دانشگاه شیراز
دانشکده کشاورزی
پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته مهندسی كشاورزی (اقتصاد کشاورزی)
کارایی فنی و شکاف تکنولوژی ذرت کاران به تفکیک سطح پایداری کشاورزی مناطق مختلف استان فارس
استاد راهنما
دکترمحمد بخشوده
برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده پایان نامه درج نمی شود
(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)
تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :
(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)
چکیده
استان فارس به لحاظ بهرهمندی از منابع طبیعی و آب و هوا متنوع از جایگاه ویژهای در افزایش تولیدات محصولات زراعی بهویژه ذرت دانهای در کشور برخوردار است. نیاز به افزایش تولیدات داخلی و جلوگیری از کاهش عملکرد ذرت، باعث شده تا اغلب کشاورزان استان بیمهابا نهادههای گوناگونی از سموم و کودهای شیمیایی مورد استفاده قرار دهند و اقدام به برداشت بیش از حد از سفرههای آب زیرزمینی کنند، بدون آنکه پیامدهای آنی و طولانیمدت بر محیطزیست را در نظر بگیرند. بنابراین ضرورت پرداختن به مسئله پایداری کشاورزی و ارزیابی نظامهای کشاورزی استان فارس مورد تأکید قرار میگیرد. افزایش کارایی فنی استفاده از نهادهها به عنوان یك عنصر كلیدی در میان عناصر سهگانه توسعه پایدار (اقتصادی، اجتماعی و اکولوژیکی) محسوب میشود. در این راستا، هدف از این مطالعه بررسی کارایی فنی و نسبت شکاف تکنولوژی ذرتکاران استان فارس بر حسب میزان پایداری کشاورزی میباشد. در این تحقیق ابتدا شهرستانهای استان فارس بر اساس مدل پایداری کشاورزی و نیز روش برنامهریزی توافقی رتبهبندی شده و به سه گروه پایدار، نسبتاً پایدار و ناپایدار تقسیم گردیدند. جهت جمعآوری اطلاعات از سه گروه مذکور به ترتیب شهرستانهای کازرون ، فیروزآباد و مرودشت انتخاب شدند. در مرحله بعد برای انتخاب روستا و بهرهبرداران نمونهها، روشهای نمونهگیری تصادفی طبقهبندی شده و سیستماتیک مورد استفاده قرار گرفت و اقدام به تکمیل پرسشنامه از 300 بهرهبردار نمونه در سال زراعی 88-1387 گردید. در این مقاله از سه رهیافت تابع تولید مرزی تصادفی تلفیقی، تابع تولید مرزی تصادفی گروهی و تابع مرزی پوششی (فرامرزی) برای محاسبه کارایی فنی و شکاف تکنولوژی استفاده گردید. نتایج مطالعه نشان میدهد که استفاده از روشهای سنتی (که تکنولوژی بین مزارع را یکسان فرض میکند) برای محاسبه کارایی فنی، منجر به برآورد بیش از اندازه آنها میشود. میانگین نسبت شکاف تکنولوژی در شهرستانهای مرودشت، فیروزآباد و کازرون به ترتیب 3/59، 1/71 و 9/68 درصد میباشد. این مطلب بیانگر آن است که نسبت شکاف تکنولوژی در مناطق نسبتاً پایدار بیشتر از مناطق ناپایدار است. لذا کشاورزان در این نوع مناطق میتوانند با دستیابی به تکنولوژیهای برتر که همسو با پایداری کشاورزی است، بهراحتی شکاف موجود بین سطوح تکنولوژی و نیز پایداری کشاورزی را کاهش دهند. از آنجایی که نسبت شکاف تکنولوژی بر پایه نوع نظام پایداری کشاورزی در مناطق محاسبه شده، علاوه بر این که نسبت مذکور نشاندهنده سطوح تکنولوژی بکار رفته از سوی بهرهبردارن (عملکرد تکنیکی) است، بیانگر میزان پایداری کشاورزی آنان نیز میباشد. لذا در این تحقیق نسبت مذکور تحت عنوان نسبت شکاف تکنولوژی- پایداری کشاورزی ارائه گردید.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول:كلیات.. 1
1-1- مقدمه. 1
1-2- اهمیت و ضرورت تحقیق.. 3
1-3- اهداف… 10
1-4- فرضیات… 10
فصل دوم: مروری بر مطالعات.. 11
2-1- مقدمه. 11
2-2- مطالعات مربوط به توسعه پایدار کشاورزی.. 11
2-2-1- مفهوم پایداری.. 12
2-2-2- ابعاد پایداری درکشاورزی.. 13
2-2-3- تفاوت در اطلاق واژهها در رابطه با پایداری.. 17
2-2-4- اهداف پایداری و راهبردهای لازم جهت دستیابی به یک نظام پایدار کشاورزی….18
2-2-5- روشهای ارزیابی و سنجش میزان پایداری کشاورزی.. 21
2-2-5-1- تعریف شاخصهای پایداری کشاورزی… 22
2-2-5-2- مطالعات مربوط به شاخصهای پایداری کشاورزی… 22
2-2-5-3- روشهای ترکیب شاخصهای پایداری کشاورزی… 25
2-3- مطالعات مربوط به محاسبه و روشهای اندازهگیری کارایی.. 28
2-3-1- مقایسه دو روش تحلیل فراگیر داده-ها ((DEA و تابع مرزی تصادفی ((SF. 30
2-3-2- روش تابع تولید فرامرزی.. 33
2-4- ارزیابی مطالعات صورت گرفته. 34
فصل سوم: تئوری و روش تحقیق.. 35
3-1- مقدمه. 35
عنوان صفحه
3-2- مدل پایداری کشاورزی.. 36
3-2-1- شاخصهای اندازهگیری پایداری کشاورزی.. 38
3-2-1-1- شاخص خاکورزی حفاظتی… 38
3-2-1-2- شاخص هدایت الکتریکی (EC). 39
3-2-1-3- شاخص ماده آلی خاک…. 39
3-2-1-4- شاخص مصرف کود و سموم در واحد سطح.. 40
3-2-1-5- شاخص غلظت نیترات در آبهای زیرزمینی… 41
3-2-1-6- شاخص درجه تنوع گیاهان زراعی… 41
3-2-1-7- شاخص سیستمهای کارآمد آبیاری… 43
3-2-1-8- شاخص بیلان آب………….43
3-2-1-9- شاخصهای اقتصادی- اجتماعی……….44
3-2-2- روش برنامهریزی توافقی… 44
3-3- تعریف کارایی.. 46
3-3-1- اندازهگیری کارایی فنی.. 49
3-3-1-1- مرزهای غیرپارامتری معین… 50
3-3-1-2- مرزهای پارامتری معین… 51
3-3-1-3- مرزهای معین آماری… 51
3-3-1-4- مرزهای پارامتری تصادفی… 52
3-3-1-4-1- تکنیک تابع مرزی پوششی تصادفی.. 56
3-4- روش جمعآوری دادهها و روش نمونهگیری.. 60
3-4-1- دادههای مورد نیاز 60
3-4-2- منطقه مورد مطالعه. 61
3-4-3- روش نمونهگیری.. 63
3-5- مدل مورد استفاده 65
فصل چهارم: نتایج و بحث.. 69
4-1- مقدمه. 69
4-2- بررسی پایداری کشاورزی در شهرستانهای استان فارس…. 69
4-2-1- شاخص خاکورزی حفاظتی.. 71
4-2-2- شاخص هدایت الکتریکی (EC) 72
4-2-3- شاخص ماده آلی خاک… 72
عنوان صفحه
4-2-4- شاخص مصرف کود و سموم در واحد سطح.. 73
4-2-5- شاخص غلظت نیترات در آبهای زیرزمینی.. 74
4-2-6- شاخص درجه تنوع گیاهان زراعی.. 74
4-2-7- شاخص سیستمهای کارآمد آبیاری.. 75
4-2-8- شاخص بیلان آب… 76
4-2-9- شاخص سطح زیر كشت و میزان عملكرد. 76
4-2-10- شاخص نسبت افراد با سواد به بیسواد. 77
4-3- نتایج مدل برنامهریزی توافقی.. 77
4-4- نتایج نمونهگیری.. 81
4-5- معرفی مناطق مورد مطالعه. 82
4-5-1- شهرستان مرودشت… 82
4-5-2- شهرستان فیروزآباد. 83
4-5-3- شهرستان کازرون.. 83
4-6- بررسی وضعیت عرضه ذرت در استان فارس…. 84
4-7- نتایج بررسی ویژگیهای فردی، اجتماعی و اقتصادی نمونههای مورد مطالعه. 87
4-7-1- ویژگیهای فردی، اجتماعی و اقتصادی ذرتكاران شهرستان مرودشت… 87
4-7-2- ویژگیهای فردی، اجتماعی و اقتصادی ذرتكاران شهرستان فیروزآباد. 90
4-7-3- ویژگیهای فردی، اجتماعی و اقتصادی ذرتكاران شهرستان كازرون.. 91
4-7-4- وضعیت تفضیلی ویژگیهای بهرهبرداران در مناطق مورد مطالعه. 92
4-7-5- نتایج مربوط به نهادههای مصرفی در شهرستانهای مورد مطالعه. 95
4-9- نتایج حاصل از تخمین توابع تولید مرزی.. 100
4-10- محاسبه کارایی فنی و نسبت شکاف تکنولوژی- پایداری کشاورزی.. 110
فصل پنجم: خلاصه، نتیجهگیری و پیشنهادها 120
5-1-خلاصه. 120
5-2- پیشنهادها 129
منابع. 133
پیوست 149
– مقدمه
در دهههای اخیر با افزایش سریع و روزافزون جمعیت بخصوص در کشورهای در حال توسعه، تقاضای غلات به ویژه ذرت افزایش پیدا کرده است. ذرت ازقدیمیترین گیاهان زراعی، افزون بر تأمین مواد غذایی مورد نیاز انسان (20-25 درصد)، دام و طیور(70-75 درصد)، دانهای سودمند برای تولید روغن خوراکی، نشاسته، گلوکز، ماده اولیه در تولیدات صنعتی(5 درصد) و چند فرآوردهی دیگر میباشد (حسینی و عابدی، 1386). ذرت از نظر سطح زیر كشت پس از گندم و برنج سومین محصول استراتژیک کشاورزی دنیا بشمار میرود، بهگونهای كه در سال 2002 با تولید 600 میلیون تن و میانگین عملكرد 4296 كیلوگرم در هكتار، نسبت به برنج و گندم برتری نشان میدهد. در ایران کشت ذرت از اهمیت فراوانی برخوردار است. نیاز کشور به ذرت، نزدیک به 7/3 تا 4 میلیون تن در سال است که تنها 2/2 میلیون تن در داخل تولید و باقی ماندهی آن از راه واردات تأمین میشود (وزارت جهاد کشاورزی، 1384). بنابراین بخش مهمی از عرضهی ذرت به وسیلهی واردات تأمین میشود. در این راستا طرح افزایش تولید ذرت دانهای (90-1382) با هدف خودکفایی این محصول اساسی تهیه شده است که پیشبینی میشود با توجه به افزایش تولید، اشتغال و قطع واردات ذرت دانهای در سال پایان طرح، صرفهجویی ارزی طی دوره به میزان 1410 میلیون دلار را به همراه خواهد داشت (وزارت جهاد کشاورزی، 1382). افزایش تولیدات محصولات کشاورزی از جمله ذرت از طریق افزایش سریع سطح زیرکشت و یا افزایش تولید در واحد سطح امکانپذیر است. گزینه اول نیاز به سرمایهگذاریهای زیربنایی و عمرانی گسترده (مانند تسطیح زمینها، احداث سدها، کانالهای آبرسانی و غیره) دارد که اغلب فراهم نبوده و در کوتاهمدت ممکن نیست و از طرف دیگر، در صورت تهیه و تأمین برخی از امکانات فوق، به علت محدودیت نهاده آب در کشور با محدودیت روبرو است (وزارت جهاد کشاورزی، 1373). روش دوم، یعنی افزایش عملکرد در واحد سطح از طریق بهکارگیری اصول بهزراعی، استفاده از نهادههای مناسبتر، بهکار بستن روشهای نوین کاشت، داشت و برداشت، استفاده از ارقام پربازده و اصلاح شده، مصرف سموم و کودهای شیمیایی و غیره صورت میگیرد. این روش در چند دهه اخیر با رشد روزافزون علوم کشاورزی و واریتههای پربازده، کودهای شیمیایی، سموم و دیگر مواد شیمیایی زراعی و کنترل و حفظ رطوبت همراه بوده است (ایرانی و دربانآستانه، 1383). به اعتقاد شفرد[1] (1998)، فرآیند اساسی تغییر و تحول در عملیات و روشهای زراعی، منجر به افزایش تولید محصول و ارزش افزوده آن و نیز خرید بیشتر نهادههای کشاورزی میگردد. اما این روش با وجود افزایش تولید و ارزش افزوده منجر به افزایش نابرابریهای جغرافیایی، نابرابریهای اجتماعی- اقتصادی، بیکاری، مشکلات بهداشتی و درمانی و مهمتر از همه آلودگیهای زیستمحیطی میشود. از بین رفتن خاک زنده سطحی (که به تدریج و با زحمات زیاد قابل ترمیم است)، آلودگی خاک، آب و جو زمین، جنگلزدایی، آبیاری بیرویه ( خاک را به علت قلیایی کردن غیر مولد و غیر قابل استفاده میکند)، مداخله غیر مسئولانه و همهجانبه در اکوسیستم ( که منجر به عدم تعادل و آسیبهای فراوان گردیده است)، از بین رفتن تنوع زیستی گیاهی و حیوانی، از جمله خسارات کشاورزی مدرن محسوب میشود (هایلو و رانگ-متزگر[2]، 1993). با پیدایش سموم در زنجیره غذایی، آگاهی مردم از اثرات فنآوریهای مدرن بر روی محیطزیست افزایش یافته است. تجمع عناصر زائد در آبهای سطحی و زیرزمینی باعث آلودگی شده و بهرهبرداری بیرویه از آنها افزایش پیدا کرده است. کمبود انرژی در ابتدای دهه 1970، نوعی آگاهی بوجود آورد و برای اولین بار احساس شد که منابع طبیعی زمین محدود هستند و به همین دلیل به تدریج توجه به سوی کشاورزی پایدار برای حفظ منابع طببعی افزایش یافت (کوچکی و همکاران، 1372).
كشاورزی پایدار سخن روز محافل كشاورزی و موضوع مورد علاقه همه كارشناسان است كه به مسائل زیست محیطی حساسند و كشاورزی معمول صنعتی را در جهت مخالف با علاقه و حساسیت خود ارزیابی میكنند. این دسته از محققین اعتقاد دارند كه برای كشاورزی مرسوم، به سبب زیانها و صدماتی كه به محیط زیست و منابع پایه وارد میكند، باید جایگزین مناسبی یافت كه كشاورزی پایدار بهترین گزینه است (کهنسال، 1383). كشاورزی پایدار نوعی كشاورزی است كه در جهت منافع انسان بوده، كارایی بیشتر در استفاده از منابع دارد و با محیط در توازن است. برای پایداری در كشاورزی سه موضوع اهمیت زیادی دارد. اولین موضوع درآمد كافی بخصوص در بین افراد كم درآمد است. دومین موضوع قابلیت دسترسی به غذا و مصرف آن است. این بدین معناست كه باید از طریق افزایش تولید و بهبود بازاریابی، غذای بیشتر و قابل دسترستری تولید شود. موضوع سوم حفاظت و بهبود منابع طبیعی است (ادواردز و همکاران[3]، 1379). از این رو، طی سالهای اخیر ضرورت پرداختن به این مسئله و توجه به معیارها و اصول توسعه کشاورزی و کشاورزی پایدار مورد تأکید قرار گرفته است.
-2- اهمیت و ضرورت تحقیق
به طور كلی عوامل تأثیرگذار بر روی نظام پایداری كشاورزی ایران شامل عوامل بیوفیزیكی، اجتماعی-اقتصادی، تكنیكی و نهادی است. از لحاظ بیوفیزیكی، ایران به علت اینكه در یكی از قسمتهای نامساعد كشاورزی دنیا (سرمای شدید، گرمای شدید، خشكی شدید و پستی و بلندی) قرار گرفته است، افزایش تولیدات كشاورزی بدون تزریق نهاده از بیرون بسیار دشوار است. این شرایط اقلیمی- جغرافیایی وضعیت شکنندهای را در عرصههای طبیعی بوجود آورده است كه ناپایداری اكوسیستم را به دنبال دارد. از لحاظ اجتماعی- اقتصادی، گسترش فقر باعث افزایش تمایل کشاورزان به افزایش تولید گشته است. این امر در كوتاه مدت منجر به افزایش تولیدات و سطح درآمد کشاورزان شده ولی در بلندمدت پایداری بخش کشاورزی را از بین میبرد. بنابراین عواملی همچون دارا بودن آب و هوای خشك و نیمهخشك، شوری یا آهكی بودن خاكها، كمبود مواد آلی در خاك، افت سطح آب، برداشت بیرویه از منابع آب زیرزمینی، رشد جمعیت و تغییرات نامناسب در نوع مالكیت زمین، كشاورزی در مناطق خشك و نیمهخشك ایران را با چالشهای فراوانی مواجه کرده است (فرشاد و زینك[4]، 2001). با توجه به این موارد و نیز عنایت به این موضوع که بخش کشاورزی ایران مولد 20 درصد درآمد ناخالص ملی است و معاش اغلب ساکنان روستاها که بیش از 45 درصد از جمعیت کشور را شامل میشود (دهقانپور، 1384)، از راه فعالیتهای کشاورزی تأمین میگردد، توجه به کشاورزی پایدار، حفظ منابع آب و خاک کشور و جلوگیری ازآلودگی زیستبومها و محیطزیست کشور دو چندان ضرورت مییابد.
واقعیتهای مربوط به سیر قهقرایی محیطزیست حقیقتاً تکاندهنده است. برخی از این اطلاعات تا حدودی این وضعیت را روشن میکنند. بر اساس آمارهای موجود، سالانه 130هزار هکتار مرتع در ایران تخریب میشود، 480 هزار هکتار جنگل از بین میرود و 5/1 میلیارد تن خاک به صورت فرسایش تلف میشود. بعد اقتصادی این تخریب، به اندازهای است که سالانه معادل 390 هزار میلیارد ریال از ارزش مراتع، خاک و جنگلهای ایران بر اساس قیمتهای سال 1370 تخریب میشود (افراز، 1376). همچنین سالانه نزدیک به 30 درصد از مواد غذایی تولید شده در کشور در مراحل مختلف از بین میرود که با این مقدار ضایعات میتوان غذایی 15 میلیون نفر را تأمین نمود (کوچکی و همکاران، 1376).
استان فارس كه امروزه سكان دار كشاورزی نوین كشور شده، به دلیلی برخی بی توجهی ها به اصول پایداری كشاورزی و محیطزیست، علاوهبر قربانی شدن كشاورزی این استان در بحث پایداری موجب واردشدن صدمات جبرانناپذیری به منابع طبیعی و محیطزیست شده است. استان فارس از استانهای جنوبی و جزء مناطق خشک و نیمه خشک كشور بوده كه با وسعت 122 هزار كیلومترمربع چهارمین استان از نظر وسعت در كشور میباشد. به دلیل گوناگونی آب و هوا و اختلاف درجه حرارت و میزان بارش و شرایط طبیعی این استان از نظر تولیدات و محصولات كشاورزی دارای تنوع فراوانی میباشد. استان فارس با سطح زیركشت بالغ بر 998000 هكتار، 7/7 درصد از كل زیركشت كشور را دارا است. این استان در تولید محصولات گروه غلات (گندم، جو، شلتوك و ذرت دانهای) و گروه سبزیجات (سیبزمینی، پیاز، گوجهفرنگی) به ترتیب با سهم 3/14و 2/10 درصد از تولید كل كشور دارای مقام اول در تولید این محصولات میباشد. در تولید محصولات صنعتی (پنبه، توتون و تنباكو)، حبوبات و محصولات جالیزی به ترتیب با 13/6، 05/10 و 98/4 درصد سهم از تولید كل كشور دارای مقام چهارم میباشد. همچنین فارس یکی از قطبهای تولید محصول ذرت بشمار میرود. به گونهای که این استان با 75/32 درصد سهم در تولید و 20/31 درصد سهم در سطح زیرکشت ذرت دانهای، دارای مقام نخست در تولید و سطح زیرکشت این محصول در کشور است (آمارنامه محصولات كشاورزی، 1384).
به این ترتیب به دلیل وسعت زیاد کشت محصولات مختلف از جمله ذرت در سطح وسیعی از مزارع، اغلب کشاورزان استان بدون در نظر گرفتن میزان مورد نیاز گیاه، بیمهابا نهادههای گوناگونی از سموم و کودهای شیمیایی مورد استفاده قرار میدهند. از جمله این سموم میتوان به آترازین اشاره کرد. آترازین یك علف كش انتخابی است كه به طور وسیعی در مزارع ذرت برای كنترل بسیاری از علفهای برگ پهن چمنی بكار برده میشود. با توجه به اینکه استان فارس یکی از تولیدکنندگان عمده ذرت در سطح کشور است، لیکن مسائل زیست محیطی شدیدی به دلیل پایداری در خاک و همچنین ورود به آبهای سطحی و زیرزمینی در این استان بوجود میآید. در حال حاضر میزان مصرف کود شیمیایی در کل کشور بیش از 5/3 میلیون تن و در استان فارس حدود 460 هزار تن میباشد که متوسط میزان مصرف در اراضی استان حدود 460 کیلوگرم در هکتار است ( حیدری و همکاران، 1389). به عنوان نمونه در بین سالهای 1353 تا 1372 در استان فارس مقدار مصرف كودهای شیمیایی از حدود 50 هزار تن به نزدیك 250 هزار تن افزایش داشته است که این رقم نشاندهنده روند فزاینده مصرف کودهای شیمایی در استان و ناپایداری نظام توسعه کشاورزی است (رضاییمقدم، 1376). همچنین نتایج مطالعه دهقانپور (1384) نشان داده است که کشاورزان منطقه مرودشت در مصرف سموم و کودهای شیمیایی در دو زراعت گندم و ذرت بصورت غیر بهینه و ناکارا عمل کردهاند. در این راستا، در مطالعهای در استان فارس، محققان نشان دادند که مصرف زیاد کودهای شیمایی در جهت افزایش تولید نبوده، بلکه ناشی از عدم آگاهی و اطلاع زارعین و بیتوجی آنان به جنبههای زیستمحیطی و پنداشتهای غلط آنان از تأثیرگذاری تصاعدی بر عملکرد ذرت بوده است (حیاتی، 1374 و کرمی، 1995). از آثار سوء مصرف بیش از حد سموم و کودهای شیمیایی میتوان به آلوده شدن آبها و خاکها، زیادی نیترات موجود در بافتهای گیاهی محصولات زراعی و باغی و همچنین کاهش کیفیت محصولات، کاهش مقاومت گیاه در برابر آفات و امراض و کاهش حاصلخیزی خاکها نام برد. از این رو حدود 70 درصد خاکهای استان دارای کربن آلی کمتر از یک درصد و تنها 6 درصد اراضی زراعی دارای کربن بیش از 5/1 درصد است. همچنین میزان برداشت از آب زیرزمینی بیش از 2 میلیارد متر مکعب بیشتر از تغذیه طبیعی آن است و به علت این برداشت بیش از حد از سفرههای آب زیرزمینی، 67 دشت از 99 دشت استان فارس دارای بیلان منفی هستند (گزارش منابع آب سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان فارس، 1379). بنابراین ضرورت پرداختن به مسئله پایداری کشاورزی و ارزیابی نظامهای کشاورزی استان فارس مورد تأکید قرار میگیرد.
تعداد صفحه :185
قیمت : 14700تومان
