دانشگاه آزاد اسلامی
واحد دامغان
دانشکده علوم زیستی، گروه زیست شناسی
پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد (M.Sc) در رشته زیستشناسی
گرایش علوم جانوری- بیوسیستماتیک
عنوان:
بررسی خصوصیات زیستی جنس ماده مارمولک جکوی دم پخ بدریاگای (Teratoscincus bedriagai) در استان سمنان
استاد راهنما:
دکتر ویدا حجتی
تکه هایی از متن به عنوان نمونه : (ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)
عنوان صفحه
چکیده …………………………………………………………………………………………………………….. 1
فصل اول: مقدمه
1-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………….. 2
1-2- کلیاتی در مورد خزندگان ……………………………………………………………………………… 4
1-3- منشا خزندگان …………………………………………………………………………………………… 5
1-4- رده بندی خزندگان………………………………………………………………………………………. 6
1-4-1-زیر رده آناپسیدا (Anapsida)……………………………………………………………………… 6
1-4-2-زیر رده سیناپتوزوریا (Synaphtosauria)………………………………………………………… 6
1-4-3-زیر رده ایکتیوپترژیا (Ichthyoptergia)………………………………………………………….. 6
1-4-4-زیر رده دیاپسیدا (Diapsida)………………………………………………………………………. 6
1-4-4-1-راسته رینکوسفالیا (Rhyncocephalia)……………………………………………………….. 7
1-4-4-2-راسته اسکواماتا یا فلسداران (Squamata)………………………………………………….. 7
1-4-5-زیررده آرکئوزوریا (Archeosauria)………………………………………………………………. 7
1-4-6-زیررده سیناپسیدا (Synapsida)……………………………………………………………………. 7
1ـ5ـ موقعیت تاکسونومیکی گونه Teratoscincus bedriagai………………………………………. 8
1-6- خصوصیات راسته اسکواماتا…………………………………………………………………………… 8
1-7- خصوصیات زیر راسته سوسماران …………………………………………………………………… 9
1ـ8ـ خصوصیات خانواده جکونیده (Gekkonidae)…………………………………………………….. 10
1ـ9ـ مشخصات جنس Teratoscincus…………………………………………………………………….. 11
1ـ10ـ مشخصات گونه Teratoscincus bedriagai………………………………………………….. 12
1-11-گیرنده ها………………………………………………………………………………………………….. 12
1-12-خاصیت اتوتومی یا خودبُری:………………………………………………………………………… 13
1-13-تعیین جنسیت در سوسماران:………………………………………………………………………… 14
1ـ 14 ـ دستگاه تولیدمثلی ماده مارمولکها………………………………………………………………… 15
1ـ15ـ جغرافیای زیستی مارمولکهای ایران……………………………………………………………….. 16
1ـ16ـ اهداف تحقیق……………………………………………………………………………………………. 18
فصل دوم: مروری بر تحقیقات انجام شده
2-1- محققان خارجی………………………………………………………………………………………….. 19
2-2- محققان داخلی ………………………………………………………………………………………….. 21
فصل سوم : مواد و روشها
3ـ1ـ ایستگاه مطالعاتی………………………………………………………………………………………….. 24
3ـ2ـ لوازم مورد نیاز برای جمعآوری نمونه……………………………………………………………….. 27
3ـ3ـ روش جمعآوری نمونه………………………………………………………………………………….. 27
3ـ4ـ مطالعات مورفومتریک…………………………………………………………………………………… 28
3ـ5ـ مطالعات گامتوژنز………………………………………………………………………………………… 28
3ـ5ـ1ـ صفات متریک و مریستیک در مطالعه تخمدان……………………………………………….. 29
3-5-2- مواد، لوازم و دستگاههای مورد نیاز برای مطالعات بافتی…………………………………….. 29
3ـ5ـ3ـ روش تهیه مقاطع بافتی از غدد تناسلی…………………………………………………………… 29
3ـ5ـ3ـ1- مرحله فیکس کردن (Fixation)……………………………………………………………… 29
3ـ5ـ3ـ2- مرحله آبگیری (Dehydratation)…………………………………………………………. 30
3ـ5ـ3ـ3- مرحله قالبگیری (Embeding)…………………………………………………………….. 30
3ـ5ـ3ـ-4- مرحله آرائیدن (Trimming)………………………………………………………………… 30
3ـ5ـ3-5- مرحله برشگیری (Sectioning)…………………………………………………………….. 30
3ـ5ـ3ـ6- مرحله پارافینزدایی (Dewaxing)………………………………………………………….. 31
3ـ5ـ3ـ7- مرحله آبدهی (Hydratation)……………………………………………………………… 31
3ـ5ـ3ـ8- مرحله رنگآمیزی (Staining)……………………………………………………………….. 31
3ـ5ـ3ـ9- مرحله چسباندن لامل (Mounting)…………………………………………………………. 31
3ـ5ـ3ـ10- مرحله عکسبرداری از لامها………………………………………………………………… 31
3ـ5ـ4ـ محاسبات میکروسکوپی……………………………………………………………………………… 31
3ـ5ـ5ـ رفتار شناسی……………………………………………………………………………………………. 32
3-5-5-1- در اسارت………………………………………………………………………………………….. 32
3-5-5-2-در محیط…………………………………………………………………………………………….. 32
3-5-16-رژیم غذایی…………………………………………………………………………………………… 32
3-5-6-1-در اسارت…………………………………………………………………………………………… 32
3-5-6-2-در محیط…………………………………………………………………………………………….. 32
3-5-6-3-بررسی محتویات درون معده……………………………………………………………………. 32
3-5-7-فلس شماری…………………………………………………………………………………………… 32
3-5-7-1-طریقهی شمارش فلس دور میانهی شکم……………………………………………………… 32
3-5-7-2-طریقهی شمارش فلس در لب پایین………………………………………………………….. 33
3-5-7-3-طریقهی شمارش فلس در لب بالا…………………………………………………………….. 33
3ـ5ـ8ـ محاسبات آماری……………………………………………………………………………………….. 33
فصل چهارم: نتایج وبحث
4ـ1ـمرفولوژی…………………………………………………………………………………………………… 34
4-2- زیستگاه……………………………………………………………………………………………………. 36
4-3- اووژنز……………………………………………………………………………………………………… 38
4-4- رفتار و فعالیت ………………………………………………………………………………………….. 64
4-5- تغذیه ………………………………………………………………………………………………………. 68
فصل پنجم: نتیجه گیری
5ـ1ـ مرفولوژی…………………………………………………………………………………………………… 76
5ـ2ـ زیستگاه…………………………………………………………………………………………………….. 77
5-3-سیکل تولید مثل ………………………………………………………………………………………….. 78
5-4-اووژنز……………………………………………………………………………………………………….. 81
5-5-رفتارو فعالیت……………………………………………………………………………………………… 84
5-6- تغذیه……………………………………………………………………………………………………….. 87
5-7- نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………. 89
5ـ8ـ پیشنهادات………………………………………………………………………………………………….. 89
منابع………………………………………………………………………………………………………………… 91
چکیده
جکوی دم پخ بدریاگای،تراتوسینکوس بدریاگای [1]متعلق به خانواده جکونیده[2]، شب فعال بوده و زیستگاه اصلی آن در ایران در استانهای سیستان و بلوچستان، خراسان، سمنان، تهران و یزد میباشد. در این مطالعه که از 15 فروردین تا 15شهریور1392 روی خصوصیات زیستی این گونه دراستان سمنان انجام شد، حدود 15 نمونه از 4 ایستگاه در روستاهای حسن آباد، علیان، صالح آبادو یزدانآباد واقع در جنوب شهرستان دامغان به منظور مطالعات مورفومتریک و مریستیک با بهره گرفتن از دست و چراغقوه جمعآوری شدند. در طی ششماه، 30تخمدان بالغ مورد بررسیهای بافتی و مورفومتریک قرار گرفتند. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد مادهها در اواسط فروردین، اووژنز خود را آغاز می کنند. اووژنز این گونه دارای مراحل غیرفعال، زردهسازی و تخم اویداکتی است. اووژنز در اردیبهشت به اوج خود رسیده و از اواخرتیر به بعد کاملاً خاتمه مییابد. . تخمدانها زوج و کیسهای بوده و از 3 تا 6 فولیکول در هر تخمدان موجود است که قطر آنها از 95/4 میلیمتر تا 78/24 میلیمتر میباشد. لایه فولیکولی در این مارمولک پلیمورفیک و چندلایه است. قطر لایهی فولیکولیدر فولیکولهای نارس از94/3 میکرون تا02/4 میکرون میباشد. مطالعه بر روی مورفومتری جمعیتهای این گونه در نیمهی جنوبی شهرستان دامغان تفاوت معنیداری را بین اکثر جمعیتهای آن نشان نداد. زیستگاه این گونه در منطقه ی مورد مطالعه درنواحی بیابانی یا نیمه بیابانی خشك، در دشتهای رسی، ماسه ای یا شنی، تپههای رسوبی آمیخته با سنگریزه و شن، دشتهای نمكی، با پوشش گیاهی بوتهای، درختچهای و علفی، همچنین زمینهای كشاورزی و بناهای متروكه میباشد. همچنین این گونه از مارمولکها جهت فرارکردن از دست دشمن، به مخفیگاههای خود بر روی تپههای ماسهای که به صورت شبکه ای به هم راه دارند میروند. به دلیل سرعت کند و عدم سیستم دفاعی خاص، به محض گرفتارشدن، ادراری از خود خارج می کنند. فعالیت این گونه با اتمام فصل زمستان و شروع گرما از اواسط فروردین آغاز و تا شهریور ادامه دارد. جکوها با تاریکشدن هوا و غروب افتاب از مخفیگاه خود خارج شده و شروع به فعالیت می کنند. با رسیدن به اوج شب فعالیت آنها کم می شود و مجددا از ساعت 3 بامداد تا روشن شدن هوا فعالیت آنها افزایش مییابد. اعضای این گونه دارای رژیم حشره خواری هستند.
کلمات کلیدی: جکوی دم پخ بدریاگای، تراتوسینکوس بدریاگای، جکونیده، خصوصیات زیستی،
1ـ1ـ مقدمه
ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن ﺑﻪ وﻳﮋه ﺳﻮﺳﻤﺎرﻫﺎ در ﺑﺴﻴﺎری از اﻛﻮﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎ ﺣﻠﻘﻪﻫﺎی ﻣﻬﻤﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر میآیند و دارای ارزﺷﻬﺎی اکولوژیک ﺧﺎص و ﻣﻔﻴﺪی ﻫﺴﺘﻨﺪ اﻫﻤﻴﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﺴﻤﺘﻲ از زﻧﺠﻴﺮه ﻏﺬاﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ اﺳﺖ.همچنین آنها از ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺎزدارﻧﺪه و ﻛﻨﺘﺮل ﻛﻨﻨﺪه ﻃﻐﻴﺎن ﺑﺴﻴﺎری از موجودات آﺳﻴﺐ رﺳﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ آﻳﻨﺪ وﺑﺎ ﺷﻜﺎر ﺣﺸﺮات و ﺟﺎﻧﻮران ﻣﻮذی ﻧﻘﺶ ﻣﺜﺒﺘﻲ ﺑﺮای ﻛﺸﺎورزی دارﻧﺪ، ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﺣﻔﻆ ﺗﻌﺎدل اﻛﻮﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻔﻴﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ. اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات ﺷﺎﺧﺺﻫﺎی زﻳﺴﺘﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮات اﻛﻮﺳﻴﺴﺘﻤﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲ آﻳﻨﺪ (حاجی قلی کمی وهمکارانش،1387 ).از طرفی دیگراثر خزندگان در کنترل حشرات و نرم تنان بقدری مهم است که درطرحهای کشاورزی نباید از این عامل مهم غافل ماند.خزندگان به ویژه مارمولک ها میزبان اولیهانواع لارو کرمها بخصوص نماتودها هستند. این لاروها در دوره بلوغ انگل خطرناک حیوانات اهلی (بویژه گوسفند و بز) بشمار میآیند . بعضی از انگلهایی که در بدن این خزندگان میزبان زندگی می کنند میتوانند حامل بیماریهایی برای انسان باشند. بعنوان مثال انگل لیشمانیا-تروپیکا [3] زخم آسیایی بوجودمیآورد. گاهی مارمولکها میتوانند در مهارکردن بیماریهای که توسط حشرات ناقل ایجاد میگردد عامل مفید به حساب آیند. از جمله در جنوب، پشههای مالاریا توسط سوسمارهای بومی شکار میشوند و یا بعبارت دیگراین خزندگان در کاهش پشه مالاریا نقش بسیار مؤثری دارند (محمد بلوچ، 1356 ).در برخی مناطق مانند عربستان، مردم از سوسمارها تغذیه می کنند. پوست برخی سوسمارها در صنعت چرمسازی برای ساخت کیف، کفش، دستکش و کمربند استفاده می شود. برخی از آنها بعنوان حیوانات خانگی استفاده میشوند. از نظر زینتی نیز بسیاری از سوسمارها بخصوص آفتابپرستها بخاطر تغییر رنگهای زیبا جنبه تزئینی و نمایشی دارند (رستگار پویانی، 2008)[4]. خزندگان از ﺟﻤﻠﻪ زﻳﺴﺘﻤﻨﺪاﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺪﻟﻴﻞ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ وﻳﮋه ﺧﻮد و ﺗﺨﺮﻳﺐ زﻳﺴﺘﮕﺎﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ آﺳﻴﺐﭘﺬﻳﺮ ﺑﻮده و ﺑﻌﻀﻲ از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎی آن درخطر نابودی قراردارﻧﺪ . ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ اﻳﻦ ﻧﻘﺶ اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ و ﺗﻨﻮع زﻳﺴﺘﻲ خزندگان، ﺳﻮﺳﻤﺎرﻫﺎ ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ و آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﻫﻤﻴﺖ آﻧﻬﺎ اﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ درﺧﻮر ﺗﻮﺟﻬﻲ در مورد آنها در ایران انجام نیافته است (علیرضا داداشی و همکارانش، 1387). امروزه بخاطر جلوگیری از انقراض آنها، کشتن این حیوانات، غیرقانونی اعلام شدهاست. فون خزندگان و بویژه مارمولكهای ایران بسیار چشمگیر و جالب توجه است.با شناخت صحیح گونه های موجود در یک منطقهو ارتباطات بین گونهای و فراگونهای میتوان از آسیبهای فراوان یكه به محیط زیست وارد می شود، جلوگیری نمود و از منابع مختلف به نحو بهتر و مطلوبتری بهره برداری کرد. جنس تراتوسینکوس متعلق به خانوادهی جکونیده میباشد این خانواده با داشتن100 جنس و 943 گونه در جهان و12جنس و 43 گونه در ایران جزو بزرگترین خانوادههای مارمولک محسوب می شود (رستگار پویانی، 2008).
خانواده جکونیده دارای بیشترین تعداد جنسهای مارمولک میباشد که این گونه مانند بیشتر اعضاء این خانواده شب فعال میباشد (اندرسون، 1999)[5]. در محدوده پراكندگی وسیع این جانور در ایران و مناطق مجاور، جمعیتهای منطقهای فراوانی وجود دارند كه ممکن است حالت ایزوله داشته باشند. ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت زﻳﺎدی ﺗﻮﺳﻂ داﻧﺸﻤﻨﺪان داﺧﻠﻲ و ﺧﺎرﺟﻲ روی ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن اﻳﺮان ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪاﺳﺖ وﻟﻲ در ﻣﻮرد ﺟﻜﻮی دمﭘﺦ ﺑﺪرﻳﺎﮔﺎی ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﭘﺮاﻛﻨﺶ ﻣﺤﺪود اﻃﻼﻋﺎت ﭼﻨﺪاﻧﻲ دردﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ و در حد گزارشات منطقهای بوده است. بنابراین تمام موارد مورد مطالعه در این تحقیق جدید بوده و می تواند مورد استفاده دانشپژوهان داخلی و خارجی قرار گیرد (حجتی وهمکارانش،1388).
-2- کلیاتی در مورد خزندگان
واژهی رپتیلیا [6]که به ردهی خزندگان اطلاق می شود در مورد اولین جانورانی است که توانسته‌اند زندگی در خشکی را بطور کامل تحمل نمایند. این رده گروه کاملاً موفقی از مهرهداران هستند که تقریباً تمامی زیستگاههای خشکی را به تصرف خویش درآوردهاند و یکی از ارکان مهم فون بیابانها محسوب میشوند.اجداد خزندگان دوزیستان محسوب میشوند.اولین خزندگان حدودا 340 میلیون سال پیش در دوره کربونیفر ظاهر شدند 160 میلیون سال پیش در دوران مزوزوئیک (ژوراسیک و کرتاسه ) که به عصر خزندگان شهرت داشته است به اوج قدرت خود رسیدند. خزندگان جدید با پوست فلسدار و تخم کلئیدوئیک و ترشح اسید اوریک مشخص میشوند. تمام این موارد به استقلال خزندگان از آب مربوط است. برخلاف دوزیستان همهی خزندگان به آب، برای نوشیدن و تخمگذاری به مقدار كم نیاز دارند كه آن را از محلهایی كه آب باران تجمع یافته و ذخیره شده مانند شكافها، حفرات و زیر زمین یا چگالش بخار هوا به صورت شبنم بر روی زمین یا روی بوتهها و سنگها، به دست میآورند. اما غالباً آب مورد نیاز بدن را از همان شكار خود تأمین میكنند. بنابراین نیازهای مربوط به آب را به حداقل رسانده و به آنها این امکان را میدهد که در مکانهای خشکتر زندگی کنند. بسیاری از خزندگان میتوانند حرارت بدنشان را تقریباً ثابت نگه دارند. این جانوران عمل فوق را با گرم کردن بدن در آفتاب یا دراز کشیدن در سایه برای سرد شدن بطور غریزی انجام میدهند. به این روش اکتوترمی میگویند. این فرایند با حالت اندوترمی که در PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است)داران و پرندگان وجود دارد و به وسیله آن گرمای اضافی حاصل از سوخت و سازی را برای تثبیت دمای بدن مصرف مینمایند متفاوت است (زوگ و همکارانش،2001)[7]. اسکلت بدن آنها کاملا استخوانی است. سطح بدن از پوست شاخی وخشک پوشیده شدهاست. جلد معمولاً داری پولک و غده پوستی است. غالباً دو جفت زائده حرکت در این جانوران به چشم میخورد. هر زائده پنج انگشت شاخی دارد که برای دویدن، خزیدن و یا بالا رفتن به کار میرود. مثلا زوائد حرکتی لاکپشت آبی به صورت باله تغییر شکل یافتهاست. دست وپا در برخی از خزندگان بسیار کوتاه، در برخی استخوانی و در برخی دیگر کاملا تحلیل رفتهاست. قلبشان سه حفره‌ای است. دهلیزها کامل و در بطنها دیواره مابین آنها کامل نیست. دارای گلبولهای قرمز هسته دار، بیضی شکل و از دو طرف مقعر هستند. تنفس بوسیله شُش انجام میپذیرد. جنین از چهار پرده آمنیون، کوریون، کیسه زرده و آلانتوئیس پوشیده می‌شود خزندگان نسبت به PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است)داران، نیاز به انرژی کمتری دارند. و گاهی هفتهها با یک وعده غذایی زندگی می کنند. لقاح داخلی است و معمولاً مقاربت انجام میگیرد. از لحاظ جنینشناسی خزندگان از ماهیان و دوزیستان متمایز هستند. اغلب تخم گذارند و در بسیاری از ان،ها جنسیت نوزاد توسط دمایی که جنین طی فرایند روی تخم خوابیدن در معرض آن قراردارند مشخص می شود (کیابی، 1381 و لطیفی، 1379).
از 14 گروه خزندگان مزوزوئیک فقط 4 گروه از آنها باقیماندهاند که متعلق به 4 گروه لاکپشتان، تمساحها، رینکوسفالها و فلسداران میباشند. امروزه حدود ۸۰۰۰ گونه از خزندگان زنده وجود دارند.
گروه اول: مارها، سوسمارها و سوسمارهای کرمی شکل از راسته فلسداران [8]میباشند که می توان این گروه را به صورت خزندگانی دارای بدن پوشیده از فلس دانست که منفذ کلواک عرضی دارند و اندام جفتگیری در آنها زوج میباشد که از زمان انقراض خزندگان در دوران مزوزوئیک انشعاب پیدا کرده و گروههای پراکنده و فراوانی را به وجود آوردهاند.
گروه دوم: کروکودیلها میباشند که حدود 200 میلیون سال است که بدون تغییر باقی ماندهاند و ممکن است سرانجام نسل آنها به دست بشر منقرض گردد.
گروه سوم: لاکپشتان هستند که گروهی قدیمی بوده و از بدو به وجود آمدنشان تا کنون تغییر چندانی را متحمل نشده و مشابه خزندگان اجدادی خود میباشند.
گروه چهارم: خزندگان باستانی هستند که امروزه فقط راستهی رینکوسفالیا [9]بر جای مانده است و فقط دارای یک نمونهاند که به تواتارا [10] یا اسفنودون [11] و یا هاتریا [12] شهرت دارد و فقط در بعضی از جزایر زلاندنو یافت می شود (صدیقی،1387).
1-3-منشاخزندگان
ایجاد گروه خزندگانی عنی انشعاب آن باعث بنیان نهاده شدن گروه جدیدی ازجانوران به نام آمنیونداران گردید، که خزندگان اولیه و سیناپسیدها جز اجداد آنها محسوب میگردد. این جدمشترک را بعدها کوتیلوسور نامیدند. از تکامل این جد مشترک گروه بزرگ خزندگان به وجود آمد که توانستند تمام مناطق را تسخیر کنند امااین حادثه تا پایان کرتاسه ادامه داشت و پس از انقراض بزرگ کرتاسه تنها تعداد معدودی از خزندگان باقی ماندند (صدیقی،1387).
1ـ4ـ ردهبندی خزندگان
مبنای رده بندی خزندگان بر اساس وجود یا عدم وجود تعداد حفره یا حفراتی در جمجمه[13] معروف به پنجره گیجگاهی میباشد.
بر این اساس خزندگان به شش زیر رده تقسیم می شوند :
1-4-1-زیر رده آناپسیدا [14]
اعضای این زیر رده به عنوان قدیمیترین خزندگان، فاقد پنجرهی گیجگاهی در جمجمه هستند. استخوان مربعی در آنها غیر متحرک است و دارای دو راستهی کوتیلوزوریا و لاکپشتها [15] میباشند.
1-4-2-زیر رده سیناپتوزوریا [16]
جمجمه از نوع پاراپسید بوده و استخوان مربعی به جمجمه چسبیده است و در دوره پرمین تا کرتاسه میزیستهاند. اشکال اولیه آنها خاکزی و سوسمارمانند بوده اند.
تعداد صفحه :109
قیمت : 14700 تومان
—-
پشتیبانی سایت : * serderehi@gmail.com
14,700 تومانافزودن به سبد خرید
