دانشگاه صنعتی اصفهان
دانشکده منابع طبیعی
پایان‌نامه کارشناسی ارشد مهندسی منابع طبیعی- محیط زیست
عنوان:
اثرات بالقوه کاربری اراضی بر یکپارچگی اکولوژیکی و زونبندی مناطق حفاظت شده
(مطالعه موردی پناهگاه حیات وحش قمیشلو)
اساتید راهنما:
دکتر علیرضا سفیانیان
دکتر سیما فاخران اصفهانی
(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)
تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :
(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)
فهرست مطالب:
فهرست مطالب …………………………………………………………………………. هشت
فهرست جداول ………………………………………………………………………….. یازده
فهرست اشکال ………………………………………………………………………….دوازده
چکیده ……………………………………………………………………………………1
فصل اول: مقدمه
1-1- کلیات ……………………………………………………………………………..2
1-2 ضرورت تحقیق…………………………………………………………………….3
1-3 اهداف تحقیق…………………………………………………………………….4
فصل دوم: تعاریف و بررسی منابع
2-1 ماهواره لندست………………………………………………………………..6
2-2 مناطق حفاظت‌شده…………………………………………………………..6
2-3 زونبندی………………………………………………………………………….8
2-3-1 تعاریف زونها…………………………………………………………………..8
2-4 کاربری و پوشش اراضی………………………………………………………10
2-5- سنجش از دور…………………………………………………………………10
2-6 آماده سازی تصاویر ماهوارهای برای تهیه نقشه……………………………11
2-7 طبقه بندی اطلاعات ماهوارهای……………………………………………..11
2-7-1 طبقه بندی نظارت‌شده……………………………………………………..11
2-7-2 طبقه بندی نظارت‌نشده……………………………………………………11
2-8 ارزیابی توان اکولوژیکی………………………………………………………12
2-9 روش‌های ارزیابی توان اکولوژیکی محیط‌زیست…………………………….12
2-9-1 روش‌های ارزیابی یک معیاره……………………………………………….12
2-9-2 روش‌های ارزیابی دو معیاره………………………………………………..12
2-9-3 روش‌های ارزیابی چند معیاره……………………………………………13
2-10 تحلیل تصمیم‌گیری چند معیاره (MCDA)…………………………………..13
2- 11 روش‌های تصمیم گیری چندمعیاره………………………………………….13
2-11-1 روش نزدیکی به حد ایدهآل (Topsis)……………………………………13
2-11-2 روش تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP)………………………………………13
2-11-3 فرایند تحلیل شبکه………………………………………………………..14
2-11-4 روش تسلط تقریبی………………………………………………………..14
2-11-5 روش ارزیابی چندمعیاره…………………………………………………..14
2-12 سیستم اطلاعات جغرافیایی………………………………………………..15
2-13 کاربرد GIS در ارزیابی چندمنظوره……………………………………………..15
2-14 مراحل روش ارزیابی چندمعیاره (MCE)………………………………………16
2-15 انتخاب معیار……………………………………………………………………16
2-16 استاندارد سازی نقشههای معیار………………………………………….17
2-16-1 انواع توابع عضویت…………………………………………………………….17
2-17 وزن دهی معیارها………………………………………………………………18
2-18 تلفیق لایهها با بهره گرفتن از روش ارزیابی چندمعیاره…………………………20
2-19 تخصیص اراضی چندمنظوره (MOLA)…………………………………………..22
2-20 مرور منابع……………………………………………………………………..22
2-20-1 مطالعات داخلی……………………………………………………………..22
2-20-2 مطالعات خارجی………………………………………………………….26
فصل سوم: مواد و روشها
3-1 منطقه مورد مطالعه…………………………………………………………….30
3-1-1 مناطق امن پناهگاه حیات وحش قمیشلو…………………………………32
3-1-2 تاریخچه منطقه……………………………………………………………..32
3-2 روش کار………………………………………………………………………33
3-2-1 تهیه مدل مفهومی………………………………………………………..34
3-2-2 جمعآوری لایههای اطلاعاتی مورد نیاز…………………………………..36
3-2-3 استانداردسازی معیارها………………………………………………….41
3-2-4 تعیین وزن معیارها با بهره گرفتن از روش AHP…………………………
3-2-5 تلفیق نقشههای معیار براساس روش ترکیب خطی وزنی………..42
3-2-6 تخصیص زونها به واحدهای همگن……………………………………..42
فصل چهارم: نتایج و بحث
4-1 تصحیح هندسی………………………………………………………..44
4-2 تصویر رنگی کاذب…………………………………………………………….44
4-3 شناسایی کاربری و پوشش اراضی………………………………………45
4-3-1 تهیه نقشه پوشش اراضی…………………………………………….45
4-3-2 طبقه بندی کاربری اراضی……………………………………………….46
4-3 زیستگاه گونه های شاخص……………………………………………….47
4-4 استفاده از روش MCE برای زون امن……………………………………..48
4-4-1 تلفیق لایهها به روش ترکیب خطی وزنی و تهیه نقشه زون امن…….49
4-5 استفاده از روش MCE برای زون حفاظت……………………………….51
4-5-1 تلفیق لایهها با بهره گرفتن از روش ترکیب خطی- وزنی و تهیه نقشه زون حفاظت….52
4-6 استفاده از روش MCE برای زون تفرج گسترده…………………………..54
4-6-1 تلفیق لایهها با بهره گرفتن از روش ترکیب خطی- وزنی و تهیه نقشه زون تفرج گسترده…….55
4-7 استفاده از روش MCE برای زون تفرج متمرکز……………………………55
4-7-1 تلفیق لایهها با بهره گرفتن از روش ترکیب خطی- وزنی و تهیه نقشه زون تفرج متمرکز….56
4-8 استفاده از روش MCE برای زون بازسازی………………………………57
4-8-1 تلفیق لایهها با بهره گرفتن از روش ترکیب خطی- وزنی و تهیه نقشه زون بازسازی…..58
4-9 زون فرهنگی ………………………………………………………….58
4-10 تخصیص زونها به واحدهای همگن…………………………………..59
فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات
5-1 مقایسه زون امن با طرح جامع قمیشلو……………………………..62
5-2 مقایسه دو نوع زونبندی……………………………………………….64
5-2-1 مقایسه زون امن…………………………………………………….64
5-2-2 مقایسه زون حفاظت………………………………………………..64
5-2-3 مقایسه زون تفرج گسترده و متمرکز……………………………65
5-2-4 مقایسه زون بازسازی…………………………………………….65
5-3 مزایای درنظر گرفتن پیرامون مناطق حفاظت شده در مطالعه…65
5-4 پیشنهادها…………………………………………………………….67
پیوست…………………………………………………………………..69
مراجع ………………………………………………………………………75
چکیده:
همه کشورها، مناطق حفاظت‌شده را به‌منظور حفظ دائمی وضع زندگی و طبیعی آنها و همچنین ایجاد محیط مناسب برای تکثیر و پرورش جانوران وحشی و رشد رستنی‌ها در شرایط کاملاً طبیعی تحت حفاظت قرار می‌دهند. اما بعد از برقراری این مناطق مدیران همچنان با چالشهایی روبرو هستند. یکی از اقداماتی که در سرتاسر دنیا به این منظور صورت میگیرد، زونبندی میباشد. زون بندی یک ابزار کلیدی توصیه شده برای مدیریت مناطق حفاظت‌شده است. بااین‌حال عدم زون بندی در بسیاری از کشورهای درحال‌توسعه رایج است و این مناطق برای رسیدن به اهدافی که برای آنها طراحی شده اند، دچار مشکلات بزرگی می‌شوند. یکی از مشکلاتی که بعد از زونبندی ممکن است مناطق حفاظت‌شده با آن روبرو شوند اثرات کاربریهای پیرامون این مناطق روی این مناطق است. بنابراین لازم است در مطالعات، خصوصاً مناطق حفاظت‌شدهای که نزدیک مراکز جمعیتی هستند، محیط پیرامونی را در نظر گرفته شود. در این مطالعه که در پناهگاه حیات‌وحش قمیشلو در استان اصفهان انجام شده است، اثرات این کاربریهای روی زونها مورد بررسی قرار گرفته است. به این صورت که ابتدا منطقه مورد مطالعه یک‌بار بدون در نظر گرفتن محیط پیرامونی و یک‌بار هم با در نظر گرفتن کاربریهای محیط پیرامونی در بافر 10 کیلومتر زونبندی شده است. سپس این دو نوع زونبندی باهم مقایسه شد. در این مطالعه جهت شناسایی کاربریها، از تصویر ماهواره لندست 8 سنجنده OLI استفاده شده است. برای زونبندی با بهره گرفتن از روش ارزیابی چند معیاره (MCE) مبتنی بر فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP) برای وزندهی معیارها و روش ترکیب خطی-وزنی برای تلفیق لایهها استفاده گردید. برای استانداردسازی معیارها نیز از روش فازی استفاده گردید. بعد از تهیه نقشه زونها با بهره گرفتن از روش MOLA نقشه نهایی زونها برای هر دو نوع زونبندی تهیه گردید. در این مطالعه از 113653 هکتار مساحت منطقه مورد مطالعه، 25% برابر با 25/28413 هکتار به زون امن، 60% برابر با 8/68191 هکتار به زون حفاظت، 8% برابر با 10228 هکتار به زون تفرج گسترده، 5% برابر با 53/1136هکتار به زون تفرج متمرکز و گسترده و 5% برابر با 6/5682 هکتار به زون بازسازی تعلق گرفت. زون فرهنگی نیز با یک بافر 500 متری در اطراف آثار باستانی روی نقشه نهایی منطقه مشخص شده است. نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که حضور کاربریهای اطراف پناهگاه قمیشلو باعث جابجایی مکانی زونها شده است. به‌طوری‌که قسمت غربی زون امن حذف شده و به سمت شرق پناهگاه کشیده شده است و جای زون امن در قسمت غربی به زون حفاظت تعلق گرفته است. زونهای تفرج گسترده و متمرکز نیز با کمی تغییر از قسمت میانی پناهگاه کاسته شده و به سمت غرب پناهگاه اضافه شده اند. زون بازسازی کمترین تغییر را در خود نشان داده است.
فصل اول: مقدمه
1-1- کلیات
افزایش جمعیت و گسترش زیستگاههای انسانی از عوامل مهم انقراض شمار زیادی گونهها در این کره خاکی بشمار میرود. به‌طوری‌که در دو قرن اخیر جمعیت انسان از 1میلیارد به 6 میلیارد نفر و وسعت زیستگاههای انسانی از 10 به 25 درصد گسترش یافته است. نتیجه این روند افزایش مصرف منابع طبیعی و کاهش تنوع زیستی است. به‌طوری‌که میزان انقراض گونهها در قرن بیستم 100 الی 1000 برابر نرخ انقراض طبیعی گونهها شده است. این موضوع سبب شد تا انسان به‌منظور استفاده از ارزش‌های سودمند و ذاتی طبیعت اقدام به حفاظت آن کند. نتیجه چنین تلاشی منجر به پیدایش و شکل‌گیری 17000 منطقه با عناوین مختلف حفاظتی در کشورهای جهان شده است که در مجموع حدود 10 درصد سطح خشکیهای کره زمین را دربر میگیرند [13]. بدون تردید پارکها و مناطق حفاظت‌شده سنگ بنای استراتژی جهانی حفاظت از تنوع زیستی هستند، به همین دلیل ما شاهد گسترش سهم سرزمین‌های حفاظت‌شده و پارکها هستیم ]55[. پارکهای ملی و به‌طورکلی زیستگاههای زیستکره میراثهای باارزش طبیعی هر سرزمین و کشور محسوب می‌شوند که مبین گسترهای از اکوسیستمهای دستنخورده، تنوع عظیمی از گونههای گیاهی و جانوری، سیمای منحصربه‌فردی از چشماندازها، عوارض زمین و آثار تاریخی فرهنگی بیشمار و دارای ارزش‌های اقتصادی، آموزشی، پژوهشی و تفرجگاهی دیگر در گسترهای نه‌چندان وسیع میباشد [12]. اصولاً موجودیت پارکهای ملی بهواسطه وجود منابع ارزشمند زیستی، فیزیکی، تاریخی فرهنگی، تفرجگاهی، زیباشناسی و … است، تا بتوان با مدیریت آنها به اهداف حفاظتی، پژوهشی، آموزشی، تفرجی دست یافت. همچنین
فرایند مدیریت چیزی بیش از حفاظت صرف گونهها و انتخاب مناطق حمایت شده است و در این روند باید علاوه بر حفاظت زیستمندان، تدارک فعالیت‌های پژوهشی آموزشی و تفرجی و مدیریت آثار باستانی فرهنگی نیز در نظر گرفته شود [14]. لذا بعد از برقراری مناطق حفاظت‌شده و پارکها، مدیران هنوز با چالشهای متعددی برای حفظ شرایط اکولوژیکی و تنوع زیستی مواجه‌اند [56]. فرایندها، موجودات زنده، و انرژی که در میان این اکوسیستمها وجود دارند اغلب به سمت استفادههای غیر حفاظتی کشیده شده‌اند. در حال حاضر بهواسطه فعالیتها و کاربریهای انسانی ساختار بسیاری از منظرها تغییر كرده و الگوهای جدیدی را بهوجود آورده است. این الگوها روی تنوع و بسیاری از پدیده‌های اکولوژیکی منظر نظیر جا به جایی جانوران، زادآوری، فرسایش و … تأثیر دارد [18]. فعالیت‌های انسان می تواند باعث قطع جریان اکولوژیکی بین مناطق حفاظت‌شده و پارکها شود، بنابراین تغییر در الگوهای فعالیت‌های انسانی در اطراف مناطق حفاظت‌شده و پارکها یک موضوع مهم برای مدیران این نواحی است. تخریب و تکه‌تکه شدن زیستگاه علل عمده از دست دادن گونهها در سطح جهان هستند و بسیاری از مناطق حفاظت‌شده و پارکها در حال از دست دادن تنوع زیستی خود به دلیل فعالیت‌های انسانی در اطراف خود هستند. این روند نشان دهنده نیاز به درک بهتر از اثرات زیست‌محیطی تغییر کاربری در اطراف پارکهاست ]55[. یک استراتژی برای مدیریت استفادههای چندگانه درون و اطراف مناطق حفاظت‌شده، زون بندی است، یک رویکردی که در آن مرزهای فضایی برای شناسایی مناطق با درجات مختلف فشارهای مجاز انسانی ترسیم می‌شوند [50]. زونبندی یک ابزار کلیدی توصیه شده برای مدیریت مناطق حفاظت‌شده [57] و یک روشی است که می تواند تضادها را به‌وسیله پارتیشنبندی سیمای سرزمین در واحدهای کاربری اراضی مختلف که فعالیت‌های انسانی را در سطوح مختلف مدیریت می‌کند، کاهش دهد [62]. با این‌حال عدم زونبندی در بسیاری از کشورهای درحال‌توسعه متداول است و این مناطق برای رسیدن به اهدافی که برای آنها طراحی شده است دچار مشکلات بزرگی می‌شوند [59]. پس برای تضمین و تحقق اهداف مناطق حفاظت‌شده در چارچوب ابعاد گوناگون حفاظتی، پژوهشی، آموزشی و تفرجی، اعمال مدیریت از طریق تهیه طرحهای جامع پارکداری ضروری است و برای تأمین چنین اهدافی، شناسایی تفکیک زونها و تدوین برنامه های مربوطه به‌منظور مدیریت علمی پارکها امری اجتناب‌ناپذیر است [15].
در این مطالعه پناهگاه حیات‌وحش قمیشلو با توجه به کاربریهای اطراف آن زونبندی خواهد شد. پناهگاه حیات‌وحش قمیشلو به دلیل قرار گرفتن در بین شهرهایی ازجمله اصفهان، علویجه، شاهین‌شهر، نجف‌آباد و مورچه‌خورت تحت تأثیر فعالیتها و کاربریهای انسانی قرار دارد. فعالیت‌هایی مانند کشاورزی، صنایع، سکونتگاههای انسانی و حتی جاده‌ای که از وسط این منطقه میگذرد. بنابراین در این مطالعه سعی می‌شود تأثیر این فعالیتها در تعیین محل و نوع زونها نمایان شود. به همین خاطر یک بافر 10 کیلومتری اطراف پناهگاه به منطقه مطالعه اضافه خواهد شد و زون بندی در دو مرز یکی بدون بافر و دیگری همراه بافر انجام خواهد شد.
2-1- ضرورت تحقیق
پناهگاه حیات‌وحش قمیشلو به‌عنوان یک زیستگاه ارزشمند، گونههای متعدد از PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است)داران خصوصاً کل و بز، قوچ و میش و آهو را در خود جای داده است. به‌علاوه PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است)دارانی نظیر پلنگ، روباه، کفتار، گربه وحشی، گورکن راه‌راه، شغال، خرگوش، کاراکال، تشی، موش و جربیل در این پناهگاه دیده می‌شوند. این منطقه همچنین زیستگاه انواع پرندگان و خزندگان میباشد. بنابراین لازمه حفاظت و مدیریت صحیح این پناهگاه اجرای طرح زونبندی در این منطقه میباشد [39]. از طرفی باید به این موضوع توجه نمود که اطراف مناطق حفاظت‌شده و کاربریهای موجود در نواحی پیرامونی، بر روی این مناطق بسیار اثرگذار هستند. مطالعات اقتصادی اجتماعی پارک و حاشیه آن حاکی از آن است که تا قبل از سال 1336 افرادی در قالب زندگی روستایی در پارک میزیستند و پس از اعلام حفاظت این مکان را ترک نمودند ولی حضور آنها در قالب بهرهبرداریهای زراعی و دامی اثرات تخریبی شدیدی در حواشی پارک به‌جای گذارده و میگذارد [15]. بنابراین به نظر می‌رسد بایستی در زون بندی مناطق حفاظت‌شده، حداقل در این مناطق محیط پیرامونی را نیز در نظر بگیریم تا بتوانیم تا حد امکان از آثاری که بر روی زیستگاه جانوران دارند بکاهیم.
3-1- اهداف تحقیق
هدف این مطالعه زونبندی پناهگاه حیات وحش قمیشلو با درنظر گرفتن کاربریهای اطراف و بدون درنظر گرفتن کاربریهای اطراف آن و سپس مقایسه این دو نوع زونبندی میباشد. بطوری که از طریق این مقایسه میزان اثر کاربریهای پیرامون پناهگاه، بر روی زونها مشخص شود.
تعداد صفحه : 90
قیمت :14700 تومان
