پایان نامه ارشد:گونه‌شناسی نقوش گیاهی تزئینات ابنیه غیرمذهبی کاشان

مؤسسه آموزش عالی فردوس (غیردولتی- غیرانتفاعی)

پایان‌نامه تحصیلی جهت اخذ درجه کارشناسی ارشد

رشته ارتباط تصویری

عنوان

گونه‌شناسی نقوش گیاهی تزئینات ابنیه غیرمذهبی کاشان

استاد راهنما

جناب آقای مهدی صحراگرد

عنوان بخش عملی

کاربرد نقوش گیاهی تزئینات ابنیه غیرمذهبی کاشان

در نقاشی دیواری فضای شهری

استاد راهنمای بخش عملی

جناب آقای کاظم خراسانی

اسفند 1393

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

فهرست مطالب

فصل نخست

معرفی کلیات پژوهش و مبانی نظری و تحقیق

1-1 معرفی کلیات پژوهش…. 15

1-1-1 بیان مسأله. 15

2-1-1 اهداف پژوهش…. 16

3-1-1 اهمیت و ضرورت تحقیق.. 17

4-1-1 سؤالات تحقیق.. 17

1-4-1-1 سؤال اصلی.. 17

2-4-1-1 سؤالات فرعی.. 17

5-1-1 پیشینه تحقیق.. 18

6-1-1 روش تحقیق و شیوه‌های مورد استفاده. 19

2-1 مبانی نظری و تحقیق.. 20

1-2-1 تعریف تزئین.. 21

2-2-1 تزئین در هنر معماری ایران. 22

3-2-1 انواع تزئینات در معماری اسلامی.. 24

1-3-2-1 آجرکاری.. 24

2-3-2-1 کاشی‌کاری.. 25

3-3-2-1 گچبری.. 27

4-3-2-1 مقرنس…. 29

5-3-2-1 آینه‌کاری.. 30

6-3-2-1 کتیبه. 30

4-2-1 عناصر تزئینی وابسته به معماری بناهای ایران. 31

1-4-2-1 طرح کنگره تزئینی.. 32

2-4-2-1 طرح تزئینی مربع چرخان. 33

3-4-2-1 طرح تزئینی سلسله مثلث‌ها 33

4-4-2-1 طرح تزئینی برگ کنگری 34

5-4-2-1 طرح تزئینی گل چندپر یا گلچه. 34

6-4-2-1 طرح دوایر مشبک…. 35

7-4-2-1 طرح تزئینی قاشقی.. 36

5-2-1 تعریف نقش…. 36

1-5-2-1 نقوش جاندار. 37

1-1-5-2-1 نقوش انسانی.. 37

2-1-5-2-1 نقوش حیوانی.. 38

2-5-2-1 نقوش گیاهی.. 38

1-2-5-2-1 اسلیمی.. 38

2-2-5-2-1 ختایی.. 39

3-5-2-1 نقوش هندسی.. 40

فصل دوم

 شهر کاشان و معرفی ابنیه غیر مذهبی و بررسی تزئینات معماری

1-2 کاشان، وارث تمدن سیَلْک کهن.. 43

2-2 معرفی ابنیه غیرمذهبی کاشان. 45

3-2 ویژگی‌های ابنیه کاشان. 46

1-3-2 درون‌گرایی.. 46

2-3-2  معماری محجّبه. 46

3-3-2 حفظ حقوق همسایگی.. 46

4-3-2  قرینه‌سازی.. 47

5-3-2 تناسب در معماری.. 47

6-3-2 انسان‌دوستی و صفا 48

4-2 معرفی خانه‌های معروف کاشان. 49

1-4-2 خانه بروجردی‌ها 49

1-1-4-2 بخش‌های خانه بروجردی‌ها 49

1-1-1-4-2 بخش‌ بیرونی.. 49

2-1-1-4-2 بخش‌ اندرونی.. 50

2-1-4-2 مواد و مصالح بکار رفته در بنا 50

3-1-4-2 تزئینات وابسته به معماری در خانه بروجردی‌ها 50

1-3-1-4-2 تزئینات کاشی‌کاری.. 52

2-3-1-4-2 تزئینات آجری.. 52

3-3-1-4-2 تزئینات گچبری.. 53

4-3-1-4-2  نقاشی و رنگ‌آمیزی.. 55

5-3-1-4-2 آینه‎کاری.. 57

2-4-2 خانه عباسیان. 58

3-4-2 خانه طباطبایی‌ها 61

1-3-4-2 سه بخش اصلی خانه طباطبایی‌ها 63

4-4-2 خانه عامری‌ها 64

5-4-2 خانه کاشانیان. 65

6-4-2 خانه احسان. 66

7-4-2 خانه بنی‌کاظمی.. 67

8-4-2 خانه حکیم‌باشی.. 69

9-4-2 خانه تاریخی آل‌یاسین.. 69

10-4-2 خانه تاج.. 70

11-4-2 خانه لسان‌الملک…. 72

12-4-2 خانه جهان‌آرایی.. 72

13-4-2 خانه سجادی.. 72

14-4-2 خانه شریفان. 73

15-4-2 خانه علاقبند. 75

16-4-2 خانه عطارها 75

17-4-2 خانه باکوچی.. 77

18-4-2 خانه دستمالچی.. 77

19-4-2 خانه اصفهانیان. 78

20-4-2 خانه کارخانه‌چی.. 79

21-4-2 خانه مرتضوی.. 80

22-4-2 خانه رضاحسینی.. 81

23-4-2 خانه صالح.. 82

24-4-2 خانه تهامی.. 83

5-2 تزئینات معماری باغ و عمارت فین.. 85

6-2 تزئینات معماری بازارکاشان. 87

7-2 تزئینات معماری آب‌انبارهای کاشان. 88

1-7-2 آب‌انبار سرپله. 89

2-7-2 آب‌انبار میان چال. 89

3-7-2 آب‌انبار حاج سیدحسین صباغ. 89

4-7-2 آب‌انبار میرسیدعلی.. 89

5-7-2 آب‌انبار کوشک صفی.. 89

6-7-2 آب‌انبار مسجد وزیر(درب اصفهان) 89

8-2 تزئینات معماری حمام‌های عمومی کاشان. 90

1-8-2 حمام سلطان امیراحمد. 90

2-8-2 حمام مرحوم عبدالرزّاق‌خان کاشی.. 91

3-8-2 حمام میرعماد. 92

4-8-2 حمام گذرنو. 92

5-8-2 حمام‌های باغ فین.. 92

6-8-2 حمام اردهال. 92

7-8-2 حمام نیاسر. 92

8-8-2 حمام بازار. 92

9-2 تزئینات معماری کاروانسراها و تیمچه‌های کاشان. 93

1-9-2 کاروانسرای مرنجاب… 93

2-9-2 کاروانسرای سن‌سن.. 93

3-9-2 کاروانسرای گمرک یا وکیل.. 93

4-9-2 کاروانسرای مرحوم آقامهدی وکیل الرعایا 94

5-9-2 تیمچه و کاروانسرای جناب جلالتمآب امین‌الدوله. 94

6-9-2 تیمچه حاج محمدحسین ملک‌التجّار. 94

7-9-2 تیمچه حاج سید‌حسین صباغ. 94

فصل سوم

تحلیل نقوش گیاهی ابنیه غیر مذهبی کاشان

1-3  طبقه‌بندی نقوش گیاهی بر اساس شیوه‌ گسترش نقش…. 97

1-1-3  نقوش کامل.. 97

2-1-3  نقوش نیمه. 98

3-1-3  نقوش ربعی.. 101

4-1-3  نقوش تکراری.. 103

2-3  طبقه‌بندی نقوش گیاهی براساس سبک…. 106

1-2-3  نقوش ایرانی- اسلامی (انتزاعی) 107

2-2-3  نقوش طبیعت پردازانه غربی (طبیعت‌گرا) 109

3-3  طبقه‌بندی نقوش گیاهی براساس بیان فرم. 112

1-3-3  نقش درخت زندگی.. 112

2-3-3  نقش درخت سرو. 114

3-3-3  نقش گل‌وگلدان. 116

4-3-3  نقش لچک و ترنج.. 117

5-3-3 ریز نقش‌ها (تک نگاره)… 120

4-3  طبقه‌بندی نقوش گیاهی ترکیبی… 122

1-4-3  ترکیب نقوش گیاهی با نقوش جاندار. 122

2-4-3 ترکیب نقوش گیاهی با نقوش بیجان… 125

3-4-3 ترکیب نقوش گیاهی با خط‌نوشته…… 128

5-3  طبقه‌بندی نقوش گیاهی از لحاظ فن‌اجرا….. 128

1-5-3  نقاشی.. 129

2-5-3  گچبری.. 129

3-5-3  ساروج‌بُری.. 129

4-5-3 آینه‌کاری.. 129

6-3 گزینش‌های رنگی در تزئینات معماری ابنیه کاشان. 133

فصل چهارم

نتیجه‌گیری 138

پروژه عملی

کاربرد نقوش‌گیاهی تزئینات ابنیه غیرمذهبی‌کاشان در نقاشی دیواری فضای شهری

طراحی نقاشی دیواری با بهره گرفتن از نقوش‌گیاهی در بسترهای متفاوت… 148

فهرست منابع. 160

پیوست‌ها 165

چکیده

تزئینات در معماری ایران با حفظ ویژگی وحدت کل در عین کثرت اجزاء، همواره به‌عنوان یکی از روش‌های خلق زیبایی مورد استفاده قرار گرفته‌است. در معماری ایران، انواع گوناگونی از تزئینات به خدمت گرفته شده‌است. این تزئینات، نقوش متنوع گیاهی، هندسی، جانوری و انتزاعی را در برمی‌گیرد که اغلبشان سابقه‌ای کهن دارند. معماران کاشانی نیز از این نقوش در تزئین بناهای مذهبی و غیرمذهبی‌شان بسیار استفاده کرده‌اند. گروه وسیعی از نقوش به‌کار رفته در این بناها، نقوش گیاهی است  که حضور گسترده آن را باید در باور کهن تقدیس گیاهان و احترام و عشق فراوان ایرانیان به طبیعت جستجو کرد و همچنین محدودیت تصویرنگاری در دوره اسلامی باعث توجه بیشتر هنرمند به نقوش گیاهی شد. اکثر بناهای غیرمذهبی به‌جا مانده در کاشان مربوط به دوره قاجار است. تأثیر هنر اروپا در هنر این دوران به دلیل افزایش رابطه با غرب باعث شد که نقوش گیاهی که ذاتاً انتزاعی و طبیعت گریزند رفته رفته تحت‌تأثیر هنر طبیعت‌پرداز غرب به شکل طبیعی نزدیک شوند و با شکل‌های جدید عرضه شوند و هنری پُر از تزئین با رنگ‌های درخشان و غنی که هم‌زمان با سبک اشرافی باروک[1] و روکوکو[2] آن دوران است را بوجود آورد. این نقوش به‌وسیله گچبری، حجّاری، نقاشی و آینه‌کاری در تزئینات معماری ابنیه کاشان نقش بسته‌اند که هرکدام به تناسب فضا و فن اجرایی مناسب، به شیوه‌های جدیدی  به‌کار گرفته‌شده و بدین‌گونه به‌طور دائم برشمار نقوش و تنوع آن‌ها افزوده‌ شده‌است. تزئینات معماری ابنیه غیرمذهبی کاشان که شامل خانه‌ها، حمّام‌ها، آب‌انبارها، کاروانسراها و تیمچه‌هاست در دوران قاجاریه متمایز و قابل توجه‌اند. در این پژوهش سعی گردیده به روش توصیفی و تحلیلی پس از شناخت صحیح و طبقه‌بندی مختلف نقوش، جنبه‌های کاربردی آن‌ها بررسی شوند و مورد استفاده قرارگیرند. در بخش نتیجه‌گیری نقوش گیاهی بکار رفته در تزئینات ابنیه غیرمذهبی کاشان در شش دسته طبقه‌بندی و تحلیل شده‌است. طبقه‌بندی نقوش‌گیاهی بر اساس شیوه گسترش نقش (نقش کامل، نقش نیمه، نقش ربعی و نقش تکراری)، بر اساس سبک (سبک ایرانی– اسلامی و طبیعت‌پردازانه غربی)، بر اساس بیان‌فرم (در قالب درخت زندگی، درخت سرو، گل‌وگلدان، لچک‌وترنج و ریزنقش‌ها)، نقوش ترکیبی (ترکیب نقوش گیاهی با نقوش جاندار، بیجان و خط‌نوشته)، از لحاظ فن ‌اجرا (گچبری، نقاشی، ساروج‌بُری و آینه‌کاری) و‌گزینش‌ رنگی (آبی، قرمز، زرد، نارنجی روشن، سبز، صورتی، سفید و طلایی).

واژگان کلیدی: تزئینات معماری- نقوش‌گیاهی- ابنیه غیرمذهبی-‌کاشان- قاجاریه

    مقدمه

معماری از کهن‌ترین هنرها است که همواره با انسان، افکار، عقاید و ادیان وی همراه بوده‌است. در همان کهن‌ترین بازمانده‌های تاریخی می‌توانیم ردپایی از تمایل انسان‌ها در تزئین و آراستن محیط زندگی را ببینیم. در این رهگذر سرزمین ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده. فرهنگ، هنر و اندیشه اسلامی سیمای تازه‌ای به هنر ایرانی بخشید، بدون آنکه هویّت و روح آن را تغییر دهد. از ویژگی‌های معروف هنرمعماری اسلامی آن است که تعداد قابل توجهی از اجزایی که در اصل مورد استفاده‌ ساختمانی داشته‌اند را تغییر شکل داده و مبدّل به وسایل صرفاً تزئینی کرده، به این صورت در ترکیب‌های تزئینی وسیع نقشی به آنها داده‌اند.

ابنیه غیرمذهبی کاشان نیز دارای تزئیناتی است که معماران با ساده‌ترین مصالح مانند سنگ، آجر، گچ، کاشی و نقاشی جذاب‌ترین طرح‌ها را ارائه داده‌اند که الهام‌بخش تمدّن و فرهنگ اصیل ایرانی است. این نقوش از نظر کاربرد، فرم و روش ساخت چه انواعی دارند؟ در این نوشتار در فصل نخست به کلیات پژوهش و مبانی نظری که شامل تعاریف و مختصر تاریخچه در مورد نقوش و تزئینات معماری است، می‌پردازیم و پس از آشنایی با تزئینات معماری ایران در فصل دوم با کاشان و معرفی ابنیه غیرمذهبی شاخص و به‌جای مانده از این شهر تاریخی به جمع‌آوری نقوش گیاهی به‌کار رفته در پوسته بنا به مجموعه‌ای از این نقوش دست می‌یابیم و در فصل سوم با اطلاعات گردآوری شده به تحلیل نقوش گیاهی و طبقه‌بندی آنها از لحاظ: شیوه گسترش نقش، سبک، بیان فرم، نقوش ترکیبی، فن اجرا و گزینش‌های رنگی پرداخته می‌شود. بنابراین با شناخت صحیحی از این نقوش می‌توان با استفاده آگاهانه از آن‌ و جنبه‌های کاربردی در زیباسازی فضای شهری در زمینه نقاشی دیواری به احیاء و استمرار این نقوش زیبا و اصیل ایرانی کمک شایانی کرد.

فصل نخست

1-1 معرفی کلیات پژوهش

1-1-1 بیان مسأله

بناهای تاریخی هر کشور بخشی از شناسنامه و کارنامه مردمی است که در آن زندگی می‌کرده‌اند و برای شناخت یک قوم و فرهنگ آن ملّت باید به سراغ بنیادهای فرهنگی آن قوم رفت. در تزئینات معماری ایران‌زمین، هر نقشی متناسب با وام‌گیری از طبیعت و محیط اطراف خود، بیانگر ارزش‌ها و عقاید نهفته شده‌ایست که در نهایت، به عقیده و آرمان حاکم بر فضای فکری جامعه حکایت دارد. امروزه با نقوش متعدّدی مواجه هستیم، یک دسته نقوشی هستند که ریشه در تمدّن و فرهنگ ایرانی دارند، گرچه در طول زمان دستخوش دگرگونی‌ها و تحوّلاتی شده‌اند، اما هویّت ایرانی آن‌ها حفظ گردیده‌است و دسته دیگر نقوش وارداتی هستند که از فرهنگ‌های دیگر وارد می‌شوند و بدون هیچ شناختی مورد استفاده قرار می‌گیرند. با افزایش طراحی‌های غربی و گرته‌برداری بی‌تناسب این نقوش در حیطه‌های مختلف کشور، لزوم بازگشت به نقوش اصیل و مأنوس ایرانی بیش‌ازپیش احساس می‌شود. ثمره این بازگشت احیاء طرح‌های بومی و تزئین فضای شهری بی‌روح امروز با بهره گرفتن از این نقوش زیبا و غنی است. همچنین با توجه به از بین رفتن این گنجینه‌ها، شایسته است تا با تحقیق و پژوهش در این موضوع، این فرم‌ها و نقوش را دوباره احیاء کنیم و با بهره گرفتن از این نقوش زیبا به طرح‌هایی جدید برگرفته از هنر و فرهنگ ایرانی دست یابیم. این پژوهش با بررسی تزئینات معماری ابنیه غیرمذهبی کاشان، نقوش را از دل این ابنیه بیرون می‌کشد و همچنین با مطالعه موردی به طبقه‌بندی و تحلیل نقوش پرداخته می‌شود. چهارچوب این پژوهش، حاضر بر پاسخ به این پرسش است که نقوش گیاهی بکار رفته در ابنیه           غیر‌مذهبی کاشان از لحاظ کاربردی، فرم و روش ساخت دارای چه انواعی هستند؟ و از سوی دیگر، جایگاه این نقوش در تزئینات معماری چیست؟

کاشان تنها فرش و گلاب نیست، حکایت مردمانی است که درخت نشاندند و خانه برپا کردند، خانه‌هایی که مزّین به نقوشی است منحصر به فرد و به هنر و صنعت کوشیدند. ابنیه غیرمذهبی کاشان شامل: خانه‌های مسکونی، حمّام‌ها، باغ‌ها، بازارها، آب‌انبارها، کاروانسراها و تیچه‌ها است. اکثر این بناها مربوط به دوره قاجار است که با همکاری شهرداری و میراث فرهنگی کاشان تعدادی از آن‌ها طبق نقشه اصلی مورد مرمّت و بازسازی قرارگرفته و در فهرست آثار ملّی ایران ثبت گردیده‌است. بیشتر این آثار دارای تزئینات معماری بی‌نظیری هستند و از آن‌جایی که در میان تزئینات گوناگون شهرها در دوران‎های مختلف تاریخ، نقش‌ونگار ابنیه کاشان، متمایز و قابل قبول است و از طرفی هیچ مجموعه مدوّن و قابل قبولی از این نقوش موجود نیست، پرداختن موشکافانه به این نقوش در حقیقت توجیه علمی دارد. در این پایان‌نامه مصوّر، مزیّن به نگاره‌ها، نقوش گیاهی پوسته بنا که بنیاد فرهنگ کاشان می‌باشد، مورد مطالعه و بررسی قرار می‌گیرد و سعی گردیده صرفاً نقوش گیاهی بکار رفته در تزئینات قسمت‌های مختلف بنا، اعم از گچبری، نقاشی، آیینه‌کاری و … استخراج گردد و در بخش پروژه عملی کاربرد آن در زیباسازی فضای شهری در بحث نقاشی دیواری مطرح گردد.

تعداد صفحه : 174

قیمت :14700 تومان

بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد

و در ضمن فایل خریداری شده به ایمیل شما ارسال می شود.

پشتیبانی سایت :        *       asa.goharii@gmail.com

در صورتی که مشکلی با پرداخت آنلاین دارید می توانید مبلغ مورد نظر برای هر فایل را کارت به کارت کرده و فایل درخواستی و اطلاعات واریز را به ایمیل ما ارسال کنید تا فایل را از طریق ایمیل دریافت کنید.