پایان نامه ارشد رشته فقه و الهیات گرایش تفسیر قرآن کریم: بررسی حوزه معنایی «حسنه» در قرآن

متن کامل پایان نامه با فرمت ورد

پایان نامه مقطع کارشناسی ارشد رشته فقه و الهیات

دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

دانشکده تفسیر و معارف قرآن قم

پایان نامه کارشناسی ارشد

رشته تفسیر قرآن مجید

موضوع:

بررسی حوزه معنایی «حسنه» در قرآن

استاد راهنما:

دکتر مهدی مطیع

استاد مشاور:

حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمد علی راغبی

تکه هایی از متن به عنوان نمونه :

چكیده

حسنه از جمله موضوعات اخلاقی قرآن كریم است و علی رغم اهمیت آن، كمتر مورد توجه قرار گرفته است و آن طور كه شایسته آن است بدان پرداخته نشده است و اغلب به صورت تفسیر آیه ای و بدون توجه به نظام و همبستگی معنایی كه بین مفاهیم كلیدی آن وجود دارد، بدان نگریسته شده است.

پژوهش حاضر در صدد بررسی موضوع حسنه به روشی منسجم و نظام مند است تا مشخص سازد، واژگان كلیدی مفهوم حسنه در دو حوزه هم معناها و متضادهای آن، در قرآن كریم چیست؟ حسنه در سیاق قرآن كریم چه معنایی دارد و آثار آن چیست؟ چه كسانی محسن می‌شوند و دارای چه ویژگی هایی هستند؟ احوال آنان در قیامت به چه صورتی است؟ مفهوم كانونی حسنه در قرآن كریم چیست؟ چگونه می‌توان به ترسیم شبكه معنایی حسنه در قرآن كریم رسید؟

این پژوهش در ابتدا، به بررسی معنای لغوی، اصطلاحی، مشتقات، وجوه و سیاق حسنه در قرآن كریم پرداخته است و پس از آن، به استخراج هم‌نشین ها و جانشین های آن، كه در شناخت هم‌معناها و غیر هم‌معناها موثر بوده است، پرداخت.

بررسی روابط هم‌نشینی نشان داد مفهوم حسنه با بسیاری از مفاهیم والا هم چون؛ ایمان، توبه، عمل صالح، صبر، تقوا، احسان، نماز، انفاق، قرض، شفاعت، مودت و… كه از موضوعات اصیل دین مبین اسلام است هم‌نشین شده است و در مقابل، مفهوم سیئه مفهوم كانونی متقابل آن است.

این پژوهش واژگان كلیدی هم‌معنا، هم چون؛ خیر، بر، احسان، عمل صالح، طیب و واژگان كلیدی متضاد، هم چون؛ شر، سوء، سیئه، ذنب، اثم، فحشا، منكر و … را استخراج نمود.

بررسی روابط هم‌نشینی، كمك كرد تا حوزه های مفهومی حسنه به صورت نظام مند مشخص گردد و به تقسیماتی هم چون، قانونمندی ها، انفعالات، آثار، ویژگی ها، جزا، مصادیق و…دست یابد.

یافته این پژوهش عمل مورد رضای الهی و در جهت خواست و اراده خداوندی را به عنوان مفهوم كانونی حسنه معرفی نمود و به این نتیجه رسید كه محسن با انجام اعمال قلبی و جوارحی به این مقام خاص می‌رسد و مستحق دریافت پاداش دنیوی و اخروی می‌شود.

كلید واژگان: قرآن، حسنه، معناشناسی، جزا، نیكویی

فهرست مطالب

Contents

فصل اول: کلیات پژوهشی  1

1 ـ1 مقدمه  1

1ـ 2 تاریخچه معناشناسی   3

1ـ 3 تبیین مساله پژوهشی   4

1ـ 4 سابقه پژوهش    5

1ـ 5  علت انتخاب موضوع  6

1ـ 6 اهداف پژوهش    6

1ـ 7 سوال اصلی پژوهش    7

1ـ 7ـ1  سوالات فرعی پژوهش    7

1ـ8 فرضیه های پژوهش    7

1ـ 9روش تحقیق و مراحل آن   7

1ـ 10 كلید واژگان   8

فصل دوم:روش شناسی 9

2ـ 1 مقدمه  9

2ـ 2 سیر تاریخی معناشناسی   10

2ـ 3 چیستی «معنا» و «معناشناسی»  10

2ـ 3ـ 1  کارکرد و هدف معناشناسی   12

2ـ 3ـ 2  شاخه های معناشناسی   13

2ـ 3ـ 2ـ 1 معناشناسی فلسفی: 13

2ـ 3ـ 2ـ 2 معناشناسی منطقی: 14

2ـ 3ـ 2ـ 3 معناشناسی زبانی: 14

2ـ3ـ 3  واحدهای مطالعه معنا 15

2ـ 3ـ 4  روابط مفهومی   15

2ـ3ـ 4ـ 1  شمول معنایی   15

2ـ3ـ 4ـ 2   هم معنایی (ترادف) 17

2ـ 3ـ 4ـ 2ـ 1 انواع هم معنایی   18

2ـ3ـ4ـ2ـ1ـ2 هم معنایی تحلیلی: 18

2ـ3ـ4ـ2ـ1ـ3 هم معنایی ضمنی: 19

2ـ3ـ4ـ2ـ2 نمونه هایی از هم معنایی در حوزه «حسنه»  19

2ـ3ـ4ـ2ـ2ـ1 هم معنایی عمل صالح با حسنات   19

2ـ3ـ4ـ2ـ2ـ2 هم معنایی معروف با احسان   19

2ـ 3ـ 4ـ 2ـ 2ـ 3 هم‌معنایی تقوا باماده حسن   19

2ـ3ـ4ـ3 چند معنایی   20

الف: چند معنایی همزمانی: 20

ب: چند معنایی در زمانی: 20

2ـ3ـ4ـ4 تقابل معنایی   21

2ـ 3ـ 4ـ 4ـ1 تقابل مدرج   21

2ـ 3ـ 4ـ 4ـ 2 تقابل مكمل   22

2ـ 3ـ 4ـ 4ـ 3  تقابل دوسویه 22

2ـ3ـ5 روابط بینا‌متنی   23

2ـ3ـ 5ـ1 روابط هم‌نشینی   23

2ـ3ـ 5ـ 1ـ1 قواعد ترکیب پذیری معنایی   25

2ـ3ـ5ـ2 روابط جانشینی   26

2ـ3ـ 5ـ3 بافت یا سیاق   27

فصل سوم: معناشناسی حسنه در قرآن کریم  38

3ـ 2حسنه درلغت   41

3ـ 3 حسنه در اصطلاح   42

3ـ4 مشتقات   42

3ـ7 روابط هم‌نشینی (syntagmatic) و روابط جانشینی(paradigmatic) 53

3ـ 7ـ 1 روابط هم‌نشینی   54

3ـ 7ـ 1ـ 1 هم‌نشینی افعال  54

3ـ 7ـ 1ـ 1ـ 1 هم‌نشینی فعل یقترف با حسنه  54

3ـ 7ـ 1ـ 1ـ‌2 هم‌نشینی فعل جاء بـ با حسنه  54

3ـ 7ـ 1ـ 1ـ 3 هم‌نشینی فعل أتی با ماده حسن   55

3ـ 7ـ 1ـ 1ـ 4 هم‌نشینی فعل وهب با محسنین   56

3ـ 7ـ 1ـ 2 هم‌نشینی شفاعت با حسنه  57

3ـ 7ـ 1ـ 3 هم نشینی صلاه با حسنه  58

3ـ 7ـ 1ـ 4 هم‌نشینی محسن با کافر  59

3ـ 7ـ 1ـ 5 هم‌نشینی ظالم با ماده حسن   60

3ـ 7ـ 1ـ 6 هم‌نشینی حسنه با سیئه  62

3ـ 7ـ 1ـ7 هم‌نشینی متقین با محسنین   66

3ـ 7ـ‌1‌ـ 8هم‌نشینی الذین آمنوا، عملوا الصالحات، اتقوا  و  احسنوا  با محسنین   67

3ـ 7ـ 1ـ9 هم‌نشینی یتق و یصبر با محسنین   68

3ـ 7ـ 1ـ 10 هم نشینی تاب، آمن، عمل صالحا با حسنات   68

3ـ 7ـ 1ـ11هم‌نشینی موده فی القربی با حسنه  70

3ـ 7ـ 1ـ 12 هم‌نشینی الذین ینفقون با محسنین   72

3ـ 7ـ 1ـ 13 هم‌نشینی قرض با حسن   74

3ـ 7ـ 13ـ 1 نتیجه گیری   76

3ـ 7ـ 2 روابط جانشینی   76

3ـ 7ـ 2ـ 1 جانشینی رزقا حسنا با رزق كریم  76

3ـ‌7ـ 2ـ 1ـ 1 آیات مشتمل بر رزق حسن   77

3ـ 7ـ‌2ـ 1ـ 1ـ 1  نتیجه گیری   79

3ـ‌7ـ 2ـ 1ـ 2 آیات مشتمل بر رزق كریم  80

3ـ‌7ـ‌2ـ 1ـ 2ـ‌1 نتیجه گیری   81

3ـ 7ـ 2ـ 2 جانشینی اجر محسنین با اجر مصلحین و مؤمنین   82

3ـ 7ـ 2ـ 2ـ 1 نتیجه گیری   84

3ـ‌7ـ 2ـ 3 جانشینی حسنه با سراء 85

3ـ‌7ـ 2ـ 3ـ‌1 نتیجه گیری   85

3ـ 7ـ 2ـ 4 جانشینی تحسنوا با تصلحوا، تصبروا و تؤمنوا 86

3ـ‌7ـ‌2ـ‌4ـ‌1 نتیجه گیری   88

3ـ‌7ـ 2ـ‌5 جانشینی حسنه با طیب، بصیر، نور و اصحاب الجنه  89

3ـ‌7ـ‌2ـ‌5ـ 1 نتیجه گیری   91

فصل چهارم: شبکه معنایی حسنه در قرآن کریم  93

4ـ 1 مترادفات حسنه  94

4ـ 1ـ‌1 خیر  94

4ـ 1ـ 2 برّ  94

4ـ 1ـ 3 احسان   95

4ـ‌1ـ 4 معروف   97

4ـ 1ـ‌5 طیب   98

4ـ 1ـ‌6 عمل صالح   98

4ـ 2 متضادهای حسنه  100

4ـ 2ـ 1 شر  100

4ـ 2ـ 2 سوء 100

4ـ 2ـ 3 سیئه  101

4ـ 2ـ 4 فحشاء 102

4ـ 2ـ 5  منكر  102

4ـ 2ـ 6 خطیئه  104

4ـ 2ـ 7 ذنب   105

4ـ 2ـ 8 فسق   106

4ـ 2ـ 9  اثم  106

4ـ 2ـ 10 نتیجه گیری   106

4ـ 3 قانونمندی‌های حسنه  108

4ـ 3ـ 1  از جانب خدا بودن حسنه  108

4ـ 3ـ 2 بهره مند شدن نیكی كنندگان از حسنه در دنیا 109

4ـ 3ـ 3 دریافت پاداش ده برابر، برای بجا آورندگان حسنه  111

4ـ 3ـ‌4 دریافت پاداشی بهتر برای بجا آورندگان حسنه  111

4ـ 3ـ‌5  تبدیل و محو سیئات به حسنات   113

4ـ‌3ـ‌5ـ‌1 قانون تبدیل   113

4ـ‌3ـ‌5ـ‌2 قانون محو: 114

4ـ‌3ـ‌6 بهره مند از حسنه برای شفاعت كننده آن   115

4ـ‌3ـ‌7 بهره مند شدن درخواست كننده حسنه دنیایی و آخرتی   116

4ـ‌3ـ‌8 زیاد شدن حسنه برای آورنده آن   117

4ـ‌3ـ‌9 نتیجه گیری   118

4ـ 4ـ انفعالات حسنه  118

4ـ‌4ـ 1 انفعالات مثبت   118

4ـ‌4ـ 1ـ‌1 حمد وثنای الهی   119

4ـ 4ـ 1ـ 2 آزمایش با حسنات و سیئات برای بازگشت   120

4ـ‌4 ـ 2 انفعالات منفی   121

4ـ‌4ـ‌2ـ‌1 ناراحتی معاندان   121

4ـ‌4ـ‌2ـ‌2 نسبت دادن حسنه به خدا و نسبت دادن سیئه به پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله و سلم  123

تفسیر آن از نظر گذشت. 123

4ـ‌4ـ‌2ـ‌3 نسبت دادن حسنه به خود و نسبت دادن سیئه به موسی علیه السلام و یارانش    124

4ـ 4ـ‌3 نتیجه گیری   125

4ـ 5 ویژگی‌های محسنین   125

4ـ 5ـ‌1 شكیبایی   125

4ـ‌5ـ‌2 همراهی خداوند با محسنین   126

4ـ‌5ـ‌3  دارای تقوا، ایمان و عمل صالح   128

4ـ‌5ـ‌4 اهل انفاق و احسان   129

4ـ‌5ـ‌5  انفاق در توانگری و تنگدستی، فروبردن خشم و چشم پوشی از خطای مردم  130

4ـ‌5ـ‌6 دریافت کننده پاداش دنیوی و اخروی   132

4ـ‌5ـ‌7 محبوب خدا شدن   132

4ـ‌5ـ‌8  نزدیک بودن رحمت الهی به محسنین   134

4ـ‌5ـ‌9 طلب مغفرت   135

4ـ‌5ـ‌10 عدم مواخذه الهی   135

4ـ‌5ـ‌11  دادن هدیه‌ای مناسب به زنان پس از طلاق   136

4ـ 5ـ‌12  شرکت در جهاد  137

4ـ‌5ـ‌3 1 پیروی آیین ابراهیم علیه السلام  137

4ـ‌5ـ‌14  چنگ زننده به دستگیره محكم  138

4ـ 5ـ  15 تصدیق رویا 138

4ـ 5ـ16 نتیجه گیری   139

4ـ‌6  آثارحسنه  140

4ـ‌6ـ 1 دو چندان شدن آن و دریافت اجر عظیم  140

4ـ‌6ـ‌2 پاداش دنیوی و اخروی   141

4ـ‌6ـ‌3 جلب محبت و زدودن دشمنی   141

4ـ‌6ـ 4 عدم فساد جویی در زمین   142

4ـ 7 جزای حسنه و محسنین   143

4ـ 7ـ 1 جزای دنیوی   143

4ـ 7ـ‌1ـ‌1  لایق دریافت كتاب، علم  و حكم  143

4ـ 7ـ‌1ـ‌2  بخشیدن فرزندان به انبیا و هدایت ایشان   145

4ـ 7 ـ 2 جزای اخروی   146

4ـ7ـ‌2ـ‌1  هدایت و بشارت الهی   146

4ـ 7ـ 2ـ‌2  قابلیت دریافت اعطای الهی   147

4ـ 7ـ‌2ـ 3 امنیت در قیامت   147

آیه ای دیگر در مورد امنیت در قیامت: 148

4ـ‌7ـ‌2ـ‌4  دچار ذلت نشدن   149

4ـ 7ـ 2ـ‌5 جاودانگی در بهشت   150

4ـ‌7ـ‌2ـ‌6 یافتن در نزد پروردگار  150

4ـ‌7ـ2ـ 7 سلام خدا بر آنان   151

4ـ 7ـ 2ـ‌8 دارای أجر عظیم  152

4ـ7ـ2ـ9 نتیجه گیری   153

4ـ 8 مصادیق محسنین   154

4ـ 8ـ 1 مقدمه  154

4ـ 8ـ 2 اسوه های حسنه  155

4ـ 8ـ 2ـ 1 پیامبر اسلام صلی الله علیم و آله و سلم  155

4ـ 8ـ 2ـ 2 ابراهیم خلیل علیه السلام  157

4ـ 8ـ 3 مصادیق محسنین   158

4ـ 8ـ 3ـ 1حضرت نوح علیه السلام  158

4ـ 8ـ 3ـ 2 حضرت ابراهیم علیه السلام  159

4ـ 8ـ 3ـ 3 حضرت موسی و هارون علیهم السلام  159

4ـ 8ـ 3ـ 4 حضرت الیاس علیه السلام  160

4ـ 8ـ3ـ5  نتیجه گیری   160

نتیجه گیری: ترسیم شبکه معنایی حسنه در قرآن کریم   162

فهرست منابع   168

 فهرست جداول

1 ـ1 مقدمه

بدون شك تمام انسان ها در پی رسیدن به سعادت و خوشبختی هستند و در تمام مراحل زندگی سعی می‌كنند كه هر لحظه به آن نزدیكتر گردند، البته برای رسیدن به سعادت و خوشبختی راهی جز كسب مكارم و فضائل و دوری از رذائل اخلاقی وجود ندارد، زیرا كه انبیای عظام و اولیای كرام علیه السلام همگی در این مسیر ره پیموده و طالبان حقیقت را نیز به طریق دعوت نموده‌اند.

پیامبراكرم صلی الله علیه و آله و سلم  درباره فلسفه بعثت خود می‌فرمایند: «إنی بعثت  بمكارم الأخلاق و محاسنها»[1]. من از طرف پروردگار برانگیخته شدم تا مكارم اخلاق را به كمال رسانده و تمام كنم. حضرت علی علیه السلام نیز بر اهمیت تهذیب نفس تاكید فرموده و رعایت آن را مایه خوشبختی انسان دانسته و فرموده اند: «به فرض كه به بهشت و ثواب و بیمی از دوزخ و عقاب نداشتیم باز شایسته آن بود كه ما در پی مكارم اخلاق باشیم، زیرا خوشبختی و سعادت را از این طریق می‌توان بدست آورد.»

نتیجه آن كه مهم ترین مساله ای كه فراوان مورد توجه آیین مقدس اسلام قرار گرفته و در رسیدن به كمالات  و فضایل انسانی نقش اساسی دارد مساله تزكیه نفس و پرورش روح است كه به عنوان یك امر حیاتی و ضروری مطرح است.

انسان، یگانه موجودی است كه به لحاظ قابلیت ها و موقعیت ممتازی كه دارد، مورد تكریم و عنایت خاص خداوندی، واقع شده است: ﴿وَ لَقَدْ كَرَّمْنا بَنی‏ آدَمَ﴾[2] و بر بسیاری ‌آفریده‌ها برتری یافته است: ﴿وَ فَضَّلْناهُمْ عَلى‏ كَثیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضیلاً﴾[3] از این رو، رسالتی بس سنگین و مسؤلیتی بس والا بر دوش دارد زیرا او، هم نسبت به آفریدگار عالم، مكلف است و به پاس نعمات بی شمار او، وظایفی دارد و هم در عرصه زندگی اجتماعی، ناگریز از تعاون و تعامل چند سویه با همنوعان خویش است.

اكنون كه بشر، ناگزیر از بروز اعمال و رفتار است، شایسته است كه بهترین نوع عمل را انجام دهد؛ چرا كه خداوند عالمیان، انسان را با برترین عمل‌ها می‌آزماید: ﴿لِنَبْلُوَهُمْ أَیُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً﴾[4] و تنها بهترین‌ها را می‌پذیرد: ﴿نَتَقَبَّلُ عَنْهُمْ أَحْسَنَ ما عَمِلُوا﴾[5]. عمل و رفتار آدمی كه در عرصه فردی و اجتماعی، صورت می‌گیرد، هرگاه بر طبق موازین الهی و ضوابط سالم بشری صورت پذیرد، در قاموس ادیان الهی و فرهنگ قرآنی، با عناوینی مانند: «صالح»، «حسن»، «حق»، «خیر»، و مانند آن، توصیف می‌گردد و هرگاه عمل وی، برخلاف سنت الهی و ناموس خلقت بروز كند، با نام‌هایی چون «سییء»، «باطل»، «منكر»، «خطا»، «شر» و مانند آن .

اخلاق اسلامی چیزی غیر از حفظ حریم دل نیست و اهمیت و ارزش آن به قدری زیاد است كه شرط قبولی تمام اعمال آن است كه با ایمان وعقیده صحیح پدید آمده باشند. به هر حال، عمل صالح باید با ایمان همراه باشد؛ به عبارت دیگر حسن فاعلی شرط صحت و قبولی حسن فعلی است. عملی نیك شمرده می‌شود كه با انگیزه پاك و خیر خواهانه صادر شده باشد، اما اهمیت اخلاق به قدری زیاد است كه ارزش و ثواب آن مشروط به درستی عقیده نیست. مخالفت با هوای نفس یك ارزش بالای اخلاقی است و به قدری مهم است كه حتی اگر از جانب افراد غیر مسلمان نیز صادر شود باز ارزش و ثواب خواهد داشت. چه بسیارند افرادی كه تنها به سبب مخالفت با خواسته‌های نفسانی مسلمان شده‌اند؛ یعنی عمل اخلاقی آن‌ها بهترین ثواب و كمال دنیوی را برای آنان به ارمغان آورده است.

در مباحث اخلاقی نیز ضرورت  دارد ابتدا خود وآن چه به سود و زیان، اسباب سعادت و شقاوت و نجات وهلاكت ماست بشناسیم و پس از به نتیجه رسیدن فكر و اندیشه، به آن عمل كنیم.

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم  از خدای تعالی نقل می‌كند كه فرمود: هرگاه مطلع شوم بر دل انسانی و بدانم كه او بندگی مرا دوست دارد و در این بندگی ثابت و راسخ قدم است، من خودم متكفل كارهای او شده، سیاست و ادب كردن او را به عهده می‌گیرم.

هیچ چیزی بهتر از آن نیست كه خداوند خودش تادیب و تربیت یك انسان را به عهده بگیرد. پیابر اكرم  صلی الله علیه و آله و سلم  كه انسان كامل بود، ادب شده خداوند است و هر كس بخواهد تحت تربیت مستقیم الهی قرار گیرد باید در دل خود اخلاص و عبادت خالصانه داشته و به دنبال تحصیل رضای خداوند باشد، تا به بهترین راه و روش تربیت دست یابد.

و از آن جایی که روش این پژوهش در تبیین مفهوم حسنه، شیوه معناشناسی است و  «معناشناسی» اصطلاحی فنی است که به مطالعه «معنا» می‌پردازد. به طور كلی، هر علمی كه انسان با آن سر و كار دارد، به نحوی با معناشناسی مرتبط است.[6] نظریه های معناشناسی، متن یا کلام را مجموعه ای معنادار می‌دانند که می‌توان به مطالعه و درک آن پرداخت. راه پیشنهادی معناشناسی برای دستیابی به چنین مجموعه های معناداری، در نظر گرفتن ابعاد یا سطوح گوناگون برای متن است.[7] معناشناسی در تجزیه و تحلیل کلام، متن را مجموعه ای منسجم و معنادار می‌داند و به مطالعه و بررسی تمام وقایعی که در ژرف ساخت نشانه های فهم معنا و یا در بین آن ها وجود دارد می‌پردازد.[8]

1.مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار، ج 16، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.1430ق، ص 287.

[2] . اسراء /70

[3] . همان

[4] . كهف/7

[5] . احقاف/16

[6] . نعیم امینی، ام سلمه، معناشناسی قلب در قرآن كریم. كارشناسی ارشد، اصفهان: دانشگاه اصفهان. 1388، ص 10.

[7] . شعیری، حمید رضا، پیشین: ص6.

[8] . صفوی، كورش، درآمدی بر معنا شناسی، ص27.

ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل و با فرمت ورد موجود است

متن کامل را می توانید دانلود نمائید

چون فقط تکه هایی از متن پایان نامه در این صفحه درج شده (به طور نمونه)

ولی در فایل دانلودی متن کامل پایان نامه

 با فرمت ورد word که قابل ویرایش و کپی کردن می باشند

موجود است

تعداد صفحه : 189

قیمت : 14700 تومان  

—-

پشتیبانی سایت :               [email protected]

در صورتی که مشکلی با پرداخت آنلاین دارید می توانید مبلغ مورد نظر برای هر فایل را کارت به کارت کرده و فایل درخواستی و اطلاعات واریز را به ایمیل ما ارسال کنید تا فایل را از طریق ایمیل دریافت کنید.

  *