دانشگاه قرآن و حدیث
پایان‌نامه کارشناسی ارشد
رشته علوم حدیث
گرایش تفسیر اثری
بازیابی، گونه‌شناسی، اعتبار سنجی سندی روایات تفسیری ابن‌الماهیار
استاد راهنما
حجت الاسلام و المسلمین دکتر علی راد
استاد مشاور
جناب آقای سید علیرضا حسینی
دانشجو
فاطمه غلامشاهیان
اسفند 1392
(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)
تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :
(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)
محمد بن‌العباس بن‌علی بن‌مروان بن‌الماهیار(متوفای قرن چهارم) از جمله محدثان معاصر کلینی ; می‌باشد. او دارای آثار متعددی در موضوعات فقه، اصول، تفسیر قرآن و … است. روایات تفسیری وی در چهار کتاب «تأویل ما نزل فی النبی 6، تأویل ما نزل من القرآن فی أهل بیت :، تأویل ما نزل فی شیعتهم، تأویل ما نزل فی أعدائهم»، به عنوان منبع برای مفسران بعد از خود بوده است. مساله اصلی این پژوهه بازیابی، گونه‌شناسی و اعتبارسنجی سندی روایات تفسیری ابن‌الماهیار می‌باشد. ابتدا از باب مقدمه به شناخت‌نامه علمی ابن‌الماهیار پرداخته شده است. بازشناسی کتاب‌های ابن‌الماهیار در تفسیر قرآن، بازیابی روایات تفسیری ایشان که شامل 563 روایت تفسیری و مستدرک بازیابی روایات تفسیری ابن‌الماهیار، از مباحث مهمی است که در این رساله مورد بررسی قرار گرفته است. گونه‌شناسی روایات تفسیری ایشان که عبارتند از روایات سوره ـ آیه شناخت، معنا شناخت، تفسیری ـ تبیینی، تأویلی، جری و تطبیق، و مرتبط در بخش دیگری مورد توجّه قرار گرفته است. در این میان روایات جری و تطبیق بیشترین فراوانی را به خود اختصاص داده‌اند. محتوای اصلی این روایات اثبات بنیاد قرآنی, امامت و ولایت ائمه : می‌باشد. در آخر ملاک و معیار اعتبارسنجی سندی روایات ابن‌الماهیار بیان شده است و نتیجه‌ی آن طبق نظر متأخران به دلیل وجود راوی ضعیف، مهمل، مجهول و … جزء روایات حسن، موثق و ضعیف محسوب می‌شود، اما از منظر قدما ضعف سند موجب ضعف روایت نمی‌شود. بنابراین روایات ابن‌الماهیار با توجّه به ملاک و معیار قدما، حدیث صحیح تلقی می‌شود.
کلید واژه ها : ابن الماهیار، بازیابی، روایات تفسیری، گونه شناسی، اعتبارسنجی سندی.
فهرست مطالب
1.1.6. روش و مراحل پژوهش…………… 5
1.1.7. روش و ابزار گردآوری اطلاعات………………… 5
1.1.8. نتایج علمی و عملی تحقیق……………. 6
1.2.1.2. ضرورت و اهداف بازیابی.. 7
1.2.1.3. قواعد و روش‌های بازیابی.. 7
1.2.4. گونه‌شناسی روایات تفسیری.. 10
1.2.4.1. روایات آیه ـ سوره شناخت… 11
1.2.4.2. روایات معنا شناخت…….. 11
1.2.4.3. روایات تفسیری ـ تبیینی…….. 11
1.2.4.5. روایات جری و تطبیق……. 11
1.3. شناخت‌نامه‌ی ابن‌الماهیار. 12
1.3.2.2. شاگردان ابن‌الماهیار.. 15
1.3.2.3. آثار ابن‌الماهیار.. 15
1.3.3. شخصیت رجالی ابن‌الماهیار.. 18
1.3.3.1. نماى سیاسى ـ مذهبى قم و بغداد در زمان حیات ابن‌الماهیار.. 19
2.1. کتب چهارگانه ابن‌الماهیار. 22
2.1.2. استناد و اهمیت کتب ابن‌الماهیار.. 23
2.1.3. سرچشمه‌های انعکاس دهندۀ روایات تفسیری کتب ابن‌الماهیار.. 24
2.1.4. بازتاب روایات تفسیری کتب ابن‌الماهیار در منابع بعد از خود. 25
2.1.5. جایگاه ابن‌الماهیار در انتقال تراث تفسیری امامیه. 26
2.1.6. محتوا و مضمون روایات تفسیری کتب ابن‌الماهیار.. 27
2.1.7. منابع کتب ابن الماهیار.. 27
2.1.8. تفاوت پژوهه حاضر با کتاب تأویل ما نزل من القرآن الکریم. 29
2.2. روش بازیابی روایات تفسیری ابن‌الماهیار.. 31
2.2.1. بازیابی روایات تفسیری ابن الماهیار.. 32
(35) سورة الملائكة / فاطر. 102
2.2.2. مستدرک بازیابی روایات تفسیری کتب ابن‌الماهیار.. 184
2.2.3. تعداد روایات براساس کتب منسوب به ابن‌الماهیار.. 193
3.1. گونه‌شناسی روایات تفسیری ابن‌الماهیار. 195
3.1.1. روایات آیه/سوره شناخت…………. 195
3.1.1.2. زمینه‌های تاریخی/ داستانی نزول آیه……………. 197
3.1.3. روایات تفسیری/تبیینی…………… 238
3.1.5. روایات جری و تطبیق.. 276
3.1.7. شرح کلی محتوای روایات تفسیری ابن‌الماهیار.. 352
3.1.8. بررسی انواع گونه‌شناسی روایات ابن‌الماهیار براساس جدول.. 358
4.1. اعتبار سنجی سندی روایات تفسیری ابن‌الماهیار. 362
4.1.1. ملاک در اعتبار سنجی اسناد روایات ابن‌الماهیار……………………… 362
4.1.1.1. بررسی روایان اسناد روایات ابن‌الماهیار.. 365
کتابنامه………………………………………………………………………………………………………………………………………409
پیشگفتار
عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ 7 قَال: … الْإِمَامُ یَهْدِی إِلَى الْقُرْآنِ وَ الْقُرْآنُ یَهْدِی إِلَى الْإِمَام.[1]
دستیابی و فهم مراد کلام الهی پس از پیامبر اکرم 6 به وسیله‌ی امامان معصوم : است که این بزرگواران متصل به زبان وحی و آشنا به محکم، متشابه، ناسخ و منسوخ، تأویل، بطن و بطون آیات قرآن هستند. پس از پیامبر اکرم 6، راویان و اصحاب سؤالات و ابهامات خود را درباره‌ی آیات قرآن از ائمه : می‌پرسیدند و پاسخ آن را دریافت و در کتب و نسخه‌هایی گردآوری و تدوین می‌کردند.
با توجه به مجموع اطلاعات تاریخی، تراجم و کتب رجالی، امروزه اطمینان داریم، روایات معصومین :، از جمله روایات تفسیری، توسط اصحاب و راویان حدیث، در مجموعه کتب تفسیری، موضوعی، گردآوری و نسخه‌برداری می‌شده است، هر چه این روایات و آموزه‌ها به زمان حضور امامان معصوم : و از زبان اصحاب خاص گردآوری شده باشد دارای اهمیت ویژه‌ای است.
متأسفانه، بخش عمده‌ایی از این کتب و نسخه‌های گران‌قدر که میراث ارزشمندی از روایات شیعه است در گذر تاریخ و حوادث به دست ما نرسیده است؛ اما گزارشات کتب رجالی، تراجم و تاریخی، حاکی از وجود این کتب و نسخه‌ها تا چند سده پس از دوران تدوین این کتب و انتقال آن به سایر کتاب‌های قرون بعد دارد. دین پژوهان، از گذشته تاکنون، دستیابی و گردآوری روایات کتب مفقود شده، از آثار متأخر را در قالب یک کتاب مدون، مورد اهتمام قرار داده‌اند.
از جمله‌ی این آثار گرانبار اما مفقود، نگاشته‌ها و کتب ابن‌الماهیار، یکی از راویان و محدثان امامی شیعه است که دارای آثار متعدد در موضوعات متنوع، از جمله فقه، اصول، اوائل، دواجن، قرائت و تفسیر قرآن بوده است. وی در زمان غیبت صغری و هم عصر با کلینی می‌زیسته است. متأسفانه هیچ یک ازآثار او به طور کامل و در یک کتاب مدون به دست ما نرسیده است، اما روایات تفسیری او در متون حدیثی به طور پراکنده گزارش شده است.
پژوهش حاضر با هدف دستیابی به روایات تفسیری و اندیشه‌های ژرف این محدث فرزانه، سامان یافته است. اطمینان از درستی یافته‌ها، بازیابی، گونه‌شناسی و اعتبارسنجی از دیگر اهداف این پژوهه بود که در فصل‌های جداگانه ذکر شده است.
1.1. کلیات
این فصل شامل دو قسمت، کلیات و مفاهیم پژوهه است. کلیات، شناسه طرح تفصیلی پایان‌نامه است. در مفاهیم پژوهه، توضیح مختصری از مفاهیم بازیابی، روایت تفسیری، گونه‌شناسی و اعتبار سنجی را بیان کرده‌ایم. همچنین در قسمت شناخت‌نامه، اطلاعاتی در مورد شخصیت فردی، علمی و رجالی ابن‌الماهیار ذکر کرده‌ایم.
1.1.1. مسأله تحقیق
محمد بن العباس بن علی بن مروان بن الماهیار از راویان، محدثان و فقهاء قرن چهارم هجری و هم‌عصر کلینی است. بنا به گفتۀ رجالیون ابن‌الماهیار دارای آثاری در موضوعات فقه، اصول، اوائل، دواجن، قرائت و تفسیر قرآن بوده است. از جمله آثاری را که به او نسبت داده‌اند الدواجن علی مذهب العامة، المقنع فی الفقه، الأصول، الأوائل، الناسخ و المنسوخ، قراءة فی أهل بیت:، تأویل ما نزل فی النبی 6 و … است لکن اصل هیچ یک از این کتب در اختیار ما نیست و هیچ یک از کتاب‌های محمدبنالعباس به طور کامل به نسل‌های بعد انتقال نیافته است؛ بلکه به طور جداگانه در کتاب‌های دیگر ذکر شده است.
در این پایان‌نامه برآنیم روایات تفسیری ابن‌الماهیار که مربوط به چهار کتاب «تأویل ما نزل فی النبی 6، تأویل ما نزل من القرآن فی أهل بیت :، تأویل ما نزل فی شیعتهم، تأویل ما نزل فی أعدائهم» است را بازیابی، گونه‌شناسی و اعتبار سنجی سندی کنیم.
روایات تفسیری ابن‌الماهیار در کتابهایی از جمله: تأویل الآیات استرآبادی، سعدالسعود، الاختصاص و … گردآوری شده است. لذا این پایان‌نامه بر آن است تا روایات تفسیری ابن ماهیار را بازیابی کند؛ و روایات تفسیری او را در یک مجموعه بر پایهی ویژگیهای اولیه و اصیل آن جمعآوری کند. و در فصل‌های بعدی به گونه‌شناسی و اعتبار سنجی سندی آن بپردازیم.
1.1.2. سؤالات تحقیق
سوال اصلی: چه مقدار از روایات کتب «تأویل ما نزل فی النبی 6، تأویل ما نزل من القرآن فی أهل بیت :، تأویل ما نزل فی شیعتهم، تأویل ما نزل فی أعدائهم» ابن‌الماهیار قابل بازیابی است؟
سوال فرعی: 1ـ بازیابی کتب محمدبنالعباس از طریق چه شیوههایی امکان دارد؟
2ـ جایگاه ابنماهیار در انتقال تراث تفسیری امامیه چیست؟
3ـ روایات تفسیری «تأویل ما نزل فی النبی 6، تأویل ما نزل من القرآن فی أهل بیت :، تأویل ما نزل فی شیعتهم، تأویل ما نزل فی أعدائهم» ابن‌الماهیار به چه گونه‌هایی قابل تقسیم است؟
4ـ روایات تفسیری «تأویل ما نزل فی النبی 6، تأویل ما نزل من القرآن فی أهل بیت :، تأویل ما نزل فی شیعتهم، تأویل ما نزل فی أعدائهم» ابن‌الماهیار از چه میزان اعتبار سندی برخوردارند؟
1.1.3. فرضیات پژوهش
این پژوهش اکتشافی است و پیش از تحقیق امکان ارائه فرضیه را ندارد. لیکن براساس مطالعات اولیه به نظر میآید:
ـ بخش قابل توجهایی از روایات تفسیری ابنماهیار از میراث روایی امامیه قابل بازیابی است. و بیشتر این روایات از گونه جری و تطبیق و تأویل برخوردار است.
فرعی1ـ مطابق برخی از قواعد بازیابی کتاب التراث بین الحوادث و الانبعاث روایات ابنحجام قابل بازیابی است.
فرعی2ـ از آنجا که ابنماهیار از تدوین کنندگان تفسیر روایی در سدهی چهارم هجری است؛ جایگاه مهمی در تفسیر امامیه دارد.
فرعی 3ـ مطابق معیارهای گونه‌شناسی بر طبق دسته‌بندی روایات تفسیری به گونه جری و تطبیق، تأویلی، سوره ـ آیه شناخت، معنا شناخت و مرتبط، روایات تفسیری ابن‌الماهیار قابل گونه‌شناسی است.
فرعی 4ـ طبق ملاک متأخران و متقدمان در مورد حدیث صحیح و … می‌توان میزان اعتبار سندی روایات ابن‌الماهیار را سنجید.
[1]. ابن بابویه، محمد بن على، معانی الأخبار، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم – قم، چاپ اول، 1403 ق.
تعداد صفحه : 383
قیمت :14700 تومان
