رسالة دكتری رشتة زبان و ادبیات فارسی: بررسی روایات مجعول و اسرائیلیات در آثار عطّار نیشابوری

عطّار نیشابوری، بزرگ‌ترین شاعر و نویسنده‌‌ی عارف قرن ششم و اوایل قرن هفتم است که با زبان گیرا و گسترده و قدرت بیان و خامه‌‌ی توانایش، توانسته است در تاریخ زبان و ادب فارسی، شخصیّتی دوران‌ساز و تأثیرگذار در تحوّلات ادبی باشد.

آثار عطّار نیشابوری، تاکنون هدف رویکردهای مختلف پژوهشی قرار گرفته است. در پژوهش حاضر، تلاش شده از منظری دیگر بر آفرینش‌‌های ادبی و فکری آثار عطّار توجه کرده و جلوه‌‌های روایات مجعول و اسرائیلیات در آن‌‌ها باز نموده شود.

یكی از ویژگی‌‌های مهمّ آثار عطّار، ورود روایات جعلی و اسرائیلیات است كه به تدریج از اوایل اسلام در بسیاری احادیث، قصص و روایات و تفاسیر نفوذ کرده و در آثار بزرگ تفسیری و ادبی قبل از عطّار نیشابوری وجود داشته و او هم چون بسیاری از صوفیه، از آن‌‌ها تأثیر پذیرفته و در آثار خود، بهره برده است.

روایات مجعول به مجموعه‌‌ی اخبار و روایت‌‌هایی اطلاق می‌‌گردد که در قرآن و فرهنگ اسلامی اصالت ندارند و از طریق قصّاصان و جاعلان حدیث و خبر، از همان قرون اوّلیه‌ی اسلامی وارد تفسیر و فرهنگ و ادبیات اسلامی شده و حقیقت‌‌های قرآنی به ویژه قصص و روایات اسلامی را با ابهام روبرو ساخته‌‌اند و خواسته و ناخواسته و به شیوه‌‌های گوناگون توسط بزرگان فرهنگ و ادبیات اسلامی و ایرانی پذیرفته و در آثارشان به فراوانی وجود دارد.

هدف كلی این پژوهش، بازشناخت و بررسی روایات مجعول و اسرائیلیات به عنوان اندیشه‌‌های غیراسلامی به طور عام و میزان اثرپذیری آثار عطّار به طور خاص و در نهایت آگاهی یافتن نسل امروز از آن‌‌ها و جلوگیری از خلط اندیشه‌‌های دینی و غیر دینی می‌باشد.

در این پژوهش جهت بازشناسی و استخراج این تأثیرات اسرائیلیات و روایات مجعول، به کلیه‌‌ی آثار عطّار توجه شده تا تحقیق از جامعیّت برخوردار بوده باشد.

یافته‌‌های پژوهش نشان می‌‌دهد که ورود مباحث و روایات غیرضروری و مجعولات به شعر شاعرانی چون عطّار دلایلی داشته است: شاعران دستخوش احساسات شاعرانه بوده و هر چه به ذهن فعال آن‌‌ها رسوخ کرده در زبان شعر آورده‌‌اند. دیگر آن‌که، برداشت‌‌هایی که از تفاسیر و تعبیرات ایمان داشته پذیرفته‌اند و ناآگاهانه از منابع ضعیف استفاده کرده و صرف نظر از نوع منبع و گاه بدون توجّه به اصالت حکایت و داستان، جهت تعلیم و تفسیر آموزه‌‌های عرفانی از هر موضوعی سود جسته‌‌اند.

روش پژوهشی در این طرح در اساس مطالعه‌ی کتابخانه‌‌ای می‌باشد، امّا به لحاظ ماهیّت و روش در شمار تحقیقات توصیفی ـ تحلیلی قرار می‌‌گیرد.

کلید واژه‌ها: عطّار، روایات مجعول، اسرائیلیات و قصص

ـ مقدّمه

اندیشه‌‌ی اسلامی در طول تاریخ خود دستخوش دگرگونی، اختلاف نظرها و سلیقه‌‌ها و تعبیرها و تفسیرهای گوناگون بوده و هست و تعبیرها و تفسیرها چون از ذهنیّات و اندیشه‌‌های انسانی سرچشمه گرفته، به طور طبیعی اختلاف‌‌ها و تفاوت‌‌ها در آن زیاد بوده و هست و این یكی از علل دخیل اندیشه‌‌های گوناگون در تفسیر اندیشه‌‌های اسلامی بوده است.

از طرف دیگر، همیشه ورود اندیشه‌‌های گوناگون مذكور در راستای اصلاح و به عنوان دیدگاه مثبت نبوده بلكه همین اصالت و اساس اندیشه‌‌ی اسلامی بوده كه از آغاز تولّد و حكومت نبوی در مدینه، تزلزل در كاخ كسری و روم و دشمنان دور و نزدیك انداخت. بنابراین از همان آغاز تا امروز دشمنان دین اسلام به تدریج و به شیوه‌‌های مختلف و گاه در جامه‌‌های رنگارنگ در برابر اندیشه و تفكر اسلامی موضع‌‌گیری كرده و گاه بهترین راه را نفوذ در اندیشه‌‌ها، تفسیر و تأویل قرآن دانسته و در دوره‌‌های مختلف به تناسب نفوذ كرده‌‌اند و یكی از مهمّ‌‌ترین شیوه‌‌های رایج از دوره‌‌های اولیه‌‌ی اسلامی ورود اسرائیلیات، تحریف و جعل حدیث و قصص قرآنی اندیشه‌‌های وارداتی، فرهنگ یهودی و مسیحی و اساطیر و خرافات بوده است.

خاستگاه برخی از قصّه‌‌ها و روایات مجعول یا ریشه در کتاب‌‌های یهود و مسیحیت، به ویژه عهدین دارد یا ردّ پای آن‌‌ها را صرفاً می‌‌توان در اوهام و خرافات رایج در بین اقوام و ملل پیشین جستجو کرد.»‌[1]

آن گاه که ردّ پای تفکر یهودی در داستان‌‌هاست می‌‌توان گفت: اسرائیلیات همان «اندیشه‌‌های وارداتی یهود در تفسیر قرآن کریم است.»[2]

ناگفته پیداست یكی از مهمّ‌‌ترین دغدغه‌‌های اندیشگی و فكری شاعران بزرگ و عارفان ایرانی، موضوع دین، قرآن، حدیث و مفاهیم پیرامون آن است. آن‌‌ها در دوره‌‌های مختلف بر اساس استعدادهای خویش از هر روشی كه توانسته‌‌اند در راه ترویج دینداری و یكتاپرستی بهره برده و در تفهیم چنین مفاهیمی به مخاطبان عصر خود و فراعصر خویش، از هیچ تلاشی فروگذار نكرده‌‌اند.

این موضوع تفاسیر در آثار بزرگ تفسیری و ادبی قبل از عطّار نیشابوری وجود داشته و در این راستا گاهی برای تفهیم و تعلیم آموزه‌های عرفانی، دینی، حکمی و اخلاقی، خواسته و ناخواسته از روایات مجعول در آثار خود استفاده کرده‌ و در آثار خود، بهره برده‌اند و در آثار عطّار به مراتب دیده می‌شود.

تردیدی نیست که مهمّ‌‌ترین نکته در تحقیقات موضوعی، آن است که محقّق دغدغه‌‌ی آن موضوع و درگیری ذهنی با آن داشته باشد. از همان هفته‌‌های اول مهرماه 1377 که تدریس متون تفسیری به این جانب، واگذار گردید؛ بر اساس مطالعات و تحقیق‌‌های تفسیری پیشین خویش در قرآن و حدیث، دغدغه‌‌های پژوهش بررسی و بازشناخت روایت‌‌های نادرست تفسیری به خصوص در ادبیات را داشته و دارم و پیوسته از خدای متعال توفیق در این راه را خواستار بوده و هستم.

تازگی و گستردگی موضوع، انتخاب آثار عطّار نیشابوری به علت پیشتازی و نقش و جایگاه بزرگ وی در تاریخ تحوّل ادب فارسی دوره‌‌ی خود و پس از خویش، علاقمندی خاص به اندیشه‌‌ها و آثارش و در نهایت توصیه و تأیید استادان ارجمند راهنما و مشاور، نگارنده را بر آن داشت تا رساله‌‌ی دکتری خویش را به این موضوع اختصاص دهم.

روش اصلی نگارنده در این پژوهش، مقایسه‌‌ی بین مفاهیم و متون کتاب‌‌های مقدّس و اساطیری و قرآن و حدیث است تا اسرائیلیات و روایات مجعول متمایز گردد. از دیرباز روش مقایسه‌‌ای و تقابل در تحقیقات علوم انسانی به ویژه ادبی و دینی پذیرفتنی بوده و این روش در مطالعات قرآنی و علوم دینی هنوز رواج دارد و حتی در جوامع غربی در حالت مقایسه و تطبیق مضامین و مفاهیم قرآنی با آنچه در تورات و انجیل وجود دارد، مناسب می‌دانند.[3]

می‌‌دانیم كه میراث ادبی دوره‌‌ی عطّار و قبل از او، بزرگ‌‌ترین سرمایه‌‌های فكری و ادبی وی را تشكیل می‌‌دهد و بر همین اساس سعی شده گاه در این پژوهش، از نمونه‌‌های بكارگیری روایات مجعول و اسرائیلیات در آثار آن دوره (چون خاقانی، نظامی، میبدی، سنایی و…) و حتی پس از عطّار (مانند مولوی و حافظ و…) استفاده شود؛ تا هم به سنّت ادبی قبل از عطّار توجه كرده و هم نقش وی در بازسازی، باز‌‌آفرینی و نوآوری‌‌ها و تأثیر بر آثار پس از خود در این موضوعات تا حدّی مشخص شود. ناگفته نماند هرچند كه روایت‌‌های مجعول و نادرست تفسیری با مضمون دینی در آثار عطّار دیده و در این پژوهش بررسی و بازشناسی می‌‌شود، امّا شیوایی، جذابیّت و حسن تعلیل سروده‌‌ها چنان اوج می‌‌گیرد كه استادان متشرّع و متدیّن چون فروزانفر و… در مقابل این عظمت بیان او را می‌‌ستایند و تعلیل‌‌های ادبی و تفسیری‌‌اش را مذموم نمی‌‌شمارند. (در بخش «دفاعیه‌‌های عطّار از ابلیس» به این موضوع اشاره شده است.)

بنابراین دیبای آراسته‌‌ی ادبی، نقش دوران‌‌سازی، جایگاه سخن‌‌دانی و از همه مهمّ‌‌تر شخصیّت پاك، مستقل و بی‌‌ریای عطّار و در نهایت صدای بال سیمرغ اندیشه و زبانش پیوسته در این پژوهش طنین‌انداز بوده و برای همیشه جاویدان خواهد بود.

دوست دارم در این‌‌جا به حقیقتی اعتراف کنم؛ هرچند بحثی را تمام و یا خلاصه‌‌وار بسته‌‌ام این چند عبارت زنده‌‌یاد استاد فروزانفر را حسب حال خویش دانسته و می‌‌دانم: «در همه‌‌ی این احوال با آن که به قدر وسع کوشیده و به فراخور توان خویش رنجی برده، عرق شرم و انفعال بر چهره می‌‌افشاند و دیده از فرط آزرم فراز می‌‌دارد چه می‌‌داند که قدم در ورطه‌‌یی هول‌انگیز نهاده و دست در کاری خطیر زده است.»[4]

1 پژوهشی در باب اسرائیلیات، ص 12

2 همان، ص 17

[3] افضل‌الرحمان در کتاب «مضامین اصلی قرآن» با روش «ونزبرو» موافقت می‌کند و می‌‌گوید: «من بجِّد معتقدم که این نوع پژو هش قرآنی [یعنی تطبیق و مقایسه با یهودیت و یا مسیحیت] می‌تواند بی‌اندازه سودمند باشد هر چند مجبور باشیم به نزد گایگر و هیرشفلد بازگردیم تا به درستی دریابیم که فایده‌ی این روش وقتی به طور مناسبی به کار گرفته می شود چقدر است.»

Fazlur Rahman –Major Thomes of the Quran Chicago: Bibliotheca Islamica -7980 IP. xiv

به نقل از: زبان قرآن، تفسیر قرآن، ترجمه‌ی مرتضی کریمی‌نیا 1391، مجموعه مقالات قرآن‌پژوهشی غربیان، انتشارات هرمس.

[4] شرح احوال و نقد و تحلیل آثار عطّار نیشابوری، فروزانفر، ص 12

ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل و با فرمت ورد موجود است

متن کامل را می توانید دانلود نمائید

چون فقط تکه هایی از متن پایان نامه در این صفحه درج شده (به طور نمونه)

ولی در فایل دانلودی متن کامل پایان نامه

با فرمت ورد word که قابل ویرایش و کپی کردن می باشند

موجود است

تعداد صفحه : 237

قیمت : 14700 تومان

سایت سبز فایل بزرگترین و جامع ترین سایت مرجع فروش و دانلود پایان نامه های مقطع کارشناسی ارشد می باشد. هزاران فایل پایان نامه ، مقاله ، تحقیق ، پروپوزال ، پروژه دانشجویی و گزارش سمینار با فرمت word (پسوند doc یا docx) و قابل ویرایش با امکان دانلود رایگان دمو (فهرست و فصل اول همه پایان نامه ها در سایت به صورت رایگان در دسترس است تا کاملا با محتویات آن آشنا شوید) سایت سبز فایل امکان خرید پایان نامه را برای دانشجویان و محققان محترم برای استفاده در تحقیقات فراهم نموده است. برای پیدا کردن پایان نامه مورد نظرتان عبارت مورد نظر خودتان را در کادر زیر جستجو کنید:

لینک رشته های پربازدید : مدیریت حقوق روانشناسی حسابداری جغرافیا جامعه شناسی معماری برق عمران صنایع کامپیوتر مکانیک تربیت بدنی کشاورزی و زیست شناسی

متن کامل پایان نامه با فرمت ورد

پایان نامه مقطع کارشناسی ارشد رشته زبان و ادبیات فارسی

—-

**پشتیبانی سایت : * asa.goharii@gmail.com**

متن کامل پایان نامه با فرمت ورد

پایان نامه مقطع کارشناسی ارشد رشته زبان و ادبیات فارسی

—-

پشتیبانی سایت : * asa.goharii@gmail.com

پایان نامه های مشابه :

دانلود پایان نامه ارشد : بررسی کارنامه‌ی علمی- ادبی دکتر کاووس حسن لی

دانلود پایان نامه ارشد : تحلیل تطبیقی نمایشنامه فاوست اثر گوته و داستان شیخ صنعان به روایت عطار

پایان نامه رشته ادبیات : نقد و تفسیر داستانهای تمثیلی هدایت و آل احمد

**پشتیبانی سایت : * asa.goharii@gmail.com**