دانشگاه سوره
دانشکده امور فرهنگی و ارتباطات
موضوع پایان‌نامه:
آینده‌نگاری تحولات رسانه دینی در افق 1404 جمهوری اسلامی ایران؛
مطالعه موردی رسانه منبر
استاد راهنما:
جناب آقای دکتر ابراهیم فیاض
استاد مشاور:
جناب آقای دکتر ستار عودی
دی‌ماه 1391
(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)
تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :
(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)
چکیده:
شیوه‌های تبلیغی زیادی از انبیا و پیامبران ذکرشده، آنان بر دعوت مشترک به توحید، معاد، اصول اخلاقی و … تکیه داشته‌اند. پس از رحلت پیامبر گرامی اسلام نیز، تبلیغ به‌ویژه در شکل «منبر» یکی از ابزارهای اصلی انتقال معارف اسلامی بود و در طول تاریخ تا امروز، دستخوش تحولات فراوان بوده است؛ امّا اساس و بنای آن، اصالت خود را حفظ نموده و در فراز و نشیب‌های مختلف تاریخ، مورداستفاده قرارگرفته است. رسانه منبر دربردارنده‌ی عناصر مبلّغ، مخاطب، موضوع، شیوه و ابزار است. لذا تحقیق حاضر با شناسایی عناصر فوق به بررسی رسانه منبر می‌پردازد تا نسبت به آینده‌نگاری این رسانه اقدام شود.
این تحقیق برای آینده‌نگاری تحولات رسانه منبر از روش «فرآیند پژوهی» با ابزار مطالعه «اسنادی و کتابخانه‌ای» طی نیم‌قرن اخیر استفاده نموده، ازاین‌رو خطبای شهیر فلسفی، کافی، انصاریان و پناهیان موردمطالعه قرارگرفته‌اند. رویکرد شناسی موضوعات ایشان، اسلوب‌های اقناع اندیشه و روش‌های تحریک احساس و نیز مخاطبان ایشان در این تحقیق موردبررسی است. پس از مطالعه اسناد موجود، برخی از عناصر دارای فرآیند ثابت و مستمر تشخیص داده شد که می‌تواند در آینده‌نگاری منبر مهم باشد: منبر سیاسی، منبر با رویکرد اخلاق اجتماعی و نیز منبر حماسی و داستانی با مخاطب جوان از مهم‌ترین این عناصر هست.
کلیدواژه‌ها: آینده‌نگاری، رسانه دینی، رسانه منبر، رویکردشناسی، اسلوب‌شناسی، مخاطب شناسی.
فهرست
2.1. آینده‌نگاری تحولات در افق 1404 جمهوری اسلامی ایران_ 10
2.1.3. افق 1404جمهوری اسلامی ایران_ 17
2.2.2. رویکردها به رابطه دین و رسانه 31
2.2.3. رسانه دینی و ارتباط مؤثر 39
2.2.4. انواع شبکه‌های ارتباط دینی_ 47
2.2.6. منبر و سایر رسانه‌ها 66
2.3.1. رویکردشناسی محتوای منبر 72
2.3.2. اسلوب‌های اقناع اندیشه 77
2.3.3. روش‌های تحریک احساس_ 80
3.4. ابزار گردآوری و تحلیل اطلاعات 97
فصل چهارم: بررسی یافته‌های تحقیق— 101
4.1. حجت‌الاسلام شیخ محمدتقی فلسفی_ 101
4.1.1. رویکردشناسی منبر فلسفی_ 112
4.1.2. اسلوب‌های اقناع اندیشه 113
4.1.3. روش‌های تحریک احساس_ 114
4.2. حجت‌الاسلام شیخ احمد کافی_ 118
4.2.1. رویکردشناسی منبر کافی_ 125
4.2.2. اسلوب‌های اقناع اندیشه 126
4.2.3. روش‌های تحریک احساس_ 126
4.3. حجت‌الاسلام شیخ حسین انصاریان_ 130
4.3.1. رویکردشناسی منبر انصاریان_ 144
4.3.2. اسلوب‌های اقناع اندیشه 145
4.3.3. روش‌های تحریک احساس_ 145
4.4. حجت‌الاسلام شیخ علیرضا پناهیان_ 148
4.4.1. رویکردشناسی منبر پناهیان_ 155
4.4.2. اسلوب‌های اقناع اندیشه 156
4.4.3. روش‌های تحریک احساس_ 156
فصـل پنجم: جمع‌بندی و نتیجه‌گیری– 162
منابع_ 169
منابع مکتوب—— 169
فهرست جداول
جدول1ـ- ویژگی‌های مورد انتظار جامعه ایرانی و مردمان آن در افق 1404 بر اساس سند چشم‌انداز كشور…. 19
جدول 2ـ تعریف عملیاتی متغیرها………………………………………………………………………………………………………………………. 99
جدول 3ـ جمع‌بندی مؤلفه های موردبررسی منبر حجت‌الاسلام فلسفی………………………………………………………… 117
جدول 4ـ جمع‌بندی مؤلفه های موردبررسی منبرحجت‌الاسلام کافی……………………………………………………………. 129
جدول 5ـ جمع‌بندی مؤلفه های موردبررسی منبرحجت‌الاسلام انصاریان………………………………………………………. 147
جدول 6ـ جمع‌بندی مؤلفه های موردبررسی منبرحجت‌الاسلام پناهیان……………………………………………………….. 160
جدول 7ـ جمع‌بندی مؤلفه های موردبررسی در چهار نمونه تحقیق………………………………………………………………. 167
مقدمه
منبر ازجمله ارتباطات چهره به چهره‌ای است که با تأکید بر ارتباطات کلامی و نیروی نهفته در کلمات و افکار در پس هر کلمه، به مخاطب منتقل می‌شود. لذا منبر ازجمله هنرهای کلامی است که سابقه‌ای طولانی و تأثیرگذاری بسیاری از گذشته داشته و تاکنون نیز این تأثیرگذار را حفظ کرده است. تکیه منبر بر عقاید و علوم دینی و به‌خصوص تأکید بر اخلاق الهی اعتبار بسیاری به آن بخشیده است. مخاطب پای منبر می‌رود تا کلام دینی بشنود و از آن بیاموزد.
می‌دانیم در سراسر دوران گذشته، خطیبان زبان‌آور بسیار بوده‌اند. قصاصان، مذکّران و ذاکران نام‌های آشنا داشته‌اند. مقدمه موضوع پندهای اخلاقی و دینی بود. درراه و روش مألوف و معمول تعلیم و تربیتی، منبر و مواعظ دینی و اخلاقی روضه‌خوانی و تعزیه و شبیه‌خوانی، نیز فنون بلاغی و بیانی سینه‌به‌سینه حفظ‌شده است. معانی بیان جنبه‌های نوشتاری این فنون را دربرمی‌گرفت و از زمانی که رسماً درس و فن ضروری شناخته شد شأن شایسته‌ی خود را در نظام تعلیم و تربیت گذشته‌ی ما حفظ کرد و رسالات عدیده‌ای در آن نوشتند.
به‌علاوه، از آغاز تکوین انقلاب مشروطیت به بعد اقبال مخصوص به جنبه‌های سیاسی سخنرانی مشهود افتاده است. اگرچه در طول تاریخ اجتماعی و فرهنگی گرانبار ما ازاین‌گونه شواهد کم نیست. (میلر ص9)
با ظهور انقلاب اسلامی و تشکیل حکومت مبتنی بر دین، جایگاه و وظایف منبر تغییر کرد. همچنین تحولات اجتماعی و رسانه‌ای جامعه ایرانی عرصه را بر منبر تنگ کرد و شرایط را به‌گونه‌ای رقم زد که لاجرم منبر به‌عنوان رشته تخصصی ذیل تبلیغ دینی تعریف شد.
هم‌اکنون فارغ‌التحصیلان رشته تخصصی تبلیغ در عرصه‌های مختلف تبلیغی کشور مثل دانشگاه‌ها، امامت جمعه، مدارس و … فعالیت می‌کنند. ازاین‌رو بسیار شایسته است موفقان تبلیغ را به این مجموعه نزدیک کرده و نقایص آن را برطرف کنند تا تأثیرگذاری‌ها بیشتر شود.
حوزه‌های علمیه به‌عنوان پایه‌های اصلی این امر هم‌اینک برنامه‌های تبلیغی بسیاری در دستور کار دارند. به‌عنوان نمونه مجموعه سفیران هدایت 1600 طلبه تحت آموزش دارد و با 28 شعبه در ایران در حال فعالیت است. بعضی از ایده‌های امام راحل رحمه‌الله و مقام معظم رهبری و بزرگان حوزه‌های علمیه و دلسوزان عرصه تبلیغ در این مجموعه موردتوجه قرارگرفته و انشاء الله با گسترش مطالعات و تحقیقات و تتبع و تدقیق بیشتر در روش‌های ارتباطی و منابع و مستندات و الهام گیری از ضعف‌ها و قوت‌های گذشتگان به توان این عرصه را پربارتر از گذشته کرد.
این تحقیق شامل پنج فصل هست: در فصل اول کلیات پژوهش ارائه‌شده، در فصل دوم چهارچوب مفهومی بحث شامل آینده‌نگاری تحولات، افق چشم‌انداز 1404 جمهوری اسلامی ایران، رابطه دین و رسانه و نیز رسانه دینی موردبررسی قرارگرفته است. در این فصل همچنین به موضوع «رسانه منبر» و ویژگی‌های آن نیز به‌طور مبسوط توجه شده است. فصل سوم، روش تحقیق و متغیرهای موردبررسی را مورد مداقه قرارداده است. فصل چهارم به بررسی یافته‌های تحقیق به‌صورت بررسی جداگانه آقایان «فلسفی»، «کافی»، «انصاریان» و «پناهیان» پرداخته است و در فصل پایانی (پنجم) جمع‌بندی و نتیجه‌گیری شده است.
امید که این تحقیق بتواند چشم‌اندازی مقدماتی در ترسیم نقشه آینده‌نگاری رسانه‌های دینی باشد و با تلاش اساتید حوزه و دانشگاه تکمیل و روز آوری گردد
1.1. بیان مسئله
«تبلیغ» به مفهوم عام آن، عبارت است از: «روش یا روش‌های به‌هم‌پیوسته (در قالب یک مجموعه) برای جهت دادن به نیروهای اجتماعی و فردی، از طریق نفوذ در شخصیت، افکار، عقاید و احساسات افراد، به‌منظور رسیدن به یک هدف مشخص که ممکن است سیاسی، نظامی، فرهنگی و… باشد.»
در تعریف دیگر آورده‌اند: «تبلیغ عبارت است از: انتقال فکر، به جهت تأثیرگذاری بر افکار و اعمال دیگران و نیل به مقاصد خاص، با بهره گرفتن از ابزار و شیوه‌های گوناگون در زمان و مکانی محدود.»
در این تعاریف، «تبلیغ» به معنای عام آن که در لغت عرب با واژه‌هایی چون: «دعوت»، «اعلام»، «دِعایه» و در فرهنگ غربی با واژه‌ی «Propagand » معادل است، شناسانده شده است؛ امّا «تبلیغ» در فرهنگ اسلامی از منظری خاص معرفی شده؛ ازجمله «هو اعلاء کلمه اللّه فی کل بکافة وسائل الاتصال المناسبة لکلّ عصر والّتی لا تناقض مقاصد الشریعه الاسلامیه؛ برافراشتن کلمه‌ی توحید در هر زمان با هر وسیله‌ی ممکن و مناسب آن عصر که با مقاصد و اهداف شریعت اسلامی در تناقض و مخالفت نباشد.»
دعوت و هدایت، از زمان آدم ابوالبشر آغاز شده است تا بعثت حضرت محمد (ص) هزاران پیام‌آور در عرصه‌ی ارشاد و هدایت، گام برداشته‌اند «و لقد بعثنا فی کل امة رسولاً ان اعبدوا اللّه واجتنبوا الطّاغوت؛ ما در میان هر امتی پیامبری فرستادیم، با این هدف که خدا را پرستش کنند و از طاغوت، اجتناب نمایند.»
قرآن کریم و روایات ائمه‌ی معصومین (ع) ده‌ها شیوه‌ی تبلیغی از انبیا و پیامبران ذکر می‌کند. آنان علاوه بر دعوت مشترک به توحید، معاد و اصول اخلاقی، بر جنبه‌های خاص نیز تکیه داشته‌اند. پس از رحلت پیامبر گرامی اسلام نیز، «تبلیغ» به‌ویژه در شکل «خطابه» و «منبر» یکی از ابزارهای اصلی انتقال معارف اسلامی بود، خطبه‌های ارزشمند امام علی (ع)، سخنان گهربار ائمه‌ی معصومین در مناسبت‌های مختلف و تشکیل جلسات علمی و موعظه، مبیّن این اهتمام است. این نکته نیز قابل‌ذکر است که پس از واقعه‌ی کربلا به توصیه‌ی امامان (ع) موضوع عزاداری حضرت سیدالشهدا (ع) نیز به تبلیغ شیعه، جهت خاص داد؛ حوزه‌ی شناخت و عمل با حوزه‌ی عاطفه درهم‌آمیخته شد.
«تبلیغ» و «خطابه» در طول تاریخ تا امروز، دستخوش تحولات فراوان بوده است؛ امّا اساس و بنای آن، به‌ویژه در قالب «منبر»، اصالت خود را حفظ نموده و در فراز و نشیب‌های مختلف تاریخ، مورداستفاده قرارگرفته است. فرآیند «تبلیغ» دربردارنده‌ی عناصر مبلّغ، مخاطب (جامعه‌ی تبلیغی)، موضوع، شیوه، ابزار، هدف، زمان و مکان است. ازآنجاکه عنصر اصلی تبلیغ دینی از قدیم‌الایام «منبر» بوده، لذا به‌عنوان یک رسانه عمومی‌شناخته‌شده است.
ارتباط دین و رسانه با توجه به تنوع پیامها و آموزههای دین و متقابلاً تنوع رسانه‌ها و ظرفیتهای متفاوت آن‌ها، متفاوت خواهد بود. رسانه‌های گوناگون نوشتاری، گفتاری، صوتی و تصویری هر یك به‌تناسب ظرفیتها و محدودیتهای ذاتی، راهبردهای فرهنگی، سیاستهای برنامهسازی، نوع و قالب برنامه، میزان تقاضا، نقشها، كاركردها، اهداف و انتظارات، نسبتهای متفاوتی با دین دارند. علاوه بر اینكه اقتضائات و ظرفیتهای زمینهای و بافت فرهنگی ـ اجتماعی محل فعالیت رسانه، ویژگی مخاطبان، سطح و نوع تقاضا، امكانات بهرهوری از توان‌های بالفعل و بالقوّه رسانه، درجه و توان حرفهای گردانندگان رسانه، مدیریت رسانه، امكانات جانبی فعالیتهای رسانه‌ای و… نیز در این نسبت سنجی مؤثر خواهند بود. پیام‌های دینی نیز فینفسه تنوع درخور توجهی دارند. گاه این تنوع در مقام ابلاغ و ارائه، پیچیدگی بیشتری مییابد.
برای بررسی آینده رسانه «منبر» نیم‌قرن اخیر در نظر گرفته شد که با فرآیند پژوهی نسبت به آینده‌نگاری منبر اقدام شود، ازاین‌رو خطیب شهیر مرحوم حجت‌الاسلام محمدتقی فلسفی و حجت‌الاسلام شیخ احمد کافی موردمطالعه قرار می‌گیرد و سپس حجت‌الاسلام شیخ حسین انصاریان و حجت‌الاسلام علیرضا پناهیان موردمطالعه می‌باشند. خصوصیت هر چهار نفر این است که مورد اقبال عمومی قرارگرفته‌اند و جریان ساز بوده‌اند. لذا این تحقیق با فرآیند پژوهی تاریخی منبر این چهار نفر نسبت به آینده‌نگاری تحولات رسانه دینی منبر در افق 1404 جمهوری اسلامی ایران اقدام خواهد نمود.
1.2. اهداف تحقیق
آینده‌نگاری تحولات رسانه دینی نه معطوف به تفسیر متن است و نه صرفاً تحلیل توصیفی متن را مدنظر دارد، بلکه بخشی از روش کار را تشکیل می‌دهد که دارای عملکرد پیش‌بینی است؛ زیرا درک درست از تحولات و تغییرات علمی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و بین‌المللی و تجزیه‌وتحلیل پدیده‌ها بسیار سخت و مشکل است؛ بنابراین فرآیندها، الگوهای تغییر در چیزهای پراهمیت از دید مشاهده‌گر هستند که در طول زمان به وقوع می‌پیوندند و اولین گام در آینده‌پژوهی، کشف فرآیندهایی است که هم‌اکنون در جریان هستند. این روش در حقیقت پیش‌بینی آینده از روی قرائن و شواهد تاریخی است که تغییرات یک داده در گذشته نشان می‌دهد. تجزیه‌وتحلیل فرآیندها به‌ویژه برای سنجش کارایی سیاست‌گذاری‌ها و نمایان ساختن مشکلات در حال ایجاد، مفید هست.
ازاین‌رو «شناسایی رویدادهایی که علیرغم احتمال ناچیز وقوع، اثر بسیار شدیدی باقی می‌گذارند» و «رصد منابع اطلاعاتی» در این روش می‌تواند به‌عنوان مبنایی برای تدوین سناریوها، نقشه راه یا چشم‌انداز استفاده کرد.
لذا اهداف اصلی این تحقیق عبارت است از:
فرآیندشناسی رسانه دینی منبر طی 50 سال گذشته و بررسی مهم‌ترین تحولات رسانه دینی منبر
تعداد صفحه : 180
قیمت :14700 تومان
