آموزشی و کار ……………………………………………………………………… 51

2-4. بخش چهارم: هدف در برنامه درسی دوره متوسطه ………………………………………………………… 54

2-4-1. آموزش متوسطه …………………………………………………………………………………………………………….. 54

2-4-2. اهمیت دوره متوسطه ……………………………………………………………………………………………………… 55

2-4-3. هدف در برنامه درسی …………………………………………………………………………………………………….. 56

2-4-4. هدف های کلی آموزش متوسطه در ایران ………………………………………………………………………….. 59

2-5. بخش پنجم: پیشینه پژوهشی ………………………………………………………………………………………. 61

2-5-1. پیشینه داخلی………………………………………………………………………………………………………………….. 61

2-5-2. پیشینه خارجی………………………………………………………………………………………………………………… 66

2-6. جمع بندی و چارچوب نظری …………………………………………………………………………………….. 73

فصل سوم: روش پژوهش

3-1. روش پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………. 75

3-2. جامعه پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………… 76

3-3. نمونه پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………. 76

3-4. ابزارهای پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………….. 76

3-5. پایایی و روایی ابزار پژوهش ……………………………………………………………………………………………….. 76

3-6. شیوه تحلیل داده ­ها ……………………………………………………………………………………………………………… 77

فصل چهارم: یافته­ های پژوهش

مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 79

بررسی سؤال اول پژوهش ………………………………………………………………………………………………………….. 80

بررسی سؤال دوم پژوهش …………………………………………………………………………………………………………. 106

بررسی سؤال سوم پژوهش ………………………………………………………………………………………………………… 120

بررسی سؤال چهارم پژوهش ……………………………………………………………………………………………………… 138

بررسی سؤال پنجم پژوهش ……………………………………………………………………………………………………….. 143

بررسی سؤال ششم پژوهش ………………………………………………………………………………………………………. 153

بررسی سؤال هفتم پژوهش ……………………………………………………………………………………………………….. 159

بررسی سؤال هشتم پژوهش ………………………………………………………………………………………………………. 165

بررسی سؤال نهم پژوهش ……………………………………………………………………………………………………… 169

 فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………….. 176

5-1. نتایج بررسی سؤال­های پژوهش ………………………………………………………………………………………… 177

5-2. بحث و نتیجه گیری کلی …………………………………………………………………………………………………… 193

5-3. پیشنهادهای پژوهش ………………………………………………………………………………………………………… 196

5-3-1. پیشنهادهای عملی جهت کار بست یافته­ های پژوهش ……………………………………………………….. 196

5-3-1. عناوین پیشنهادی برای پژوهش­های آتی …………………………………………………………………………. 198

5-4. محدودیت­های پژوهش ……………………………………………………………………………………………………. 199

فهرست منابع و مآخذ

الف) منابع فارسی …………………………………………………………………………………………………………………….. 200

ب) منابع عربی ………………………………………………………………………………………………………………………… 205

ج) منابع انگلیسی ……………………………………………………………………………………………………………………. 206

مقدمه

تاریخ کار و تلاش همزاد تاریخ بشری است، انسان از آغاز آفرینش تاکنون همواره با شیوه ­های گوناگون و به مدد ابزارهای قدیم و نوظهور، از جلوه­های حیات در این جهان خاکی بهره گرفته است و با کار و فعالیت نیازهای اساسی خود را برطرف می­سازد. اهمیت کار و تلاش و نقش بارز آن در بنا نهادن جامعه­ای آرمانی، در شمار مسلّمات کتاب و سنّت است. جستجو در متون اسلامی در این زمینه، نشان می­دهد که اسلام در پرداختن به مسائل و مباحث مربوط به کار و فعالیت، از همه مذاهب و مکاتب دیگر پیشی گرفته است. روش دین و رهبران دینی این است که مردم مقصد واقعی کار و تلاش را بیابند تا بدین وسیله به هدف والا نائل گردند، زیرا زندگی سعادتمندانه انسان در سایه کار و تلاش مداوم و سازنده است و عامل اصلی شکل­ گیری تمدن­ها فعالیت دائمی و متعهدانه می­باشد، بدین جهت ضرورت دارد که رهنمودها و آموزه­ های پیشوایان دین در این زمینه به منظور استفاده همگان، تدوین و ارائه گردد.

نهج­البلاغه یکی از منابع معتبر و غنی در اسلام است که گره­گشای مسلمانان در حل بسیاری از مسائل است. امام خمینی (ره) در مورد نهج­البلاغه می­فرمایند: «بعد از قرآن، بزرگ‌ترین دستور زندگی مادی و معنوی و بالاترین کتاب رهایی­بخش بشر است و دستورات معنوی و حکومتی آن بالاترین راه نجات است» (خمینی، 1380: 6)؛ لذا تحلیل آموزه­ ها و رهنمودهای موجود در نهج­البلاغه در باب مسائل گوناگون ازجمله؛ کار می ­تواند راهگشای امور باشد.

کار و مسائل مربوط به آن در دوره نوجوانی از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. از آنجا که جوانان پرتلاش و قدرتمندند وظیفه دست­اندرکاران نظام تعلیم و تربیت بالاخص در دوره متوسطه این است که به منظور کسب روحیه کار و تلاش، نوجوانان را با چیستی کار مطلوب از منظر اسلام، اخلاقیات کار و پیامدهای ناشی از کار آشنا ساخته و در این راستا از رهنمودهای متقن دین اسلام مدد جویند. استفاده از این آموزه­ ها در بیان اهداف برنامه درسی می ­تواند مثمر ثمر ­باشد چون اهداف رکن برنامه درسی می­باشند و تمامی مراحل و عناصر برنامه‌ریزی بر مبنای آن صورت می­گیرد.

این پژوهش تلاشی است برای ترسیم ماهیت و پیامدهای کار از منظر امام علی (ع) در نهج­البلاغه و چگونگی به‌کارگیری این مباحث در طراحی اهداف برنامه درسی دوره متوسطه. بر این اساس پژوهش حاضر در پی آن است که علاوه بر شناخت ماهیت و پیامد کار، نحوه به‌کارگیری این نتایج را در طراحی اهداف دوره متوسطه مورد بررسی قرار دهد.

1-1. بیان مسأله

بقای جهان بشریت و پیشرفت تمام ملت­ها و تکامل مادی و معنوی، همیشه در پرتو کار و تلاش بوده است و جوامعی که توجه شایانی به این امر نداشته باشند با معضلات انبوه و عمده­ای مواجه می­شوند.

کار می ­تواند به عنوان انجام وظایفی تعریف شود که متضمن صرف کوشش­های فکری و جسمی بوده و با هدف تولید کالاها و خدماتی است که نیازهای انسانی را برآورده می­سازد (گیدنز، 1374: 517). کار دارای نتایج متعددی در ابعاد فردی و جمعی است. در بعد فردی، انسان را از پوچی، سرگردانی، بی­هدفی و بسیاری از ناراحتی­های روانی رها می­ کند و به او نظم و اراده­ای مصمم می­دهد، انسان را کاملاً آماده ساخته و با وجود یکنواختی و بیگانگی، او را شاداب و سرزنده نگاه می­دارد (فیوضات، 1383: 108). در بعد اجتماعی، یک جامعه را به مرزهای توسعه و ترقی نزدیک ساخته و باعث آبادانی و رشد آن سرزمین می‌شود و ابزاری است برای اختراعات و کشفیات و استمرار آن باعث ایجاد تحول در تمدن تکنولوژیک شده است (عصیانی، 1381: 11).

با توجه به فواید و نتایج مثبت کار در اجتماع و روحیه فرد، آموزه‌های اسلام به کار و تلاش اهمیت زیادی می‌دهد. تا جایی که خداوند در قرآن کریم می­فرماید: «لَیسَ لِلاِنسانِ اِلّا ما سَعی: برای انسان چیزی جز حاصل کار و تلاش او نخواهد بود» (نجم/3) و «کُلُّ نَفس بِما کَسَبَت رَهینَه: هرکس در گروه اعمال خویش است» (مدثر/38 ).

با نگرش به تاریخ ادیان الهی و سیره پیامبران و معصومین (علیهم السلام) درمی­یابیم که نه تنها با راهنمایی­ها و زمینه­سازی­های خود، موجب تشویق و هدایت افراد به سوی کار می­شدند بلکه خود نیز عملاً وارد صحنه شده و هم دوش با دیگران کار می­کردند تا بتوانند معیشت و اقتصاد خانواده را تامین کنند و جامعه را به کمال و پویایی برسانند.

وقتی سیره عملی در آثار برجای‌مانده از کار و زندگی حضرت علی (ع) را مرور می­کنیم به آثاری چون بئر علی (چاه علی)، عین علی (چشمه علی) و نخلستان­های خرمایی برمی­خوریم که هر یک به نمونه خود یادبودی مقدس از ایثار و کار طاقت­فرسای آن حضرت است و برای پیروان ایشان، درسی از چگونگی ارزش کار و تقدس آن می­باشد (درودی، 1384: 5).

در زمینه‏ىِ احترام و بزرگداشت کار و تلاش مفید و سودمند حضرت رسول (ص)، دستى را مى‏بوسد که از کار ورم کرده و پینه بسته است و مى‏فرماید: این دست را خدا و پیامبر خدا دوست دارد (ابن اثیر، 1415: ج 2/ 72). با وجود چنین سخنان گهرباری بود، که حضرت امام خمینی «ره» فرمودند: «در مکتبی که پیغمبرش دست کارگر را می­بوسد نیازی به مکاتب شرق و غرب ندارد» (سیدی، 1385: 114) لذا اسلام مکتبی کلی، جامع، همه‌جانبه و معتدل و حاوی همه طرح­های جزئی و کارآمد در همه موارد است.

از غنی­ترین منابع اسلامی «نهج­البلاغه» می­باشد که بى­تردید پس از قرآن کریم گران‌قدرترین و ارزشمندترین میراث فرهنگى اسلام است. این کتاب پرکننده­ى خلأهاى عمیق فکرى، اجتماعى و سیاسى و پاسخگوى مسائل و مشکلات گوناگون مسلمانان و جوامع بشرى در همه­ى زمان­ها و در تمام مکان­هاست (دلشادتهرانی، 1379: 2). امیرالمؤمنین علی (ع) در طی خطبه­ها، نامه­ ها و حکمت­های نهج­البلاغه به صورت مستقیم و غیرمستقیم به طرح مباحث مربوط به کار، آثار کار، آداب کار، اخلاق کار، وجدان کار و… پرداخته­اند. استخراج و ارائه­ دیدگاه ­های قرآن ناطق و آشنا به ترنم وحی، که خود جانشین به حق نبوی و سرآغاز تجلیگاه امامت معصومین است به ما کمک می­ کند تا راه صحیح بندگی و سعادت را بپیماییم و در این وادی سریع‌تر گام نهاده و زودتر به مقصد نائل آییم.

در اندیشه‏ىِ حضرت علی (ع) مى‏توان به صورت استنباطى کار را چنین بیان نمود: «تلاش و کوشش انسان‏ها براى آماده کردن زاد و توشه‏ىِ آخرت در دوران زندگى و در دنیاى مادى». ایشان مى‏فرمایند: «فَعَلَیکُمْ بِالجِدِّ وَ الاْءجْتِهَادِ، وَ التَأَهُّبِ، وَ الاْستعدادِ، وَ التزَوّدِ فِى مَنْزِلِ الزادِ»؛ بر شما باد به تلاش و کوشش، آمادگى و آماده شدن و جمع‌ آوری زاد و توشه‏ىِ آخرت در دوران زندگی (خطبه 230/9). همچنین تقسیم سه گانه مدیریت زندگی به «نیایش و عبادت»، «کار و تلاش» و «تفریح و لذت» در حکمت 390، نشانه‌ای است از این که در فرهنگ علوی کار به عنوان یک پایه از سه پایه زندگی سعادتمند شناخته شده، به عنوان توشه آخرت در کنار نیایش و بندگی تلقی می‌شود.

با استناد به فرمایشات امام علی (ع) کار صیقل دهنده ایمان، عامل وصول به جایگاه امن و مطمئن در آخرت، شکوفا کننده ظرفیت­های وجودی آدمی، موجب عزت و بزرگی، بی­نیازی از مردم، آبادانی و عمران زمین، سازندگی بشر، تکامل عقل، کنترل خشم و برقراری عدالت می‌شود.

به‌کارگیری این مباحث در طراحی اهداف برنامه درسی به خصوص دوره متوسطه از اهمیت دو چندان برخوردار است. این دوره، از لحاظ مبانی فلسفی، زیستی، روانی و اجتماعی دوره مهمی است. دوره­ای که آموزش عمومی را به آموزش عالی پیوند می­دهد و گروه کثیری را برای ورود به جامعه و بازار کار مهیا می­ کند؛ از این رو هر نوع نارسایی و خلل در این دوره مستقیماً بر عملکرد و کیفیت هر دو حلقه آموزش، عمومی و عالی تأثیر بسزایی خواهد داشت (صافی، 1380: 90).

در دوره متوسطه قسمت اعظم استعدادهای خاص نوجوانان و جوانان بروز می­ کند، قدرت یادگیری آنان به حد اعلای خود می­رسد، کنجکاوی آنان جهت معینی می­یابد و مسائل جدید زندگی نظیر انتخاب رشته، انتخاب حرفه و شغل، اداره خانواده و گرایش به مرام و مسلک، ذهن آنان را به خود مشغول می­دارد و به مرحله ادراک ارزش­های اجتماعی، اقتصادی و معنوی می­رسند و نیز جامعه از دانش ­آموزان دوره متوسطه انتظار دارد، بعد از فراغت از تحصیل یا وارد بازار کار شوند یا مسیر شغلی آینده خود را با انتخاب رشته دانشگاهی رقم بزنند.

در همین راستا از اهداف دوره متوسطه تأمین نیازهای شغلی و حرفه­ای و جهت دادن افراد در مسیرهای خاص می­باشد (ملکی، 1390: 17). رویکردهای جهانی آموزش در دهه‌ های اخیر نیز موید همین مطلب است. به طور نمونه توصیه­نامه‌های اجلاس‌های یونسکو عموماً بر رسالت مؤسسات آموزشی از ابتدایی تا عالی برای آماده‌سازی فرد جهت احراز شغل مناسب تاکید داشته‌اند (به عنوان مثال اجلاس‌‌های 1974 پاریس،1986 ژنو، 1989 ژنو) (یونسکو، 1998: 16).

مرور پژوهش­های انجام شده داخلی نشان می­دهد که؛ صباغیان (1375) در پژوهش خود تحت عنوان «بررسی ایجاد انگیزه کار در قرآن و کلام معصومین» نتیجه می­گیرد که با بهره­ گیری از آیات و روایات و شناخت راه‌های انگیزش و تأمین نیازهای مادی و روحی افراد، می­توان بهره ­وری نیروی کار را افزایش داد. عصیانی (1381) در «فرهنگ کار در اسلام» نشان داد که هدف اصلی دین اسلام هدایت انسان­ها به صلاح و فلاح در دنیا و آخرت است و کار و مسائل مربوط به آن نقش مهمی در رستگاری انسان دارد. درودی (1384) در «فرهنگ کار در اسلام» نشان داد که کار موجب کمال و تکامل وجودی انسان و عقل، مردانگی، بزرگی، سعادت و خوشبختی و رحمت است. نظری (1387) در «کار، اشتغال و تولید در نهج البلاغه» اشاره دارد که باید بین سه رویکرد فلسفی، جامعه­شناختی و اقتصادی کار ارتباط منطقی وجود داشته باشد. جمالی زاده (1388) در «جایگاه کار در زندگی انسان» نشان داد که اسلام، تلاش برای امرار معاش و نیز کار در راه تولید برای رفع نیاز خود و دیگران را وظیفه ­ای می­شمارد که موجب قرب خداوند و از عوامل مهم تأمین‌کننده‌ی سعادت در دنیا و آخرت است. مشایخی پور (1390) در «اخلاق کار در نهج­البلاغه» نتیجه می­گیرد که از منظر امام علی (ع)، خدامحوری، امانت­داری، انضباط کاری، شایسته­سالاری، قانون­گرایی، تعهدمداری، استقامت و استمرار و تداوم، نشان­دهنده اصول اخلاق کاری می­باشند.

از سوی دیگر مرور برخی از پژوهش­های خارجی از جمله؛ عبدالسلام (1964) در «العمل فی الاسلام» به بررسی قانون کار و حقوق کارگر در اسلام پرداخته است. شریدن[1] و ویلمر[2] (1994) در «گنجاندن دین و معنویت در برنامه درسی کار اجتماعی» نشان دادند که نگرش مثبت نسبت به دین و معنویت در کار اجتماعی، مهم­ترین پیش ­بینی برای حمایت از گنجاندن چنین محتوایی در برنامه درسی است. المخزنجی (1995) در «اهمیۀ العمل فی الاسلام» نشان داد که کسب درآمد بر طبق دستورات اسلام منجر به حفظ کرامت نفس و سهیم بودن در بی­نیاز کردن جامعه در مسیر رشد و ترقی و تحقق مصالح مردم، می­ شود. شریدن و آموتوـ ون[3] (1999) در «نقش دین و معنویت در آموزش کار و عمل اجتماعی» به این نتیجه رسید که موضع مناسب نسبت به نقش دین و معنویت در کار اجتماعی و بهره‌برداری از مداخلات معنوی گرا با مشتری وجود دارد. پاپ[4] (2003) در «تحول فرهنگ کار» نشان داد که فرهنگ کار موجب تغییر کیفی در محیط کار و محصولات سازمانی می­گردد و بنابراین، توجه به آن موجب تحول در مجموعه سازمان خواهد شد. فریدمن[5] (2005) در «جهان مسطح: تاریخچه­ای از قرن بیست و یکم» معتقد است آموزش اخلاق و فرهنگ کار دستیابی به اهداف عمومی آموزش و پرورش را تسهیل می­ کند. کنزویک[6] (2012) در «کار اجتماعی دانش ­آموزان و ارزش­های کار» نشان داد که ارزش کار در فرایند جامعه‌پذیری و موقعیت نظام ارزشی فرد، نسبتاً باثبات است. همچنین ارزش­ها بخش ذاتی از کار اجتماعی به شمار می­روند و دانش ­آموزان رشته­ های حرفه­ای خود را طبق نظام ارزشی خود انتخاب می­ کنند.

با عنایت به مطالب فوق، و هم چنین مرور پژوهش­های داخلی و خارجی؛ تاکنون پژوهش جامعی پیرامون مساله پژوهش حاضر «تحلیل محتوای ماهیت و پیامدهای کار در نهج­البلاغه به منظور ارائه پیشنهادهایی در طراحی اهداف برنامه درسی دوره متوسطه» انجام نشده است، برخی به نحو محدود به بررسی برخی از ابعاد کار پرداخته­اند، بنابراین جا دارد در پژوهشی مستقل موضوع چیستی و پیامد کار در نهج­البلاغه مورد بررسی قرار گیرد و به منظور کاربرد این مباحث در اهداف برنامه درسی دوره متوسطه پیشنهادهایی ارائه گردد. از این جهت پژوهش حاضر در پی پاسخگویی به این است که؛ ماهیت و پیامدهای کار در نهج­البلاغه کدام­اند؟ و چگونه می­توان این زمینه­ ها را در طراحی اهداف برنامه­ های درسی مدارس متوسطه، استفاده نمود؟

 1-2. اهمیت و ضرورت پژوهش

1-2-1. نظری

ـ کمک پژوهش به شناخت و توسعه­ دانش نظری متأثر از کلام معصوم در زمینه؛ ماهیت و پیامدهای کار.

1-2-2. کاربردی

ـ کمک پژوهش به تربیت نیروی انسانی متناسب با فرهنگ اسلامی.

ـ نهادینه کردن فرهنگ کار در بین جوانان با عینیت دادن نتایج پژوهش در طراحی اهداف برنامه درسی دوره متوسطه توسط برنامه­ ریزان درسی.

ـ شناخت مفاهیم و پیامدهای کار در اندیشه­ های دینی به منظور بسط و توسعه فرهنگ اشتغال کشور مبتنی بر ایدئولوژی اسلامی.

ـ استفاده از مؤلفه‌های کار مبتنی بر مبانی نظری اسلام، در طراحی اهداف برنامه درسی.

1-3. اهداف­ پژوهش

1-3-1. هدف کلی:

شناخت ماهیت و پیامدهای کار در نهج­البلاغه به منظور ارائه پیشنهادهایی در طراحی اهداف برنامه­ های درسی دوره متوسطه

1-3-2. اهداف جزئی:

بخش اول:

تحلیل محتوای متن نهج­البلاغه امام علی (ع)

الف: تحلیل محتوای ماهیت کار در متن نهج­البلاغه امام علی (ع)

1- شناخت مصادیقی از ماهیت کار از منظر امام علی (ع) در نهج­البلاغه.

2- شناخت مؤلفه‌های ماهیت کار از منظر امام علی (ع) در نهج­البلاغه.

3- شناخت محورهای ماهیت کار از منظر امام علی (ع) در نهج­البلاغه.

4- استنتاج عمده­ترین وجوه ماهیت کار از منظر امام علی (ع) بر اساس مجموعه تحلیل محتوای انجام شده.

ب: تحلیل محتوای پیامدهای کار در متن نهج­البلاغه امام علی (ع)

5- شناخت مصادیقی از پیامدهای کار از منظر امام علی (ع) در نهج­البلاغه.

6- شناخت مؤلفه‌های پیامدهای کار از منظر امام علی (ع) در نهج­البلاغه.

7- شناخت محورهای پیامدهای کار از منظر امام علی (ع) در نهج­البلاغه.

8- استنتاج عمده­ترین پیامدهای کار از منظر امام علی (ع) بر اساس مجموعه تحلیل محتوای انجام شده.

بخش دوم:

تبیین عمده­ترین وجوه مطرح پیشنهادها جهت طراحی اهداف برنامه درسی دوره متوسطه

9- ارائه پیشنهادهایی در طراحی اهداف برنامه درسی دوره متوسطه.

1-4. سؤال­های پژوهش

بخش اول:

تحلیل محتوای متن نهج­البلاغه امام علی (ع)

الف: تحلیل محتوای ماهیت کار در متن نهج­البلاغه امام علی (ع)

1ـ مصادیقی از ماهیت کار از منظر امام علی (ع) در نهج­البلاغه چه هستند؟

2ـ  مؤلفه‌های ماهیت کار از منظر امام علی (ع) در نهج­البلاغه چه هستند؟

3- محورهای ماهیت کار از منظر امام علی (ع) در نهج­البلاغه چه هستند؟

4- عمده­ترین وجوه ماهیت کار از منظر امام علی (ع) بر اساس مجموعه تحلیل محتوای انجام شده چه هستند؟

ب: تحلیل محتوای پیامدهای کار در متن نهج‌البلاغه امام علی (ع)

5- مصادیقی از پیامدهای کار از منظر امام علی (ع) در نهج­البلاغه چه هستند؟

6- مؤلفه‌های پیامدهای کار از منظر امام علی (ع) در نهج­البلاغه چه هستند؟

7- محورهای پیامدهای کار از منظر امام علی (ع) در نهج­البلاغه چه هستند؟

8- عمده­ترین پیامدهای کار از منظر امام علی (ع) بر اساس مجموعه تحلیل محتوای انجام شده چه هستند؟

بخش دوم:

 تبیین عمده­ترین وجوه مطرح پیشنهادها جهت طراحی اهداف برنامه درسی دوره متوسطه

9- بر اساس تحلیل­های انجام شده، عمده­ترین وجوه مطرح پیشنهادها جهت طراحی اهداف برنامه درسی دوره متوسطه چه هستند؟

1-5. تعاریف مفهومی و عملیاتی مفاهیم و اصطلاحات

الف) تعاریف مفهومی

1-5-1. تحلیل محتوا

تکنیکی پژوهشی است که برای استنباط‌هایی بر حسب شناسایی نظام روز و عینی ویژگی­های خاصی در یک متن بکار می­رود؛ و هدف از تحلیل فراهم نمودن شناخت، بینشی نو، تصویر واقعیت و راهنمای عمل است. برلسون – از پیشگامان تحلیل محتوا – این تکنیک را «پژوهشی برای توصیف عینی، سیستماتیک و کمی محتوای آشکار پیام» معرفی می­ کند (کریپندروف، 1378: 25). تجزیه و تحلیل محتوا حداقل باید دارای چهار خصلت زیر باشد: 1ـ عینی بودن 2ـ منظم بودن 3ـ آشکار بودن 4ـ مقداری بودن. تحلیل محتوا، کنکاش علمی در شناخت محتوای پیام­هاست (فرمهینی فراهانی، 1378: 106).

1-5-2. ماهیت

ماهیت یعنی ذات و چیستی یک شیء. ماهیت اشیاء، واقعیت و عینیتی است که در آن سوی حد و مرز دریافت­های فوری و بی­واسطه قرار دارد. ماهیت وجه اساسی، داخلی و نسبتاً ثابت شیء یا مجموع این وجوه و شرایط است. همچنین، عامل اصلی و اساسی تعیین­کننده شیء است و آن را باید طبیعت ژرف و عموماً نهان اشیا و روندها دانست، قوانین عینی همیشه ماهیت روندهای گسترش را تعیین می­ کنند. برای تشخیص ماهیت یک شیء به مقوله­ هایی توسل می­جوییم که با مقوله­ های ماهیت ارتباط نزدیکی دارند ولی با آن یکی نیستند. در زمینه اجتماعی ماهیت جنبه اساسی روندها را مشخص می­ نماید (شایان مهر، 1377: 275).

1-5-3. پیامد

در لغت به معنای «نتیجه و بازده» آمده است و در اصطلاح، به عواقب اجتماعی و بازده حاصل از نتایج برای اجتماع، گفته می­ شود. به عبارتی پیامد، به هرگونه تغییر در محیط که در نتیجه رفتار ارگانیسم پدید می ­آید و یا بالعکس هرگونه تغییر در ارگانیسم که در نتیجه رویدادهای محیطی حاصل می­ شود گفته می­ شود (فرمهینی فراهانی، 1378: 424).

1-5-4. کار

در لغت به معنای «عمل، فعل و کردار انسان» آمده است و در اصطلاح آنچه از شخص صادر می‌گردد و آنچه شخص خود را به آن مشغول می­سازد که الفاظ دیگرش عمل، فعل و شغل است (دهخدا، ج 40، 1336: 107). به طور کلی کار، مجموعه اعمالی است که انسان بر روی ماده با هدفی معطوف به فایده و مصلحت، با کمک مغزش، دست‌هایش، ابزارها و ماشین­ها به انجام می­رساند، این اعمال به نوبه خود بازتابی بر انسان دارند و او را متبدل می­سازند، کار عمل هوشیارانه انسان است بر روی ماده و آن چیزی است که انسان را از حیوان متمایز می­سازد (بیرو، 1380: 451). همچنین کار فعالیتی است که به وسیله آن انسان‌ها از طبیعت بهره می­ گیرند و بدین‌سان بقای خود را تأمین می­ کنند (شایان مهر، 1377: 423). بر اساس تعاریف مذکور کار دارای سه خصوصیت است: نخست، کار مبتنی بر فعالیت فکری و بدنی است؛ دوم، از طریق کار، کالایی تولید می­ شود یا خدمتی عرضه می­گردد؛ سوم، در قبال انجام کار، دستمزدی پرداخت می­گردد (توسلی، 1375: 9) .

1-5-5. امام علی (ع)

علی (ع)، امام اول شیعیان و جانشین و وصی و داماد و پسر عم رسول خدا (ص) می­باشد (محمدزاده، 1379: 13). آن بزرگِ بزرگان و آن یگانه نسخه­ انسان کامل که پس از وجود نازنین محمد مصطفی (ص) نظیر او به عرصه هستی گام نگذاشته است، تجلیگاه نمونه­ همه امتیازات والای پیشوایان معصوم می­باشد. سخنان وی، بازگوکننده‌ی حقایق قرآن و تفسیر و توجیه‌کننده‌ی آن کتاب آسمانی است، و از زبان شخصی صادر شده است که نفس او تجلیگاه امتیازات همه پیامبران و رسولان الهی بوده و مطابق آیه‌ی شریفه‌ی مباهله حتی با نفس مقدّس حضرت رسول‌الله (ص) اتحادی داشته است (دشتی، 1389: 13).

1-5-6. نهج‌البلاغه

 نام کتاب معروف، مشتمل بر بعضی از خطب و مکاتیب و کلمات قصار امیرالمؤمنین علی­ ابن ابی‌طالب (ع) است که مرحوم سید رضی، آن را فراهم و از مجموع منقولات و مرویات از آن حضرت، زبده­ای آن چنان که مدلول واقعی واژه «نهج البلاغه» بوده باشد برگزیده است. شروح بسیاری از دانشمندان شیعه و سنی بر آن تدوین گشته است که مرحوم آیت الله امینی محقق معروف صاحب الغدیر شمار آن‌ ها را تا زمان خود به 81 شرح احصاء نموده است (حسینی دشتی، 1385: 841). مطالب این کتاب از جمله شیواترین متون عربی محسوب می‌شود و شامل 241 خطبه و سخن و 79 مکتوب و رساله و 480 حکمت است.

1-5-7. طراحی

طراحی در لغت به معنای اختراع کردن، اندیشیدن یا تنظیم یک نظریه ذهنی، ترسیم، ساختن و آماده کردن پیش­نویس یک نقشه، اختصاص دادن یا به‌کارگیری منابع برای دستیابی به یک هدف، و سرانجام تهیه یک نقشه کاری برای حصول آنچه که از پیش تعیین شده است (لشین و دیگران: 1374).

1-5-8. هدف

هدف در لغت به معنای قصد، غرض و نشانه تیر به‌کاررفته است (معین، 1377: 5108). در اصطلاح به معنای وضع نهایی و مطلوبی است که فرد به صورت آگاهانه آن را مفید تشخیص داده و برای دستیابی به آن، دست به اعمال مناسب می­زند و به تعبیر دیگر نقطه­ای است که همه رفتارهای انسان جهت رسیدن به آن سامان پیداکرده و مقدمه­ای برای تحقق آن شمرده می­ شود؛ به این ترتیب هدف، بیانگر فعل آگاهانه و اختیاری انسان بوده و جهت دهنده اعمال انسان به حساب می­آید، به گونه ­ای که همه رفتارها برای تحقق یافتن آن ساماندهی پیدا می­ کند (حبیبی، 1390: 118).

1-5-9. برنامه درسی

 برنامه درسی به محتوای رسمی و غیررسمی، فرایند محتوا، آموزش­های آشکار و پنهان اطلاق می­گردد که به وسیله آن‌ ها فراگیر تحت هدایت مدرسه دانش لازم را به دست می ­آورد، مهارت‌ها را کسب می­ کند و گرایش­ها، قدرشناسی­ها و ارزش­ها را در خود تغییر می­دهد (ملکی، 1388: 32). برنامه درسی یک مدرسه، یا یک کلاس یا یک درس را می­توان مجموعه ­ای از وقایع از قبل پیش ­بینی شده دانست که به قصد دستیابی به نتایج آموزشی، تربیتی، برای یک یا بیش از یک دانش ­آموز در نظر گرفته شده­ اند (آیزنر، 1994؛ به نقل از ملکی، 1388: 28). به اعتقاد سیلور و الکساندر برنامه درسی طرحی برای تدارک مجموعه ­ای از فرصت­های یادگیری برای افراد تحت تعلیم قلمداد می­ شود و به اعتقاد دال، برنامه درسی تمام تجربیاتی است که تحت راهنمایی مدرسه به دانش ­آموزان ارائه می­ شود (فتحی­واجارگاه، 14:1386).

1-5-10. هدف برنامه درسی

هدف در برنامه درسی عبارت است از تغییرات مشخص و پیش‌بینی‌شده‌ای که باید در افکار، نگرش­ها، مهارت ­ها و به طور کلی در کلیه­ رفتار فراگیران حاصل شود (بهارستان، 1384: 392).

1-5-11. دوره متوسطه

 دوره متوسطه دوره­ای است که در آن دانش ­آموزان گروه سنی چهارده تا هفده یا هجده ساله تحصیل می­ کنند و به دلیل تنوع برنامه­ ها و تعداد رشته­ های تحصیلی، فرصت انتخاب دارند. در گزارش نهایی اجلاس منطقه­ای یونسکو آمده است، دوره متوسطه عبارتست از دوره­ برزخ یا دوره­ انتقالی میان آموزش پایه که عمومی و غیرتخصصی است و آموزش تخصصی­تر در سطح آموزش عالی. شاخه متوسطه نظری بزرگ‌ترین جزء ساختار آموزشی دوره­ متوسطه است و چهار رشته ریاضی، فیزیک، ادبیات و علوم انسانی، علوم تجربی و علوم و معارف اسلامی را در برمی‌گیرد (صافی، 1380: 89). آموزش متوسطه از حلقه­های زنجیر آموزشی است، حلقه­ای که آموزش ابتدایی را به آموزش عالی پیوند می­دهد. مسلم است که وجود هرگونه ضعف در این حلقه می ­تواند تأثیری ناخوشایند بر هر دو حلقه­ی قبل و بعد داشته باشد (موسی پور، 1385: 60).

ب) تعاریف عملیاتی:

1-5-12. کار

در پژوهش حاضر، کار به معنای کار و عمل مفید در جهت رفع احتیاجات فردی و جمعی برای رضای خدا می­باشد.

1-5-13. ماهیت کار

در پژوهش حاضر، به معنای چیستی کار و مشخص نمودن جنبه­ های اساسی آن از منظر امام علی (ع) است.

1-5-14. پیامد کار

در پژوهش حاضر، مشخص نمودن آثار و نتایج کار در ابعاد گوناگون زندگی، از منظر امام علی (ع) است.

تعداد صفحه :234

قیمت 70 هزار تومان