پایان نامه ارشد رشته زبان و ادبیات فارسی: بررسی اعداد مقدس در آثار عرفانی سبك عراقی

متن کامل پایان نامه با فرمت ورد

پایان نامه مقطع کارشناسی ارشد رشته زبان و ادبیات فارسی

دانشگاه آزاد اسلامی

واحد كرمانشاه

دانشكده تحصیلات تكمیلی

پایان‌نامه جهت دریافت كارشناسی ارشد رشته زبان و ادبیات فارسی (M.A)

عنوان:

بررسی اعداد مقدس در آثار عرفانی سبك عراقی

استاد راهنما:

دكتر مالك شعاعی

برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده درج نمی شود

تکه هایی از متن به عنوان نمونه :

فهرست

عنوان                                                                                                                             شماره صفحه

چكیده:…………………………………………………………………………………………………………………………. 1

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………… 2

فصل اول

كلیات

1-1- اهداف تحقیق:………………………………………………………………………………………………………… 6

1-2- سوالات………………………………………………………………………………………………………………… 6

1-3- فرضیه‌ها……………………………………………………………………………………………………………….. 7

1-4- پیشینه‌…………………………………………………………………………………………………………………… 7

1-5- روش تحقیق …………………………………………………………………………………………………………. 7

فصل دوم

بررسی عدد هفت درآثار عرفانی سبك عراقی

2-1- راز و رمز عدد هفت:……………………………………………………………………………………………….. 9

2-2- هفت در میان مردمان باستان………………………………………………………………………………………. 9

2-3- آتشكده‌های ایران باستان………………………………………………………………………………………….. 10

2-4- فلسفه عدد مقدس هفت نزدایرانیان…………………………………………………………………………….. 10

2-5- عدد هفت در کتب مذهبی ……………………………………………………………………………………….. 11

2-6- عدد هفت در سایر ادیان:…………………………………………………………………………………………. 11

2-7- نمود هفت در دین اسلام:…………………………………………………………………………………………. 12

2-7-1- در قرآن احادیث و روایات:………………………………………………………………………………….. 12

2-7-2- سبع و سبعه در قرآن: ‌…………………………………………………………………………………………. 12

2-7-3- عدد هفت در روایات:………………………………………………………………………………………….. 15

2-7-4- هفت در عرفان اسلامی:……………………………………………………………………………………….. 17

2-7-5- مجالس سبعه:…………………………………………………………………………………………………….. 17

2-7-6- هفت در ضرب المثل‌ها:……………………………………………………………………………………….. 17

2-8- هفت در باور و فرهنگ عامه ایرانیان :…………………………………………………………………………. 18

2-9- نفوذ هفت مقدس ایرانی در نزد ملتهای دیگر:……………………………………………………………….. 18

2-10- برخی از موارد نفوذ عدد مقدس هفت ایرانی در دین اسلام:……………………………………………. 19

2-11- هفت در فرهنگ عامه:……………………………………………………………………………………………. 19

2-12- نمودهای آیینی عدد هفت در هفت سین:……………………………………………………………………. 21

2-13- هنر را به هفت دسته تقسیم كرده‌اند كه عبارتند از: ………………………………………………………… 22

2-14- هفت در داستان­ها:………………………………………………………………………………………………… 22

2-15- هفت خوان:………………………………………………………………………………………………………….. 23

2-16- هفت اجرام یا هفت سیاره:……………………………………………………………………………………….. 23

2-17- هفت در ادب فارسی:……………………………………………………………………………………………… 24

فصل سوم

بررسی عدد چهل (چهل، چل و اربعین)

درآثار عرفانی سبك عراقی

3-1- راز و رمز عدد چهل:………………………………………………………………………………………………. 61

3-1-1- در ایران باستان: …………………………………………………………………………………………………. 61

3-2- چهل در اسلام:………………………………………………………………………………………………………. 62

3-2-1- در قرآن احادیث و روایات:………………………………………………………………………………….. 62

3-2-2- چهل در عرفان و ادب فارسی:………………………………………………………………………………. 68

3-2-3- چهل در ضرب المثل: …………………………………………………………………………………………. 68

3-2-4- چهل در باورها و اعتقادات مردم:……………………………………………………………………………. 68

3-2-5- چهل ازدیدگاه سایر ادیان:…………………………………………………………………………………….. 70

3-2-6- نمود چهل در اشعار شاعران و عرفای سبك عراقی:…………………………………………………….. 70

3-2-7- چل:………………………………………………………………………………………………………………… 74

3-2-8- اربعین:…………………………………………………………………………………………………………….. 80

فصل چهارم

بررسی عدد یك (یكتا، واحد و احد)

درآثار عرفانی سبك عراقی

4-1- عدد یك به صورت‌های (یكتا، واحد و احد):………………………………………………………………… 83

4-1-1- عدد یك: (یكتا)…………………………………………………………………………………………………. 84

4-1-2- واحد:………………………………………………………………………………………………………………. 87

4-1-3- احد:………………………………………………………………………………………………………………… 89

فصل پنجم

بررسی عدد سه و پنج درآثار عرفانی سبك عراقی

نتیجه گیری

5-1- عدد سه با صورت‌های (سه، سوّم، سیوم، سه‌ام، سیم)……………………………………………………….. 98

5-2- عدد سه در اسلام (در قرآن، احادیث و روایات):…………………………………………………………… 98

5-3- عدد سه در سایر آئین‌ها و ادیان:………………………………………………………………………………… 98

5-4- سه در ادبیات فارسی:……………………………………………………………………………………………… 99

5-5- سه در ضرب‌المثل‌ها:………………………………………………………………………………………………. 99

5-6- سه در اشعار شاعران و عرفای سبك عراقی:…………………………………………………………………. 100

7-5- بررسی عدد پنج:……………………………………………………………………………………………………. 109

8-5- پنج در اسلام (در قرآن احادیث و روایات):…………………………………………………………………. 109

9-5- كاربرد پنج در ادبیات فارسی:…………………………………………………………………………………… 111

نتیجه گیری:…………………………………………………………………………………………………………………. 126

فهرست منابع و مآخذ:……………………………………………………………………………………………………. 128

چكیده:

برخی از اعداد از دیرباز مورد توجه اقوام مختلف بوده به نحوی كه بعضی از آن‌ها جامع جمیع اصناف شمارگان شده علت این امر علاوه بر كمال تركیب، كشش و نیرویی در این اعداد است كه بدان‌ها جنبه‌ی ماوراء الطبیعی بخشیده و موجبات رجحان آن‌ها گردیده كه ضمن تمایز، آنان را زنده و كامل ساخته است صفت پیشین موصوف‌های مختلفی چون هفت ایزد، هفت فلك، هفت امشاسپندان، هفت فرشته‌ی مقدس، هفت وادی سلوك، هفت شهر عشق، هفت طبقه‌ی بهشت و دوزخ، هفت دریا، هفت مردان در تصوف، هفت اقلیم، چهل روز آفرینش حضرت آدم، چله نشینی شده‌اند ضمناً  در قرآن و فرهنگ اسلامی به برخی از عددها، عنایت و توجه خاص شده است كه از آن جمله می‌توان به عددهای «سه»، «هفت»، «چهل» و … اشاره كرد. كاربرد هر یك از این اعداد حكمتی دارد كه برخی را قرآن و روایات یادآور شده برخی را نیز علوم جدید كشف كرده است. این پژوهش برآن است پنج عدد مقدس: یك، سه، پنج، هفت و چهل را با صورت‌های دیگر آنان از زوایای مختلف در سروده‌های شاعران سبك عراقی دارای مشرب عرفانی به ویژه آثار برجسته‌ای چون سروده‌های عطار، مولوی، حافظ و … را بررسی نماید.

واژگان كلیدی: اعداد مقدس، اشعار سبك عراقی، ادب فارسی.

مقدمه

حمد و سپاس خدایی كه اعداد حقیقی در بیان حقیقت او گنگ است و كثرت اعداد طبیعی و صحیح  خود قرینه‌ایی برای ذات، حتی صفات او نیافته. نامتناهی بودن اعداد راهی به سوی لایتناهی او نگشوده به ناچار اعدادی برای بیان برخی حقایق او نیروی ماورایی و بار معنایی فراتر از حساب ریاضی یافته بلكه قرینه‌ایی برای آن مبدا و مقصد مطلق فراروی بشر قدر مطلق سازد.

در میان كثرت اعداد عددهای معدودی وجود دارد كه نماد كثرت‌اند، كامل وزنده‌اند، برخلاف اعداد معمولی ریاضی این اعداد زنده، فكر آن‌ها را تا بی‌نهایت پیش می‌برد و واقعیت را آنچنان كه هست در نظرها تجسم می‌بخشد چنین اعدادی روح دارند و ریاضیدان و بی‌سواد هر دو عظمت آن را درك می‌كنند.

عددی ‌مانند (1) را تصور كنید كه صفرهای بی‌شماری پیش آن قرار گیرد این عدد عظمت دارد اما تنها ریاضی‌دان عظمت آن را می‌شناسد ولی اعداد كامل و زنده را همه می‌شناسند و به عظمت و گستردگی‌شان اذعان می‌كنند.

كمال تركیب در ژرف ساخت برخی از این اعداد برخاسته از عوامل مختلفی مانند: تیمن، شمارگان، خدایگان (رب‌النوع‌ها)، مقدسات و برخی مفاهیم انتزاعی یا حكمتی است كه برای آن در كتب دینی برشمرده‌اند. بنابراین در تاریخ تفكر بشر عددشناسی و ستایش اعداد رواج داشته و برخی اعداد در نزد ملل مختلف حتی ارزش اعتقادی یافته‌اند. لذا پاره‌ای از اعداد صرفاً یك عدد ریاضی محسوب نمی‌شوند بلكه عددی برای نشان دادن كمال یك مطلوب است.

در میان اعداد شمارگان: یك، سه، پنج، هفت، چهل و … دارای چنین ارزش‌هایی است. ظرفیت این اعداد متفاوت است برای نمونه در اندیشه‌ی اسلامی، كامل‌ترین عدد هفت است این عدد مفاهیمی چون آفرینش جهان كه در هفت روز انجام گرفت هفت روز هفته، هفت حسن خداداد، هفت مرحله در زندگی انسان، هفت طبقه بهشت و جهنم، هفت طبقه‌ی زمین، آسمان، هفت فرشته‌ی مقدس، هفت بار طواف كعبه، هفت اقلیم، هفت شهر عشق (طلب، عشق، معرفت، استنغا، توحید، حیرت، فقروفنا)، هفت مقام عرفان (توبه، ورع، زهد، فقر، صبر، توكل، رضا)، هفت سیاره (ماه، خورشید، تیر، ناهید، بهرام، برجیس، كیوان)، هفت دریا، هفت ایزد، در مذهب مانوی، هفت روز عزا برای درگذشتگان در ایران‌، و موارد بسیار دیگر را بیان می‌دارد.

هفت نماد پیچیدگی و تودرتویی است، بیانگر بطن در بطن بودن خلقت زمین، آسمان و هر آن چه كه عمیق و ژرف و دارای وسعت است این عدد سمبل مراتب كمال و تعالی است.

برخی اعداد در بین‌ ملل مختلف از اهمیت خاصی برخوردارند و هر ملتی نگرش خاصی به عدد هفت دارد. عدد هفت را می‌توان در ادیان و مذاهب مختلف جهان تاریخ، هنر، طبیعت، به خصوص در ادب فارسی، تصوف و عرفان جستجو و بررسی نمود.

پاره‌ای اعداد از زمان‌های بسیار قدیم محبوب بسیاری از قوم‌ها، به ویژه اقوام‌ شرقی بوده است. برای مثال عدد هفت نشانه‌ای از یك دوره كامل است. برای آن كمال روح و ماده قائل بوده‌اند و لذا هر جا كه لازم بوده مجموعه‌ای را بدون نقص ذكر كنند، از این عدد «سحرآمیز» استفاده می‌كرده‌اند.

پس از عدد هفت به عدد چهل در قرآن و فرهنگ اسلامی توجه خاصی صورت گرفته است چهل در تاریخ و فرهنگ اسلامی از جایگاه والایی برخوردار است در بیش‌تر موارد بیانگر كثرت، جامعیت و كمال است. چهل، عدد انتظار، آمادگی، آزمایش و تنبیه است. شكل‌گیری شخصیت انسان در چهل‌سالگی، چهل سال ممنوعیت ورود بنی اسرائیل به سرزمین مقدس و چهل سال سرگردانی آن‌ها، میقات چهل شب حضرت موسی، و بعثت پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد(ص) در چهل‌سالگی، چهل روز بر طور سینا ماندن حضرت موسی، در باورهای دینی و مذهبی نمود پیدا كرده است.

چهل در آئین‌های ایرانیان نیز دارای اهمیت بسیاری است. جشن چله (یلدا) یا جشن سده (یكی از جشن های ایرانیان) محاسبه ادوار نجوم برحسب دوره چهل ساله و بسیاری باورهای دیگر بیانگر اهمیت این عدد است.

«عدد سه در اساطیر به همراه مضربش «نه» در اساطیر مختلف، نماد صلاح و كمال و اتمام است. به همین دلیل است كه مرحله نخستین خدایان به صورت تثلیث ظهور كرده است (هیلنز، 1383: 497 و نشاط، 1368: 261). در آفرینش انسان نیز آئین تثلیث پیداست: «مشی» و «مشیانه» و «فره ایزدی» هر سه با هم از «ریواس» می‌رویند به طوری كه از هم قابل شناسایی نیستند (بهار، 1380: 81).

زرتشتیان اهمیت ویژه‌ای برای عدد «سه» قائلند. در این آیین آتش بر سه گونه «آذربهرام، آذرآذران و آذردادگاه» بوده، هر آتشی را سه بار تطهیر می‌كنند (بهار، 1375: 138). اصول دین زرتشت نیز بر سه اصل «پندارنیك، گفتار نیك و كردار نیك» بنیان نهاده شده است آن چنانكه در زمان حسابرسی آخر زمان هم فاصله گامهای مومن تا بهشت بر «پل چینوت»، «سه گام» ذكر شده است (دانته، 1380: 1045)

گذشته از جایگاه خاص اعداد در فرهنگ بشری و توجه فلاسفه و اندیشمندانی نظیر ارسطو و فیثاغورث  كه عدد را منشاء و جوهر همه چیز می‌دانستند، یا جهان را نمود نظم اعداد می‌پنداشتند اعداد در فرهنگ ایران پیش از اسلام و بعد از آن، به صورت سعد و نحس، در زندگی فرهنگی و اجتماعی مردم، نقش بسزایی ایفا می‌كرد. این نقش معنوی و فرهنگی اعداد كه حاصل اندیشه‌های انسانی در دانش ریاضی بود، در فرهنگ و ادب ایران نیز بازتاب یافت.

از كاربرد وسیع اعداد در علوم مختلف و كاركردهای گوناگون ادبی، اینگونه دریافت می‌شود كه نظم موجود در عالم خلقت بر مقیاس اعداد تنظیم گردیده است.

در متون مربوط به عرفان و تصوف نیز به تقسیم‌بندی اعداد برای اشاره به باغ آفرینش و خلقت عالم اشاره شده است. مثلاً آیین فتوت و جوانمردی براساس عدد سه شكل می‌گیرد. فتیان برای پیامبری سه مرحله‌ی مهم قائل‌اند: حضرت آدم (ع) را نقطه آغاز، حضرت ابراهیم (ع) را قطب و سرانجام حضرت محمد (ص) را خاتم می‌دانند و نیز برای بنیان فتوت سه پایه قائل‌اند؛ پایه‌گذاری آن را به حضرت ابراهیم (ع)، مرحله دوم را به حضرت علی (ع) و مرحله نهایی را به امام زمان (عج) منسوب می‌دارند (كربن، 1385: 20).

این پژوهش برآن است اعداد مقدس كه بسامد بالایی در ادب فارسی دارند، مشخص سازد لذا عددهای: یك، سه، پنج، هفت و چهل محور این تحقیق خواهد بود مصادیق این پنج عدد را در آثار منظوم سبك عراقی بركاویده حسب اهمیت و بسامد آن‌ها در سبك عراقی اعداد را تنظیم نموده لذا در فصل دوم به تحلیل عدد هفت كامل‌ترین عدد مقدس پرداخته شده، در فصل سوم عدد چهل، كه از لحاظ اهمیت، بسامد و دایره شمول، پس از عدد هفت قرار دارد، مورد بررسی واقع شده آن گاه دیگر اعداد یك، سه وپنج در فصل‌های چهارم و پنجم آمده است.

شیوه تحقیق مبتنی بر شیوه كتابخانه‌ای است و دایره تحقیق دیوان شاعران سبك عراقی خواهد بود اگر چه در تكمیل مطالب این پژوهش بسیار كوشیده هر جا نكته‌ای در خور یافته آن را با تلفیق مطالب دیگر در جای مناسب بنشانده هنوز اندیشه جابجایی و توسعه مطالب، وسوسه‌ای است كه خاطرم را‌ آشفته و ذهنم را مشغول ساخته برای تشفی خویش به سخن غلامحسین یوسفی در كتاب «دیداری با اهل اقلم» تمسك جسته كه از قول عماد كاتب اصفهانی (597 ه.ق) می‌گوید: «هیچ كس ندیده‌ام كه امروز چیزی بنویسد و روز بعد نگوید اگر این تغییر صورت می‌‌گرفت نیكوتر بود و اگر آن موضوع اضافه می‌شد خوش‌تر می‌نمود و اگر این مطلب جلوتر قرار می‌گرفت خوب‌تر می‌شد و چنان كه این موضوع كنار نهاده شده می‌شد زیباتر بود. این از بزرگترین عبرت‌هاست و دلیلی است بر غلبه‌ی نقص بر همه بشر (یوسفی، 1373: 14)

***ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل و با فرمت ورد موجود است***

متن کامل را می توانید دانلود نمائید

چون فقط تکه هایی از متن پایان نامه در این صفحه درج شده (به طور نمونه)

ولی در فایل دانلودی متن کامل پایان نامه

 با فرمت ورد word که قابل ویرایش و کپی کردن می باشند

موجود است

تعداد صفحه : 142

قیمت : 14700 تومان

***

—-

پشتیبانی سایت :        ****       serderehi@gmail.com