دانشكدهی حقوق و علوم سیاسی
پایان نامه كارشناسی ارشد حقوق بین الملل
عنوان
نظام حقوقی حاکم بر تغییرات ژنتیکی در چارچوب حقوق بین الملل بشر
استادراهنما
دكترفرهادطلایی
تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :
(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)
چكیده
علم ژنتیک و عملیات دستكاری ژنتیكی، موضوع بسیار مهمی است كه در سیر تكاملی خود از گیاهان و حیوانات فراتر رفته و با تحت تاثیر قرار دادن ژنهای انسان منجر به ایجاد آثار مهمی در حقوق اولیه بشر شده است و ابعاد تازه ای را فراروی حقوقدانان به ویژه در حیطه حقوق بین الملل بشر قرار داده است. چنین فرایندی بایستی به گونه ای تحقق پذیرد كه هم در برگیرندهی دغدغه های اخلاقی و دینی باشد و هم موجبات حفاظت از موازین حقوق بشری را فراهم آورد. بدین ترتیب است که تغییرات ژنتیکی مطلوب می تواند سبب پیشرفت جنبه های مثبت این دانش و بهبود زندگی بشر شود. در این راستا یکی از اقدامات عمده، تلاشهای منطقهای و جهانی برای نظاممند کردن تغییرات ژنتیکی بوده است که نشانگر توجه ویژه دولتها و سازمان های جهانی و منطقه ای به این مهم است. هدف اصلی از تدوین این پژوهش تحلیل نظام حقوقی حاکم بر تغییرات ژنتیکی در چارچوب حقوق بین الملل بشر و همچنین تاکید بر اتخاذ اقدامات پیشگیرانه از سوی دولتها و نهادهای بین المللی در حوزه تغییرات ژنتیکی به منظور پیشگیری از نقض حقوق بشر در مسئله دستکاری ژنتیکی میباشد. درهمین چارچوب دولتها بایستی ساختار حقوقی و کیفری مشخصی را در عرصه ملی برای اینگونه فعالیتها تنظیم نمایند، به گونه ای که زمینه نقض حقوق بشر فراهم نگردد. باید بدین نکته اشاره کرد که هنوز ایران چنین ساختاری را ارائه ننموده است، لذا ضرورت دارد اقدامات لازم در شکل گیری ساختارهای مربوطه صورت گیرد. همچنین کشورها بایستی با توجه به سرعت فزایندهی پیشرفتهای ژنتیکی در کنار ترسیم ساختار حقوقی و اخلاقی، نسبت به پژوهش، آموزش و انتشار اطلاعات در حوزه تغییرات ژنتیکی اقدام نمایند. این پایان نامه نتیجه میگیرد که ضمن آنکه دولتها و نهادهای بین المللی ملزم هستند در تقویت قواعد حقوقی حاکم بر تغییرات ژنتیکی تلاش نمایند؛ می بایست همکاری های لازم را در جهت اجرای رویه های منتهی به تغییرات ژنتیکی مطلوب انجام دهند.
کلمات کلیدی: ژن، تغییرات ژنتیکی، حقوق بین الملل بشر، اخلاق زیستی.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول- مقدمه
الف) طرح مسئله……………………………………………………………………………………………………………………… 2
ب) سابقه علمی……………………………………………………………………………………………………………………….. 6
ج) اهداف……………………………………………………………………………………………………………………………….. 10
د) مراحل و روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………….. 15
ه) محتوای پژوهش………………………………………………………………………………………………………………… 16
فصل دوم- کلیات
مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………… 19
مبحث اول: ارائه تعاریف و تاریخچه……………………………………………………….. 21
گفتار اول: تعریف واژه ها و اصطلاحات…………………………………….. 21
بند اول: تعریف واژه ها و اصطلاحات مرتبط با موضوع تغییرات ژنتیکی……………… 21
الف- ژن…………………………………………………………… 21
ب- دستكاری ژنتیكی(تغییرات ژنتیکی) …………………………………………………………… 22
ج- بیوتکنولوژی (مهندسی ژنتیک………………………………………………………………………. 23
د- موجودات تغییریافته ژنتیکی (ترانس‌ژنتیک) ……………………………………………… 25
ه- شبیه سازی………………………………………………………………………………………………………. 26
عنوان صفحه
بند دوم: تعریف واژه ها و اصطلاحات مرتبط با حقوق بین الملل بشر………………………………………….. 26
الف- حقوق بشر…………………………………………………………………………………………………………. 26
ب- حقوق بین الملل بشر…………………………………………………………………………………………….. 27
ج- تعریف کرامت……………………………………………………………………………………………………….. 28
د- بررسی تعامل میان حقوق بین الملل بشر و تغییرات ژنتیکی…………………………………………. 29
بند سوم: تعریف قواعد بین المللی حاکم بر تغییرات ژنتیکی…………………………………. 31
گفتار دوم: تاریخچه تغییرات ژنتیکی، حقوق بین الملل بشر و قواعد بین المللی
حاکم بر تغییرات ژنتیکی………………………………………………………………………………………………… 32
بند اول: تاریخچه تغییرات ژنتیکی……………………………………………………………………………. 32
بند دوم: تاریخچه حقوق بین الملل بشر…………………………………………………………………… 35
بند سوم: تاریخچه قواعد بین المللی حاکم بر تغییرات ژنتیکی…………………………….. 36
مبحث دوم: نظرات موافقان و مخالفان تغییرات ژنتیکی در چارچوب
حقوق بین الملل بشر …………………………………………………………………………………………………………….. 39
گفتار اول: نظریه موافقان تغییرات ژنتیکی در چارچوب حقوق بین الملل بشر…………… 39
بند اول: نظریه موافقان تغییرات ژنتیکی در نوع انسان…………………………………………… 39
بند دوم: نظریه موافقان تغییرات ژنتیکی در نوع گیاه و حیوان……………………………… 45
گفتار دوم: نظریه مخالفان تغییرات ژنتیکی در چارچوب حقوق بین الملل بشر………….. 47
بند اول: نظریه مخالفان تغییرات ژنتیکی در نوع انسان…………………………………………… 47
الف- مغایرت تغییرات ژنتیکی با مفهوم کرامت…………………………………………………. 48
ب- نگرانی از تولید انسان به صورت کالا……………………………………………………………. 50
ج- نقض استقلال و آزادی افراد………………………………………………………………………….. 50
د- تهدید احتمالی بنیان خانواده، نسب و روابط خویشاوندی…………………………… 51
ه- فقدان امنیت تکنیکی و فیزیکی…………………………………………………………………….. 52
بند دوم: نظریه مخالفان تغییرات ژنتیکی در نوع گیاه و حیوان…………………………….. 53
عنوان صفحه
مبحث سوم: اصول حقوقی و اخلاقی حاکم بر تغییرات ژنتیکی در چارچوب
حقوق بین الملل بشر……………………………………………………………………………………………………………………. 56
گفتار اول: اصول حقوقی حاکم بر تغییرات ژنتیکی در چارچوب
حقوق بین الملل بشر……………………………………………………………………………………………………………….. 56
گفتار دوم: اصول اخلاقی (اخلاق زیستی) حاکم بر تغییرات ژنتیکی
در چارچوب حقوق بین الملل بشر…………………………………………………………………………………………… 58
مبحث چهارم: تغییرات ژنتیکی و اسناد حقوق بین الملل و حقوق بین الملل بشر………….. 61
گفتار اول: اسناد حقوقی جهانی در زمینه تغییرات ژنتیکی…………………………………………. 61
بند اول: اعلامیه جهانی ژنوم انسان و حقوق بشر……………………………………………………. 61
بند دوم: اعلامیه بین المللی درباره داده‌های ژنتیک انسانی…………………………………… 65
بند سوم: اعلامیه جهانی اخلاق زیستی و حقوق بشر…………………………………………….. 68
بند چهارم: كنوانسیون تنوع زیستی…………………………………………………………………………. 69
بند پنجم: بررسی پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا……………………………………………………. 70
گفتار دوم: اسناد حقوقی منطقهای در زمینه تغییرات ژنتیکی……………………………………. 73
بند اول: کنوانسیون اروپایی حمایت از حقوق بشر و کرامت انسان راجع
به کاربردهای علوم زیستی و پزشکی………………………………………………………………………. 73
بند دوم: پروتكل اختیاری كنوانسیون اروپایی حمایت از حقوق بشر و شأن
انسان در خصوص كاربرد زیست شناسی و پزشكی………………………………………………….. 74
نتیجه گیری………………………………………………………………………… 76
عنوان صفحه
فصل سوم- حقوق و تعهدات دولتها و دیگر نهادهای بین المللی
در زمینه تغییرات ژنتیکی
مقدمه………………………………………………………………. 79
مبحث اول: حقوق و تعهدات دولتها و نهادهای بین المللی در زمینه
تغییرات ژنتیکی در ژنوم انسانی…………………………………………………………………………………………. 80
گفتار اول: حقوق و تعهدات دولتها در زمینه تغییرات ژنتیکی در ژنوم انسانی………… 80
بند اول: حقوق و تعهدات دولتها در حقوق بین الملل بشر………………………………….. 80
بند دوم: حقوق و تعهدات دولتها در زمینه تغییرات ژنتیکی در ژنوم انسانی…….. 86
گفتار دوم: حقوق و تعهدات سازمان های بین المللی در زمینه
تغییرات ژنتیکی در ژنوم انسانی……………………………………………………………………………………… 89
بند اول: حقوق و تعهدات سازمان های بین المللی در حقوق بین الملل بشر………. 89
بند دوم: حقوق و تعهدات سازمان های بین المللی در زمینه
تغییرات ژنتیکی در ژنوم انسانی………………………………………………………………………………. 91
گفتار سوم: حقوق و تعهدات شرکتهای بیوتک در زمینه تغییرات ژنتیکی
در ژنوم انسانی………………………………………………………………………………………………………………….. 93
مبحث دوم: حقوق و تعهدات دولتها و نهادهای بین المللی در زمینه
تغییرات ژنتیکی در گیاه و حیوان………………………………………………………………………………………. 95
گفتار اول: حقوق و تعهدات دولتها در زمینه تغییرات ژنتیکی در گیاه و حیوان…….. 95
گفتار دوم: حقوق و تعهدات سازمان های بین المللی در زمینه تغییرات ژنتیکی
در گیاه و حیوان……………………………………………………………………………………………………………… 98
گفتار سوم: حقوق و تعهدات شرکتهای بیوتک در زمینه تغییرات ژنتیکی
در گیاه و حیوان……………………………………………………………………………………………………………… 99
عنوان صفحه
مبحث سوم: مسئولیت دولتها و دیگر نهادهای بین المللی ناشی از
عدم رعایت قواعد بین المللی حقوق بشری در زمینه تغییرات ژنتیکی…………………………… 101
گفتار اول: مسئولیت دولتها ناشی از عدم رعایت قواعد بین المللی
حقوق بشری در زمینه تغییرات ژنتیکی……………………………………………………………………… 101
بند اول: مفهوم كلی مسئولیت بین المللی………………………………………………………………. 101
بند دوم: مفهوم مسئولیت بین المللی دولتها……………………………………………………….. 102
بند سوم: مسئولیت دولتها ناشی از عدم رعایت قواعد حقوق بشری
در زمینه تغییرات ژنتیکی………………………………………………………………………………………… 107
گفتار دوم: مسئولیت سازمان های بین المللی ناشی از عدم رعایت قواعد
بین المللی حقوق بشری در زمینه تغییرات ژنتیکی…………………………………………………… 116
بند اول: مفهوم مسئولیت سازمان های بین المللی…………………………………………………… 116
بند دوم: مسئولیت سازمان های بین المللی ناشی از عدم رعایت قواعد
بین المللی حقوق بشری در زمینه تغییرات ژنتیکی……………………………………………….. 117
گفتار سوم: مسئولیت شرکتهای بیوتک ناشی از عدم رعایت قواعد بین المللی
حقوق بشری در زمینه تغییرات ژنتیکی……………………………………………………………………… 120
نتیجه گیری ………………………………………………………………………………………………………………………….. 124
فصل چهارم- اقدامات بین المللی و ملی صورت گرفته در حمایت از حقوق بشر
در مقابل تغییرات نامطلوب ژنتیکی
مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 127
مبحث اول: اقدامات سازمان های بین المللی دولتی جهانی در حمایت از حقوق بشر
در مقابل تغییرات نامطلوب ژنتیکی…………………………………………………………………………………….. 129
گفتار اول: اقدامات سازمان ملل متحد…………………………………………………………………………… 129
عنوان صفحه
بند اول: عملکرد سازمان ملل متحد در موضوع دستکاری ژنتیکی
و شبیهسازی انسان………………………………………………………………………………………………….. 129
بند دوم: بررسی اعلامیه ملل متحد در خصوص شبیهسازی انسان……………………… 131
بند سوم: بررسی پروژه ژنوم انسان و اعلامیه مربوط به استفاده از پیشرفت
در زمینه علم و فن آوری به نفع صلح و برای مصلحت نوع بشر………………………………. 136
الف- بررسی پروژه ژنوم انسان……………………………………………………………………………. 136
ب- بررسی اعلامیه مربوط به استفاده از پیشرفت در زمینه علم و
فن آوری به نفع صلح و برای مصلحت نوع بشر………………………………………………. 137
گفتار دوم: اقدامات سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو)…………….. 138
گفتار سوم: اقدامات سازمان بهداشت جهانی (WHO) ……………………………………………….. 141
بند اول: تغییرات ژنتیکی در ژنوم انسانی و عملکرد سازمان بهداشت جهانی……… 141
بند دوم: تغییرات ژنتیکی در ژنهای گیاهی و حیوانی و عملکرد
سازمان بهداشت جهانی…………………………………………………………………………………………… 146
الف- نحوه ارزیابی ایمنی غذاهای اصلاح ژنتیک شده ………………………………….. 146
ب- نحوه برچسب اطلاعات فرآورده های اصلاح ژنتیک شده…………………………. 147
گفتار چهارم: اقدامات سازمان خواروبار جهانی (FAO) ……………………………………………… 148
بند اول: بررسی عملکرد سازمان خواروبار جهانی در تغییرات ژنتیکی
در ژنهای گیاهی و حیوانی…………………………………………………………………………………….. 148
بند دوم: بررسی ایمنی زیستی در کدکس الیمنتاریوس………………………………………. 149
بند سوم: بررسی نشست های تخصصی مشترک سازمان خواروبار جهانی
و سازمان بهداشت جهانی……………………………………………………………………………………….. 151
بند چهارم: بررسی معاهده بین‌المللی ذخایر ژنتیكی گیاهی
برای غذا و كشاورزی…………………………………………………………………………………………………. 152
گفتار پنجم: بررسی اقدامات دیگر سازمان های جهانی………………………………………………… 153
عنوان صفحه
مبحث دوم: اقدامات سازمان های بین المللی دولتی منطقهای در حمایت
از حقوق بشر در مقابل تغییرات نامطلوب ژنتیکی……………………………………………………………. 156
گفتار اول: اقدامات سازمان بهداشت قاره آمریکا…………………………………………………………… 156
گفتار دوم: اقدامات شورای اروپا…………………………………………………………………………………….. 157
گفتار سوم: اقدامات اتحادیه اروپا…………………………………………………………………………………… 161
بند اول: اقدامات پارلمان اتحادیه اروپایی………………………………………………………………… 161
بند دوم: اقدامات شورای اتحادیه اروپایی………………………………………………………………… 163
مبحث سوم: بررسی عملکرد جمهوری اسلامی ایران در حمایت از حقوق بشر
در مقابل تغییرات نامطلوب ژنتیکی…………………………………………………………………………………… 164
گفتار اول: ارزیابی عملکرد ایران در فرایند تغییرات ژنتیکی در ژنوم انسانی……………. 164
گفتار دوم: ارزیابی عملکرد ایران در فرایند تغییرات ژنتیکی در ژنهای
گیاهی و حیوانی……………………………………………………………………………………………………………… 168
گفتار سوم: ارزیابی قانون ایمنی زیستی در ایران………………………………………………………… 171
بند اول: تعریف قانون ایمنی زیستی……………………………………………………………………….. 171
بند دوم: سیاست تقنینی حاكم بر قانون ایمنی زیستی………………………………………….. 172
بند سوم: سیاست كیفری در قبال جرائم ایمنی زیستی…………………………………………. 175
بند چهارم: الزامات قانون ایمنی زیستی در هالهای از ابهام…………………………………….. 180
گفتار چهارم: ارزیابی نظام مسئولیت کیفری و مدنی ناشی
از دستکاری ژنتیکی در ایران…………………………………………………………………………………………. 184
بند اول: نظام مسئولیت كیفری ناشی از دستکاری ژنتیکی در نظام حقوقی ایران.. 184
بند دوم: نظام مسئولیت مدنی ناشی از دستکاری ژنتیکی در نظام حقوقی ایران… 187
الف) مسئولیت قراردادی…………………………………………………………………………………….. 187
ب) مسئولیت خارج از قرارداد……………………………………………………………………………. 189
عنوان صفحه
مبحث چهارم: عملکرد برخی دیگر از کشورها در حمایت از حقوق بشر
در مقابل تغییرات نامطلوب ژنتیکی…………………………………………………………………………………….. 193
گفتار اول: بررسی عملکرد ایالت متحده آمریکا……………………………………………………………. 193
گفتار دوم: بررسی عملکرد انگلستان……………………………………………………………………………… 197
گفتار سوم: بررسی عملکرد کشورهای اسلامی…………………………………………………………….. 198
نتیجه گیری ………………………………………………………………………………………………………………………….. 202
نتیجه گیری نهایی………………………………………………………………………………………………………………….. 205
فهرست منابع………………………………………………………………………………………………………………………….. 222
فصل اول
مقدمه
الف) طرح مسئله
یکی از مسایل نوینی که در سالهای اخیر در حیطه حقوق بین الملل و به طور اخص حقوق بین الملل بشر مطرح شده است، مسئله تغییرات ژنتیکی و ساختار حقوقی حاکم بر آن به منظور حمایت از نوع بشر میباشد. امروزه فناوری ژنتیک هم در سطح ملّی و هم در سطح بین المللی توسعه یافتهاست، در پرتو سرعت پیشرفت این فناوری، احترام به اصول اولیه حقوق بشری هم به یک ضرورت تبدیل شدهاست. درواقع، پیدایش امکان دستکاری ژنتیکی در ساختار اولیه نوع انسان، حیوان و گیاه و انجام بسیاری از اقدامات نو و بعضا حیرتانگیز در این زمینه، ضرورت تنظیم و کنترل این اقدامات را به منظور رعایت ملاحظات حقوق بشری آشکار ساختهاست. ازاینرو دولتها در رویارویی با این مسئله، به بهرهمندی از ابزارهای حقوق بین الملل و به عبارت دقیقتر سازمانهای بین المللی روی آوردند. در ابتدا مسئله مزبور نزد چندین سازمان منطقهای و بین المللی مطرح گشت و فعالیت هریک از این سازمانها در این زمینه به تصویب اسنادی مهم انجامید. در این راستا سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) خود را ناگزیر از مداخله در فرایند واکنش به این پدیده دید. اقدامات این سازمان در خصوص موضوع تغییرات ژنتیکی را میتوان در قالب اعلامیه جهانی ژنوم انسان و حقوق بشر،[1] اعلامیه بین‌المللی داده‌های ژنتیک انسانی[2] و اعلامیه جهانی بیواتیک و حقوق بشر[3] مورد بحث و بررسی قرار داد.
کنفرانس عمومی یونسکو در سال 1997 میلادی با توجه به اهمیت موضوع ژنوم انسان[4] و ساختار حقوق بشری حاکم بر آن اعلامیه جهانی ژنوم انسان و حقوق بشر را به تصویب رساند. این اعلامیه در بردارنده نکات مهم در خصوص ژنوم انسان و ارتباط آن با حقوق بشر و کرامت انسانی[5] است. اعلامیه در ماده 10 تصریح میکند که در هر تحقیق مربوط به ژنوم انسان به خصوص در زمینه های بیولوژی، ژنتیک و پزشکی باید بیشترین احترام به حقوق بشر و آزادی‌های بنیادین و حیثیت افراد و گروه ها مدنظر قرار گیرد. از اصول قابل توجه این اعلامیه که به بحث ما باز میگردد، اصل حمایت از نسل آینده است. به موجب این اصل تاثیر علوم زیستی بر نسلهای آینده، از جمله در ساختار ژنتیکیشان، نیاز به توجه ویژه دولتها در جهت حمایت از حقوق بشر دارد(ماده 16).
در ارزیابی اجمالی این اعلامیه میتوان گفت که یونسکو با توجه به شتاب گرفتن پیشرفتهای علمی که از جمله مهمترین آنها تغییرات ژنتیکی است و احتمال بروز مسایل و چالشهای انسانی ناشی از آن، توانسته است در قالب یک اعلامیه، اصول کلی را نسبت به همه موارد زیانبخش برای حقوق بشر تنظیم نماید. همچنین کمیته بین المللی اخلاق زیستی یونسکو،[6] مطابق ماده 24 این اعلامیه ملزم است در رابطه با شناسایی و تعیین روش‌‌‌‌‌هایی که می‌تواند مغایر با کرامت انسان باشد نظیر مداخله برای تغییر ژن‌‌‌‌‌ها، نظر مشورتی بدهد.
در ادامه فعالیت‌های یونسکو برای ساماندهی مسائل مربوط به پژوهش‌های ژنتیکی و ژنوم انسانی، به منظور تضمین آزادی در امر تحقیق و پژوهش و همچنین حمایت از کرامت انسانی و حقوق و آزادی‌های اساسی بشر و پیشگیری از سوء استفاده احتمالی از تحقیقات مربوطه در این زمینه، این سازمان (یونسکو)، اعلامیه بین المللی درباره داده‌های ژنتیک انسانی را به عنوان دومین سند مهم بین المللی درباره تغییرات ژنتیکی و مسئله ژنوم انسانی، در سی و دومین کنفرانس عمومی خود در 16 اکتبر 2003 میلادی تصویب نمود. در بند ب ماده 1 نیز آمده است که هرگونه جمع آوری، استفاده و ذخیره سازی داده‌های ژنتیکی باید سازگار با نظام بین المللی حقوق بشر باشد.
دراعلامیه جهانی اخلاق زیستی و حقوق بشرکه در سال 2005 میلادی به تصویب یونسکو رسید، در ماده 16 مسئله لزوم حفاظت از نسلهای آینده و ساختار ژنتیک انسانها نیز مطرح شده است. همچنین در زمینه دستکاری ژنتیکی در گیاه وحیوان میتوان به مقدمه كنوانسیون ۵ ژوئن 1992 میلادی در خصوص تنوع زیستی[7] توجه نمود که با تأکید بر اینكه حفظ تنوع زیستی مساله تمامی بشریت است، تنوع بیولوژیكی گونه های گیاهی و حیوانی را با رعایت اصول مقتضی مربوط به تغییرات ژنتیکی به رسمیت میشناسد. ذکر این نکته ضروری است که تنوع گونه های زیستی خارج از فرایند تغییرات ژنتیکی از حقوق همه انسانها می باشد و حمایت از تنوع زیستی حمایت از حقوق بشر میباشد.
با توجه به اهمیت تعامل و تقابل موجود بین فناوری ژنتیک و حقوق بشر، نقش مجامع بین المللی در پذیرش اسناد مربوطه بسیار حائز اهمیت میباشد. در میان سازمانهای بین المللی، به نظر میآید عمدهترین فعالیتها را در سطح منطقهای برای ساماندهی مسئله دستکاریهای ژنتیکی و موضوعات مرتبط به آن را شورای اروپا و اتحادیه اروپایی انجام داده اند.
تصویب کنوانسیون «حمایت از حقوق بشر و کرامت انسان راجع به کاربردهای علوم زیستی و پزشکی»[8] که به صورت خلاصه به آن کنوانسیون حقوق بشر و طب زیستی اطلاق میشود، یکی از مهمترین اقدامات شورای اروپا در مورد مسئله تغییرات ژنتیکی است. این کنوانسیون نخستین سند الزامآور منطقهای برای حمایت از حقوق بشر در برابر سوء استفاده های ممکن از تکنیکهای جدید پزشکی و زیستی به حساب میآید. در مقدمه این کنوانسیون آمده است که استفاده نادرست از علوم زیستشناسی و پزشکی ممکن است منجر به اعمالی شود که کرامت انسان را خدشهدار نماید. لذا ضمن تاکید بر احترام به کرامت انسان، به این نکته اشاره می نماید که پیشرفت در این زمینه ها باید در راستای منافع نسل حاضر و نسلهای آینده باشد و تحقق این هدف نیازمند همکاریهای بین المللی است به نحوی که تمام بشریت از منافع حاصل از علوم زیستشناسی و پزشکی بهرهمند شوند. به عنوان نمونه مطابق ماده 13 کنوانسیون: «مداخله جهت اصلاح ژنوم انسان صرفا می‌تواند برای اهداف پیشگیرانه، تشخیصی یا درمانی صورت گیرد». بند 6 پروتکل اختیاری[9] این کنوانسیون تصریح می کند که ابزار شدن انسانها از طریق ایجاد انسانهایی که از لحاظ ژنتیکی همگن هستند مغایر با شان بشر و متضمن سواستفاده از بیولوژی و پزشکی است.
بنابراین مطابق این اسناد و سایر منابع بین المللی میتوان اذعان نمود تغییرات ژنتیکی به طور گسترده ای با مبانی حقوق بشری در تعامل و ارتباط تنگاتنگ است. در همین راستا تایید چندباره کرامت انسانی و حقوق گوناگون بشر در اسناد یاد شده،گویای این است که جامعه بین المللی از تأثیر دستکاری ژنتیکی بر حقوق و آزادی‌های بنیادین بشر آگاه است و قصد حمایت از این حقوق را دارد.
با توجه به نیاز بشر به علم ژنتیک و مهندسی ژنتیک از یک طرف و حاکمیت اصل کرامت انسانی بر آن از طرف دیگر، جمهوری اسلامی ایران نیز در موضوعات مرتبط با ژنوم انسانی و همچنین ایجاد تغییرات ژنتیکی در ژن گیاه و حیوان عملکردهایی داشته است که سزاوار بررسی دقیق از سوی علمای حقوق، اخلاق و مذهب میباشد. گسترش تحقیقات مرتبط با فناوری مهندسی ژنتیک و موضوعات مرتبط با شبیهسازی انسان در ایران، توسعه چشمگیری داشته است؛ اما نکته مهم اینجا است که هنوز ایران اسلامی ساختار حقوقی و کیفری مشخصی را در عرصه ملی برای اینگونه فعالیتها که با حقوق اولیه بشری ارتباط تنگاتنگی دارند، تدوین نکرده است و تنها میتوان با توجه به نظام مسئولیت کیفری و حقوقی کنونی و با کمک ارکان تحقق مسئولیت، عملکرد افراد و موسسات درگیر و فعال در این موضوع را مورد تجزیه و تحلیل حقوقی قرار داد.
در پایان باید بدین نکته اشاره کرد که تدوین مقررات و قوانین در چگونگی به کارگیری از این علم و فناوری با در نظر گرفتن فرصتها و تهدیدهای احتمالی در کشور ضروری بنظر میرسد و برای دستیابی به منافع این تکنولوژیها از خطرات آنها اجتنابی نخواهد بود اما با نظارت موثر هم در سطح ملی و هم بین المللی میتوان آنها راکنترل نمود.
ب) سابقه علمی
حقوق بین الملل بشر، شاخهای از حقوق بین الملل عمومی میباشد که نسبت به دیگر شاخه های حقوق بین الملل کمتر مورد توجه حقوقدانان داخلی قرار گرفتهاست و در کتب حقوق بین الملل تنها به صورت عام به مفهوم حقوق بین الملل بشر اشاره کرده اند و به مصادیق آن توجه بسزایی نشدهاست. آنچه تاکنون در کشور ما در ارتباط با فناوری ژنتیک بیان شدهاست در خصوص مبانی اخلاقی، دینی و قوانین داخلی مرتبط با ژنتیک بوده است و حقوقدانان داخلی بیشتر بر مسئله شبیهسازی انسان بعنوان یکی از مصادیق دستورزی ژنتیک (تغییرات ژنتیکی)[10] متمرکز شده اند. بهر حال باید توجه داشت كه مباحث ژنتیک به این جنبه ها محدود نمی شود و در این خصوص بایستی اصول حقوق بشری را نیز مورد توجه قرار داد. در میان کتب حقوق بین الملل که توسط حقوقدانان داخلی به نگارش درآمده است، در مباحث مرتبط با حقوق بشر در زمینه بررسی مسئله پیشرفت بیوتکنولوژی و دستکاری ژنتیک و تاثیری که این فناوری بر انسان به عنوان نوع بشر دارد، بسیار اهمال شدهاست. در تالیفات حقوقدانان خارجی نیز هیچ چارچوب حقوقی مشخصی مطابق اسناد بین المللی حقوق بشری مشاهده نمی شود بعضی از این حقوقدانان از این فناوری و مصادیق آن حمایت می کنند و آن را راهی برای پیشرفت بیشتر زندگی بشر میدانند و برخی دیگر عدم رعایت ملاحظات حقوق بشری را به عنوان مبنای مخالفت با دستکاری ژنتیکی میدانند. آنچه حائز اهمیت میباشد آن است که در تالیفات حقوقدانان داخلی و خارجی رژیم حقوقی حاکم بر مسئله دستکاری ژنتیکی در چارچوب حقوق بین الملل بشر بسیار مبهم است و آنچه میبایست بدان توجهای ویژه شود، اسناد حقوق بشری مرتبط با این موضوع میباشد.
از جمله تالیفات موجود در این زمینه که تنها به بررسی مفاهیم حقوق بشری و کرامت انسانی پرداخته و در آن هیچگونه اشاره ای به مسئله تغییرات ژنتیکی و نظام حقوق بشری حاکم بر آن نشده است، می توان موارد زیر را بیان کرد:
- ذاکریان، مهدی، مفاهیم کلیدی حقوق بشر بین المللی، نشر میزان، تهران، 1383.
- مهرپور، حسین، نظام بین المللی حقوق بشر، انتشارات اطلاعات، تهران، 1377.
- آقایی، بهمن، فرهنگ حقوق بشر، گنج دانش، تهران، 1376.
از دیگر تالیفات داخلی موجود که به صورت موردی به مسئله (موضوع پایان نامه) پرداختهاند، موارد زیر میباشند. حال آنکه در این منابع یا تنها موضوع تغییرات ژنتیکی مورد بررسی قرار گرفتهاست و یا به قوانین بین المللی حقوق بشر موجود در این زمینه اشاره شده است و مولفان به بررسی تعاملات و تقابلات میان حقوق بشر و دستکاریهای ژنتیکی و نظام حقوقی حاکم برآن نپرداختهاند.
تعداد صفحه :259
قیمت 70 هزار تومان
70,000 تومانافزودن به سبد خرید