دانشکده علوم انسانی و اجتماعی
پایان نامه ی دوره دکتری در رشته ی جامعه شناسی مسائل اجتماعی ایران
موضوع:
جنسیت و شهروندی در تهران: مطالعه ی جامعه شناختی تفاوتهای جنسیتی در حق به شهر
استاد راهنما:
دکتر محمود شارعپور
استاد مشاور:
دکتر مریم رفعت جاه
اسفند ماه 1393
(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)
تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :
(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)
چکیده
حق به شهر لوفور شامل دو مولفهی اختصاص دادن شهر به خود یا استفاده از شهر و مشاركت در شهر است و با ارائه نقد ماركسیستی از نابرابری شهری، این مساله را مطرح میكند كه فضای شهری در راستای تحقق خواسته های نظام سرمایهداری، طبقهی حاکم و بدون توجه به نیازهای طبقات فرودست ساخته شده است. در این پژوهش، با توجه به اهمیتی که فرد و ادراک او از فضا و کنشهای فضایی در نظریهی لوفور دارد و با تكیه بر مفهوم فضای ادراک شده كه به ادراک كنشگران اجتماعی نسبت به امر شهری اشاره میكند، نسبت به سنجش میزان تحقق حق به شهر اقدام شده است. از طرفی، شهر، هم در موجودیت فیزیكی و هم در موجودیت اجتماعی تعلق كمتری به زنان دارد و كمتر مناسب مشاركت زنان در فراگردهای جاری در آن شناخته شده است. این مساله به كاهش تحرك زنان در شهر، انحصار فضاها به مردان، نادیده گرفته شدن جسم زنانه در طراحی شهری و… انجامیده است که سبب عدم بهرهمندی زنان از حق به شهر به اندازه مردان شده است. این نوشتار با بهره گرفتن از چهارچوب نظری ارائه شده توسط هانری لوفور و عملیاتی کردن ایده حق به شهر او، تلاش می کند در کنار به آزمون گذاشتن نظریه در بستر شهروندی تهران، تفاوتهای جنسیتی موجود را نیز در بهرهمندی از ادراک حق به شهر آشکار کند و نشان دهد که فرایندهای زندگی روزمرهی زنان در شهر به دلیل بهرهمند نشدن آنان از حقوق خود دچار اختلال شده است. جمعیت مورد مطالعه 879 نفر از زنان و مردان ساکن شهر تهران هستند که با بهره گرفتن از تکنیک نمونه گیری خوشهای چندمرحله ای انتخاب شده اند. پس از گردآوری داده ها با روش پیمایش، در ابتدا ارتباط مفهوم حق به شهر با شش متغیر تبیینکننده آن یعنی، سرزندگی، کنترل فضا، سهم فضایی، تولید فضا، ساماندهی شهری و تصمیم گیری در شهر با بهره گرفتن از رگرسیون چندمتغیره سنجیده شده و سپس تفاوتهای اساسی حق به شهر میان پاسخگویان زن و پاسخگویان مرد با بهره گرفتن از رگرسیون لجستیک و تحلیل خوشه در نرمافزار اسپیاساس نسخه 16 استخراج شده و با بهره گرفتن از چهارچوب نظریهی حق به شهر لوفور تحلیل شده است. برای سنجش تفاوتهای طبقاتی در بهرهمندی از حق به شهر از سنجش همبستگی برآوردهای این مفهوم با شاخص های درآمدی و محل زندگی استفاده شد. و برای طبقه بندی مناطق تهران در خوشه های مشارکتی براساس سازهی مفهومی ارائه شده توسط آرنستاین، از تحلیل خوشه استفاده شده است. از روش کیفی (19 مصاحبه) نیز برای وارسی یافته های کمی استفاده شده، ضمن این که سازوکارهای جنسیتی ادراک از مولفههای حق به شهر مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج این پژوهش نشان میدهد که نظریهی حق به شهر و مفهومپردازی آن از مولفههای تاثیرگذار بر ادارک بهرهمندی از حق به شهر در شهر تهران قابل کاربست است و براساس ادعای آن، حق به شهر ماهیتی طبقاتی دارد. اگرچه لوفور در مورد ارتباط میان فضا و بدن در محدوده سنت پدرسالاری مانده است، در این پژوهش معناداری مفهوم جنسیت در بهرهمندی از حق به شهر در تهران، به لحاظ آماری و چه با بهره گرفتن از شاخص های کیفی نشان داده شد.
واژگان کلیدی: اختصاصدهی، جنسیت، حق، شهر، طبقه، فضا، مشارکت.
فهرست مطالب
عنوان ……………………………………………………………………………………………………………… صفحه
فصل اول: کلیات
1-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………….. | 2 |
1-2- بیان مساله……………………………………………………………………………………………………………………………….. | 6 |
1-3- پرسشهای پژوهش………………………………………………………………………………………………………………….. | 11 |
1-4- نوع و حدود پژوهش………………………………………………………………………………………………………………… | 13 |
1-5- اهداف پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………….. | 13 |
1-6- ضرورت پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………… | 14 |
فصل دوم: پیشینه پژوهش | |
2-1- پیشینه پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………. | 18 |
2-1-1- پیشینه داخلی پژوهش …………………………………………………………………………………………………………… | 18 |
2-1-2- پیشینه خارجی پژوهش …………………………………………………………………………………………………………. | 27 |
2-1-3- جمعبندی…………………………………………………………………………………………………………………………… | 32 |
فصل سوم: مبانی نظری | |
3-1- چهارچوب نظری…………………………………………………………………………………………………………………….. | 36 |
3-1-1- حق به شهر: هانری لوفور ………………………………………………………………………………………………………. | 36 |
3-1-2- جغرافیای فمینیست و فمینیسم سوسیالیست………………………………………………………………………………… | 43 |
3-1-3- اقتصاد سیاسی شهر و مصرف: مانوئل کاستلز……………………………………………………………………………… | 45 |
3-1-4- نردبان مشارکت: شری آرنستاین……………………………………………………………………………………………… | 47 |
3-2- معرفی متغیرهای اصلی………………………………………………………………………………………………………………. | 49 |
3-2-1- فضای ادراک شده……………………………………………………………………………………………………………….. | 49 |
3-2-2- حق به شهر …………………………………………………………………………………………………………………………. | 51 |
3-2-2-1- اختصاصدهی شهر به خود…………………………………………………………………………………………………. | 51 |
3-2-2-1-1- سرزندگی ………………………………………………………………………………………………………………….. | 52 |
3-2-2-1-1-1- احساس امنیت: ناامنی ناشی از فضا……………………………………………………………………………….. | 53 |
3-2-2-1-1-2- امکان تفریح و ماجراجویی…………………………………………………………………………………………. | 57 |
3-2-2-1-1-3- ارتباطات شهری……………………………………………………………………………………………………….. | 59 |
3-2-2-1-2- کنترل و مالکیت…………………………………………………………………………………………………………… | 61 |
3-2-2-1-3- سهم فیزیکی ………………………………………………………………………………………………………………. | 64 |
3-2-2-2- مشارکت در شهر……………………………………………………………………………………………………………… | 65 |
3-2-2-2-1- تصمیمگیری……………………………………………………………………………………………………………….. | 66 |
3-2-2-2-2- تولید فضا …………………………………………………………………………………………………………………… | 67 |
3-2-2-2-3- سازماندهی و طراحی شهری…………………………………………………………………………………………… | 68 |
3-3- مدل نظری تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………….. | 70 |
3-4- جمعبندی و نتایج مورد انتظار ……………………………………………………………………………………………………. | 72 |
فصل چهارم: روششناسی پژوهش | |
4-1- روششناسی پژوهش………………………………………………………………………………………………………………… | 75 |
4-2- نوع و سطح متغیرهای اصلی……………………………………………………………………………………………………….. | 77 |
4-2-1- متغیر وابسته…………………………………………………………………………………………………………………………. | 77 |
4-2-2- متغیرهای مستقل…………………………………………………………………………………………………………………… | 78 |
4-3- جمعیت آماری و نمونه گیری ……………………………………………………………………………………………………. | 83 |
4-4- ساخت پرسشنامه و پیشآزمون ………………………………………………………………………………………………….. | 84 |
4-5- روش تجزیه و تحلیل داده ها ………………………………………………………………………………………………………. | 88 |
-5- روش تجزیه و تحلیل داده های کمی ……………………………………………………………………………………………… | 88 |
-5- روش تجزیه و تحلیل داده های کیفی …………………………………………………………………………………………….. | 89 |
فصل پنجم: یافته ها | |
5-1- مقدمهای بر میدان تحقیق: کلان شهر تهران……………………………………………………………………………………. | 92 |
5-1-1- خلاصهای از تاریخچهی تهران………………………………………………………………………………………………… | 92 |
5-1-2- تاریخچهی طبقاتی شدن فضای شهر تهران………………………………………………………………………………… | 94 |
5-1-3- تهران در دوران معاصر………………………………………………………………………………………………………….. | 97 |
5-1-4- شاخص نخست شهری تهران …………………………………………………………………………………………………. | 99 |
5-2- یافته های کمی ………………………………………………………………………………………………………………………… | 101 |
5-2-1- یافته های توصیفی…………………………………………………………………………………………………………………. | 102 |
5-2-1-1- ویژگیهای جمعیتشناختی و توزیع متغیرهای اصلی در جمعیت نمونه ………………………………………. | 102 |
5-2-2- یافته های تحلیلی…………………………………………………………………………………………………………………… | 107 |
5-2-2-1- آزمون نظریهی حق به شهر…………………………………………………………………………………………………. | 107 |
5-2-2-2- تحلیل رگرسیون چندمتغیره………………………………………………………………………………………………… | 110 |
5-2-2-3- جنسیت و حق به شهر ……………………………………………………………………………………………………….. | 114 |
5-2-2-4- بخت زنان در حق به شهر ………………………………………………………………………………………………….. | 114 |
5-2-2-5- تحلیل رگرسیون لجستیک…………………………………………………………………………………………………. | 115 |
5-2-2-6- شهروندان تهرانی در نردبان مشارکت آرنستاین ……………………………………………………………………… | 119 |
5-2-2-7- تحلیل خوشه: مشارکت زنان ……………………………………………………………………………………………… | 120 |
5-2-2-8- طبقه و حق به شهر ……………………………………………………………………………………………………………. | 124 |
5-3- یافته های کیفی ……………………………………………………………………………………………………………………….. | 129 |
5-3-1- نتایج مصاحبه با شهروندان تهرانی …………………………………………………………………………………………… | 129 |
5-3-1-1- حق به شهر و تفاوتهای جنسیتی………………………………………………………………………………………… | 129 |
5-3-1-2- تفاوتهای جنسیتی در عوامل موثر بر اختصاصدهی شهر به خود……………………………………………… | 133 |
5-3-1-2-1- سرزندگی شهری …………………………………………………………………………………………………………. | 133 |
5-3-1-2-1-1- امنیت …………………………………………………………………………………………………………………….. | 133 |
5-3-1-2-1-2- ارتباطات شهری ………………………………………………………………………………………………………. | 135 |
5-3-1-2-1-3- تفریح در شهر …………………………………………………………………………………………………………. | 137 |
5-3-1-2-2- کنترل و مالکیت فضا ……………………………………………………………………………………………………. | 139 |
5-3-1-2-3- سهم فیزیکی ………………………………………………………………………………………………………………. | 140 |
5-3-1-3- تفاوتهای جنسیتی در عوامل تاثیرگذار بر مشارکت شهری ……………………………………………………. | 141 |
5-3-1-3-1- سازماندهی شهری ……………………………………………………………………………………………………….. | 142 |
5-3-1-3-2- تصمیم گیری ………………………………………………………………………………………………………………. | 143 |
5-4- یافته های مشاهدهای شهر تهران ………………………………………………………………………………………………….. | 144 |
5-4-1- شهر مردانه و سازوکارهای زنانه مدیریت فضا……………………………………………………………………………. | 144 |
5-5- جمعبندی ………………………………………………………………………………………………………………………………. | 154 |
فصل ششم: نتیجه گیری | |
6-1- بحث…………………………………………………………………………………………………………………………………….. | 157 |
6-2- وارسی نظریهی حق به شهر در تهران …………………………………………………………………………………………… | 160 |
6-3- طبقه و حق به شهر: شهر در خدمت سرمایه …………………………………………………………………………………… | 165 |
6-4- جنسیت و حق به شهر ……………………………………………………………………………………………………………….. | 168 |
6-5- نردبان آرنستاین و سطح مشارکت زنان ……………………………………………………………………………………….. | 171 |
6-7- جمعبندی ………………………………………………………………………………………………………………………………. | 176 |
6-8- پیشنهادات………………………………………………………………………………………………………………………………. | 180 |
6-9- دشواریها و محدودیتهای پژوهش…………………………………………………………………………………………… | 183 |
منابع | 187 |
پیوستها | 207 |
فهرست تصاویر
عنوان …………………………………………………………………………………………………………….. صفحه
تصویر 3-1- محورهای فضایی در نظریهی لوفور ………………………………………………………………………………….. | 40 |
تصویر 3-2- نردبان مشارکت شری آرنستاین ……………………………………………………………………………………….. | 48 |
تصویر 3-3- متغیرهای تاثیرگذار بر اختصاصدهی شهر به خود ………………………………………………………………. | 52 |
تصویر 3-4- موقعیت جغرافیایی نماد شهر تهران …………………………………………………………………………………… | 63 |
تصویر 3-5- متغیرهای تاثیرگذار بر مشارکت شهری …………………………………………………………………………….. | 66 |
تصویر 3-6- مدل نظری تحقیق برگرفته از لوفور ………………………………………………………………………………….. | 71 |
تصویر 5-1- رشد شهر تهران از سال 1270 تا سال 1375 ………………………………………………………………………. | 94 |
تصویر 5-2- فرمول مهتا برای محاسبهی نخست شهری ………………………………………………………………………….. | 100 |
تصویر 5-3- توزیع سطوح تحصیلات در جمعیت نمونه …………………………………………………………………………. | 103 |
تصویر 5-4- نمودار کیوکیو توزیع خطاها …………………………………………………………………………………………… | 108 |
تصویر 5-5- نمودار پراکنش مقادیر استاندارد پیش بینی شده و خطای استاندارد …………………………………………. | 110 |
تصویر 5-6- معادله رگرسیون حق به شهر ………………………………………………………………………………………… | 113 |
تصویر 5-7- معادله رگرسیون لجستیک جنسیت و حق به شهر ……………………………………………………………… | 119 |
تصویر 5-8- خوشه های طبقاتی در مناطق شهری تهران ………………………………………………………………………….. | 127 |
تصویر 5-9- متغیرهای مورد اشارهی زنان در تعریف حق به شهر ……………………………………………………………… | 130 |
تصویر 5-10- متغیرهای مورد اشارهی مردان در تعریف حق به شهر …………………………………………………………. | 131 |
تصویر 5-11- گزارهی جنسیتزده در متروی تهران ……………………………………………………………………………… | 145 |
تصویر 5-12- تبلیغات جمعیتی در شهر تهران با حذف نشانه های زنانه ……………………………………………………… | 146 |
تصویر 5-13- نبود پیاده رو در معابر تهران (خیابان خواجه نظام، منطقه 7) ……………………………………………… | 147 |
تصویر 5-14- پل و اتوبانسازی در تهران (بزرگراه شهید صدر، منطقه 1)……………………………………………….. | 148 |
تصویر 5-15- نسبت کم مسیرهای پیاده نسبت به مسیرهای سواره در تهران (خیابان پاسداران، منطقه 1)………… | 149 |
تصویر 5-16- شهرهای سوارهمحور در مقابل شهرهای پیادهمحور ……………………………………………………………. | 149 |
تصویر 5-17- نصب تابلوهای تبلیغاتی روی پلهای عابرپیاده در تهران که سبب کاهش احساس امنیت در عابران پیاده میگردد (بزرگراه شهید باقری، منطقه 4)……………………………………………………………………………………. | 151 |
تصویر 5-18- پیادهروی دستهجمعی زنان درمعابر شهری تهران ……………………………………………………………….. | 152 |
تصویر 5-19- زنان در اقتصاد غیررسمی (نمونه دستفروشان مترو) …………………………………………………………. | 153 |
فهرست جدولها
عنوان …………………………………………………………………………………………………………….. صفحه
جدول 2-1- توزیع متغیرهای اصلی تحقیق در پیشینه داخلی و خارجی ……………………………………………………… | 32 |
جدول 3-1- عوامل تاثیرگذار بر حق به شهر در سه سطح تحلیل ……………………………………………………………… | 71 |
جدول 4-1- عوامل تاثیرگذار بر حق به شهر در سه سطح تحلیل ……………………………………………………………… | 77 |
جدول 4-2- گویه های برآورد متغیر وابستهی حق به شهر ……………………………………………………………………….. | 78 |
جدول 4-3- گویه های برآورد متغیر تصمیم گیری ………………………………………………………………………………… | 81 |
جدول 4-4- گویه های برآورد متغیر سازماندهی شهری …………………………………………………………………………. | 81 |
جدول 4-5- گویه های برآورد متغیر تولید فضا …………………………………………………………………………………….. | 81 |
جدول 4-6- گویه های برآورد متغیر سهم فیزیکی ………………………………………………………………………………… | 82 |
جدول 4-7- گویه های برآورد متغیر کنترل و مالکیت ……………………………………………………………………………. | 82 |
جدول 4-8- گویه های برآورد متغیر سرزندگی (در سه بعد تفریح، امنیت و ارتباطات شهری) ……………………….. | 83 |
جدول 4-9- مقادیر آلفای کرونباخ برای تمام متغیرهای پژوهش ……………………………………………………………… | 86 |
جدول 4-10- نتایج تحلیل عاملی متغیرهای پژوهش ……………………………………………………………………………… | 88 |
جدول 5-1- جمعیت مناطق 22گانهی تهران برحسب جنسیت …………………………………………………………………. | 98 |
جدول 5-2- وضعیت تاهل پاسخگویان برحسب جنسیت ……………………………………………………………………….. | 103 |
جدول 5-3- وضعیت اشتغال پاسخگویان برحسب جنسیت ……………………………………………………………………… | 103 |
جدول 5-4- وضعیت تحصیلات پاسخگویان برحسب جنسیت ………………………………………………………………… | 104 |
جدول 5-5- آمارههای توصیفی درآمد ماهیانه فردی و درآمد ماهیانهی خانوار ………………………………………….. | 104 |
جدول 5-6- آمارههای توصیفی متغیرهای اصلی تحقیق ………………………………………………………………………… | 105 |
جدول 5-7- آزمون کولموگروف اسمیرنف متغیر وابسته ………………………………………………………………………. | 107 |
جدول 5-8- خلاصله مدل رگرسیون چندمتغیره ……………………………………………………………………………………. | 111 |
جدول 5-9- آزمون معناداری مدل رگرسیونی …………………………………………………………………………………….. | 111 |
جدول 5-10- ضرایب رگرسیونی حق به شهر ………………………………………………………………………………………. | 111 |
جدول 5-11- ارزیابی مدل رگرسیون لجستیک با آزمون اومنیبوس ………………………………………………………… | 116 |
جدول 5-12- ارزیابی تبیین واریانس متغیر وابسته …………………………………………………………………………………. | 116 |
جدول 5-13- نکویی برازش مدل با آماره هوسمر لمشو ………………………………………………………………………… | 117 |
جدول 5-14- جدول طبقه بندی رگرسیون لجستیک ……………………………………………………………………………… | 117 |
جدول 5-15- متغیرهای باقیمانده در معادله رگرسیون لجستیک ………………………………………………………….. | 118 |
جدول 5-16- بررسی نرمال بودن توزیع مشارکت شهری ………………………………………………………………………. | 120 |
جدول 5-17- جدول آنوا ………………………………………………………………………………………………………………… | 121 |
جدول 5-18- درصد مشارکت زنان براساس سطوح مشارکت نردبان آرنستاین…………………………………………… | 121 |
جدول 5-19- درصد مشارکت مردان براساس سطوح مشارکت شری آرنستاین ………………………………………….. | 122 |
جدول 5-20- متغیرهای باقیمانده در معادله رگرسیون لجستیک متغیرهای اختصاصدهی شهر به خود …………. | 122 |
جدول 5-21- درصد مشارکت شهروندان براساس سطوح مشارکت نردبان آرنستاین صرفنظر از جنسیت ………. | 123 |
جدول 5-22- جدول آنوای تحلیل خوشه طبقات براساس حق به شهر ………………………………………………………. | 126 |
جدول 5-23- عضویت نمونهها در خوشه های طبقاتی سهگانه …………………………………………………………………. | 126 |
جدول 5-24- مناطق شهرداری تهران در خوشه های طبقاتی سهگانه …………………………………………………………. | 126 |
جدول 5-25- جدول همبستگی پیرسون (حق به شهر و درآمد خانوار) ……………………………………………………… | 128 |
جدول 5-26- جدول همبستگی پیرسون (حق به شهر و درآمد فردی) ………………………………………………………. | 128 |
جدول 5-27-جوابهای پاسخگویان به پرسش «حق شهروندان در شهر چسیت؟» ………………………………………. | 130 |
جدول 5-28- جوابهای پاسخگویان به پرسش «برابری جنسیتی در حق به شهر وجود دارد؟» ……………………… | 131 |
جدول 5-29- جوابهای پاسخگویان به پرسش «چگونه حق زنان به شهر قابل تحقق است؟»………………………… | 132 |
فصل یکم
کلیات
1-1- مقدمه
شهر مجموعه ای از فضاهاست. فضاهایی که یکی از وجوه تمایز محیط شهری با محیط غیرشهری (روستایی، طبیعی، دست نخورده و واژگان دیگری که میتوان در مقابل شهر قرار داد) است. فضا مفهومی ادراکی[1] است. ادراک از فضا را نمیتوان به عنوان عنصری یکپارچه در نظر گرفت که در تمامی افراد یکسان است. یک فضای واحد می تواند بسته به سن، جنسیت، قومیت، طبقهی اجتماعی و متغیرهای دیگر فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و جمعیتشناختی به اشکال متفاوتی ادراک شود.
برای نمونه، تصوری که یک کودک از بیلبورد تبلیغاتی یک شرکت تولید شکلات دارد، تصویری از یک حسرت است، برای یک زن مستخدم که چهار فرزند کوچک دارد و برای پیرزنی که مبتلا به بیماری دیابت است نیز یک حسرت است اما این «حسرت» تنها عنوانی یکسان دارد و ماهیت آن در ادراک افراد نامبرده یکسان نیست. زیرا هر احساس یا شناختی از خاستگاههای متفاوتی برمیخیزد. یک بیلبورد تبلیغاتی می تواند برای کسی که شیرینیگریز است حس نامتبوعی ایجاد کند و برای یک طرفدار حقوق حیوانات احساس انزجار[2] و فردی که گرایشهای ضد سرمایهداری دارد احتمالا بیش از آن که مجذوب بیلبورد شود به چهرهی سرمایهداری و چرخهی سودی که پشت نصب این بیلبورد نهفته است توجه میکند. تفاوت نگرش این افراد ناشی از ماهیت تمایزات اجتماعی – فرهنگی است. اگر یک بیلبورد سادهی شهری بتواند تصوراتی این چنین متمایز را در ذهن بینندگان ایجاد کند، باید انتظار داشت تصور ادراکشدهی[3] افراد از رابطهای که در شهر با «چیزها» و «فضاها» برقرار می کنند و احساسی که از این رابطه در آنان ایجاد می شود نیز بسته به زمینه اجتماعی و فردی متفاوت باشد.
چنانچه پیش فرض وجود رابطه میان فضاهای شهری و نگرشهای افراد را پذیرا شویم به این نتیجه گیری خواهیم رسید که روابط اجتماعی افراد نیز از فضاهای شهری تاثیر میگیرد. زیرا پیوند میان شناختها و احساسات با منشها و کنشها از دیدگاه جامعهشناختی امری بدیهی است. با توجه به اهمیت جنسیت به مثابهی یک عامل تعیین کننده بنیادین در شیوههای جامعهپذیری افراد، پیش بینی میشود که نگرشهای مردان و زنان نیز نسبت به مولفههای فضایی متمایز باشد و به تبع آن کنشها و منشهای فضایی به شکل متفاوتی در دو جنسیت بروز یابد.
برای نمونه، یک کوچهی تاریک در یک مرد ورزشکار که با ساک ورزشی به سمت باشگاه میرود همان ادراکی را تولید نمی کند که در یک دختر پانزده ساله که از کلاس به خانه برمیگردد. انتظار زن جوان برای تاکسی در کنار یک اتوبان نیز همان تجربهای نیست که یک مرد با آن مواجه می شود. اما عنصر متمایزکنندهی این ادراکها چیست؟ آنچه که دختر پانزده ساله را از کوچهی تاریک میترساند یا احساس زنی که کنار اتوبان منتظر تاکسی ایستاده است، یعنی «احساس ناامنی» ناشی از تنظیمات فضایی، نه ناشی از جنس[4] این افراد بلکه تابعی از مولفههای فضایی و موقعیت این افراد در اجتماعی است که به آن تعلق دارند. فرض ما بر این است که احساس ناامنی برای زن شهرنشین تجربهای زیسته است. اما آیا شهر به خودی خود این ترس را ایجاد می کند؟ به نظر میرسد که چنین نباشد. همین زن، زمانی که همراه با فرد دیگری (به خصوص اگر همراه او مرد باشد) در همان نقطهی اتوبان ایستاده باشد، احساس ناامنی در او به شدت کاهش مییابد. پس مکان شهری به خودی خود نمی تواند عامل تولید احساس ناامنی در کنشگران باشد. یک زن به تنهایی در مرکز شهر قدم میزند بدون این که احساس ناامنی داشته باشد. شاید علت حضور و تجمع مردم در مرکز شهر است. اما آیا مردمی که در اتوبان سوار بر اتومبیلهای خود میگذرند فرقی با این افراد دارند؟ آنچه میان مرکز شهر و اتوبان تمایز ایجاد می کند نحوه تنظیم مولفههای فضایی است. حضور مردم چه در اتوبانها و چه در مرکز شهر عنصری ثابت است. چیزی که در اتوبان ایجاد تمایز می کند نوع طراحی فضا است که افراد پیاده را به درون اتومبیلهایشان منتقل کرده است. فضای اتوبان، با حذف پیادهروها قدرت قدم زدن را از افراد سلب می کند. فرد خود را به عنوان عنصری مزاحم در فضایی که قرار نیست کسی در آن راه برود تصور می کند. اما این احساس برحسب جنسیت اشکال متفاوتی به خود میگیرد. ادراک زنان از این نوع هنجارشکنی جزئی چیزی متفاوت از ادراک مردان است. برای یک زن، یک کوچهی خلوت در میانهی روز، یک خیابان تاریک، کنار اتوبان، درون یک تاکسی که سرنشینان دیگرش همه مرد هستند، صندلی جلوی همان تاکسی، پلهای عابرپیاده، کوچههای بنبست، پارکهای خلوت، زیر پلهای بزرگ، محلههایی که برچسب ناامنی خوردهاند یا به هر دلیلی بدنام هستند، حومه های خلوت شهری، پیادهروهای کمعرض، خیابانهایی که محل کسب وکار مردان هستند[5]، سرویسهای بهداشتی عمومی، اتوبوسهای حمل و نقل عمومی خلوت (به خصوص در ابتدا و انتهای روز)، حتا خانهی خود فرد زمانی که در آن تنهاست، اتومبیلهای شخصی غیرتاکسی که در حمل و نقل عمومی مشغول به کار هستند، همه تصور ناامنی را تداعی می کنند.
این احساس ناامنی می تواند ریشه در تجربیات مستقیم خود فرد، تجربیات غیر مستقیم فرد (نزدیکان او)، حافظهی جمعی شهروندان از این فضاها و تا حد زیادی شکل فضاهای شهری داشته باشد. فردی که یک بار در یک کوچه ی تاریک مورد حمله قرار گرفته باشد، احتمال کمی میرود که هنگام عبور مجدد از مکانهای مشابه احساس امنیت داشته باشد. اگر دوست یا خواهر او نیز تجربهی مشابهی را برای او بازگو کرده باشد، باز تصور او از فضایی که در ذهن او ایجاد شده است میتواند به تولید احساس ناامنی در فضاهای مشابه فضاهای تصورشدهی قبلی بیانجامد. تجربیاتی که شهروندان یک شهر از خشونت در فضاهای مختلف شهری دارند میتواند در حافظهی جمعی ثبت شده و آن را نسبت به فضاهای مشابه احساس کند. اگر شهری در زمانی نزدیک تجربهی ناگواری، مانند ربوده شدن افراد در اتوبان، را داشته باشد، نمیتوان انتظار داشت که شهروندان آن از حضور در اتوبانها احساس امنیت کافی داشته باشند. حافظهی جمعی در شهر می تواند عنصری تعیین کننده در نحوهی نگرش شهروندان به فضاها و روابط شهری باشد. اما میتوان تصور کرد که همین شهروندان اگر میتوانستند در اتوبانهایی قدم بزنند که محلهایی مخصوص عبور عابران پیاده داشت که از طریق موانع یا چنانچه در برخی خیابانها مرسوم است، کانالهای بزرگ آب از محل عبور اتومبیلها جدا میشد، شاید احساس بهتری از قدم زدن در اتوبانها حاصل میشد (رهبری، 1393).
بحث ناامنی شهری که در چند بند گذشته به آن پرداخته شد تنها یک نمونه از تاثیر فضاهای شهری بر ادراک شهروندان است که چنانچه شرح آن رفت، بسته به جنسیت متفاوت است. مجموعهی این برداشتهای احساسی و شناختی تولید شده در شهروندان به یک ادراک عمومی از حقوق شهروندی میانجامد که تمرکز ما در این پژوهش مطالعه ابعاد و عوامل تاثیرگذار بر آن و ارتباط آن با مفهوم جنسیت است. بدیهی است که هم زنان و هم مردان از مولفههای فضایی تاثیر میپذیرند. از این رو به جای تمرکز بر ادراک زنان، مفهوم جنسیت را به عنوان عاملی تعیینکننده در ادراک از فضاهای شهری در نظر گرفتیم تا علاوه بر بررسی وضعیت ادراک زنان از حق به شهر، به مطالعه تفاوتهای جنسیتی نیز بپردازیم. بدین منظور این نوشتار به شرح زیر به شش فصل تقسیم بندی شده است:
فصل یکم: کلیات
در این فصل به بیان مساله، اهمیت و ضرورت پژوهش، پرسشها، اهداف و فرضیه های پژوهش و هم چنین مشکلات و محدودیتهای پژوهش پرداخته شده است.
فصل دوم: پیشینهی پژوهش
در این فصل پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است. این فصل به دو بخش پژوهشهای داخلی (ادبیات تولید شده توسط محققان داخل ایران) و پژوهشهای خارجی (ادبیات بینالمللی) تقسیم بندی شده است ضمن این که جایگاه پژوهش حاضر در ادبیات مربوطه مشخص می شود.
فصل سوم: مبانی نظری
در این فصل مرور نظریه های استفاده شده در پژوهش و چهارچوبهای نظری و مفهومی این پژوهش به تفصیل معرفی شده و نحوه استفاده از مفاهیم و مدلهای کلیدی در پژوهش به بحث گذاشته شده است.
فصل چهارم: روش پژوهش
فصل روش پژوهش به معرفی روشها و تکنیکهای انتخاب شده برای انجام پژوهش اختصاصیافته و نشان میدهد که در تولید هر بخش از داده های مورد نیاز، از چه رویکردهای روششناختی بهره گرفته شده است. ضمن این که مواردی چون جامعه آماری، نمونه گیری ، بررسی ابزار تحقیق با انجام آزمونهای اعتبار و روایی نیز در این فصل مدنظر گرفته است.
فصل پنجم: یافته ها
فصل یافته ها به گزارش یافته های تحقیق می پردازد که در سه بخش یافته های کمی (گزارش یافته های حاصل از پیمایش)، یافته های کیفی (گزارش یافته های حاصل از روشهای کیفی از جمله مصاحبه و مشاهده عمیق) و یافته های مشاهدهای به بحث گذاشته شده است.
فصل ششم: نتیجه گیری
در این فصل که مهمترین بخش پژوهش محسوب میگردد به پرسشهای اصلی و فرعی پژوهش که در بخش کلیات مطرح شده اند پاسخ داده می شود و یافته های پژوهش به بحث گذاشته می شود. این فصل شامل برخی پیشنهادها نیز خواهد بود. پژوهش حاضر از نوع بنیادی و توسعهای است و انتظار میرود بخش نتیجه گیری آن ضمن گسترش مرزهای مفهومی و نظری جامعه شناسی شهر و فضا، به ایجاد ایدههای جدید نظری نیز بینجامد. بنابراین آنچه در بخش پیشنهادها مطرح میگردد (با توجه به کاربردی نبودن تحقیق) بیش از آن که شامل برنامههای عملی باشد، در راستای راهبردهای نظری است.
بخش ضمایم و منابع دو بخش انتهایی نوشتار حاضر را تشکیل میدهند.
[1] Perceptive
[2] لسیتین مورد استفاده در این شکلاتها روی حیوانات آزمایشگاهی امتحان می شود.
[3] Perceived
[4] Sex
[5] برای نمونه خیابان هایی که محل تجمع اصنافی مانند فروشندگان قطعات یدکی و خدمات تعمیرات خودرو هستند.
تعداد صفحه : 253
قیمت :14700 تومان
بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد
و در ضمن فایل خریداری شده به ایمیل شما ارسال می شود.
پشتیبانی سایت : * serderehi@gmail.com
در صورتی که مشکلی با پرداخت آنلاین دارید می توانید مبلغ مورد نظر برای هر فایل را کارت به کارت کرده و فایل درخواستی و اطلاعات واریز را به ایمیل ما ارسال کنید تا فایل را از طریق ایمیل دریافت کنید.
14,700 تومانافزودن به سبد خرید