دانشگاه قم
دانشکده الهیات و معارف اسلامی
پایان‌نامه دوره کارشناسی‌ارشد رشته علوم قرآن و حدیث
عنوان:
نقد و بررسی مرجعیت اهل کتاب در بین صحابه در نقل روایات و تفسیر قرآن
استاد راهنما:
دکتر سیده وحیده رحیمی
زمستان/139۳
برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده پایان نامه درج نمی شود
(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)
تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :
(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)
چکیده
این پژوهش به نقد و بررسی مرجعیت اهلکتاب در بین صحابه پرداخته است. وجود پژوهشهای بسیار در حیطهی منقولات اهلکتاب و در عین حال نبود مجموعه ای جمع آوری شده در زمینه محتوای سوالات پرسیده شده از اهل کتاب، انگیزهی انجام این پژوهش را فراهم آورد. برای دستیابی به چگونگی مرجعیت اهلکتاب، جمعآوری سوالات از آنها، توسط صحابه و دیگران در دستور کار قرار داده شد. بدین منظور، به مطالعه و بررسی منابع مختلف و فراوان، اعم از کتب روایی متقدّم، شروح، کتب تاریخی، مسانید، کتب رجال و… پرداخته شد. البته لازم به ذکر است، به علت کم بودن این گزارشات در کتابهای منتخبِ اولیه، خود را ملزم به مراجعه به دیگر کتابهای اهلسنت کرده تا نتیجهی حاصله، با دستیابی به شواهد بیشتر، از دقت بالاتری برخوردار شود، زیرا رد سخنان صاحبنظران در حیطهی پذیرش مراجعه به اهل کتاب نیازمند دلایل و شواهد متقن بود. در مرحله بعد اطلاعات لازم جمعآوری و تدوین گشت. نتیجه این كه، موضوع مراجعات صحابه به اهلکتاب حوزههای با اهمیت و متعددی را در بر میگیرد، از جمله سوالاتی که حکمی را در بر دارد، و یا پرسشهایی که مربوط به تفسیر قرآن و یا پرسیدن سوالاتی مربوط به آینده است؛ با بررسی محتوای سوالات پرسیده شده دلایل توجیهگران مراجعهی صحابه به اهلکتاب دلایلی بدون سند می شود زیرا سوالات پرسیده شده نه تنها به لحاظ محتوا که به لحاظ حجم جزئی نبوده، و صحابه در غالب موارد در مواجهه با این منقولات، شخصیتی منفعل داشته و کمترین نقدی از طرف آنها در مقابل این منقولات وجود ندارد. با اطمینان میشود گفت، بهانه استقرار احکام به عنوان مجوزی برای این قبیل مراجعات، نتایج سوال برانگیزی را به وجود آورد. که امروزه اغلب تفاسیر اهلسنت از این گزارشات انباشته شده است.
کلید واژه ها : اهل کتاب، ابنعباس، کعب الاحبار، مراجعه به اهل کتاب.
فهرست مطالب
1-2- ضرورت و اهمیت انجام تحقیق.. 9
1-5- سابقه وپیشینهی تحقیق.. 10
1-6- اهداف وکاربردهای تحقیق.. 11
1-8-3- مرجعیت علمای اهلکتاب.. 13
2-1- بررسی دلایل موافقان مراجعه به اهل کتاب.. 17
2-1-5-1-مراجعه به علت تشابه مطالب برای تکمیل جزئیات.. 26
2-1-5-2-عدم حضور پیامبرp، عامل مراجعهی صحابه به اهلکتاب.. 29
2-1-5-3- بی اهمیتی حجم یا محتوای مراجعات صحابه به اهلکتاب.. 30
2-1-5-4- اخذ مطالب موافق با عقاید اسلامی از اهل کتاب.. 32
2-1-5- 5- استقرار احکام و دفع خوف اختلاط.. 35
2-1-6- رشیدرضا و نقش پیامبرpدر نقل حدیث جساسه. 37
2-2- بررسی نظریات مخالفان قاطع مراجعه به اهل کتاب.. 38
2-2-3- رمزی نعناعه …………………………………………………………………………………… 43
خلاصه ……………………………………………………………………………………………………………………… 46
فصل سوم:
3-1- صحابه وچگونگی موضعگیری آنان درقبال مراجعه به اهل کتاب.. 51
3-1-1-1-ابوذرغفاری (م:32 هق) 52
3-1-1-2- عبدالله بن مسعود(م: 32هق) 55
3-1-1-3- حذیفه بن یمان(م: 36 هق) 57
خلاصه …………………………………………………………………………………………. 58
خلاصه …………………………………………………………………………………………………………. 69
3-1-3-1-عمربن خطاب ……………………………………………………………………………………..71
3-1-3-2-1- مخالفان وثاقت کعبالاحبار 76
3-1-3-2-2- موافقان وثاقت کعب.. 81
خلاصه ………………………………………………………………………………………………………. 87
3-1-3-3-عثمان بن عفان ……………………………………………………………………………………87
3-1-3-4- عبداللّه بن سلام(43 هق) 88
خلاصه ……………………………………………………………………………………………………….. 97
3-1-3-6- زید بنثابت (45ق) ………………………………………………………………………… 98
خلاصه …………………………………………………………………………………………………….. 102
3-1-3-7- عبداللّه بنعمروبن عاص (55 هق) 102
فصل چهارم:
4-1-1- سوالات حاوی حکم از اهلکتاب.. 111
4-1-1-4- عبدالله عمروبنعاص… 114
4-1-2- سوالات تفسیری از اهلکتاب.. 115
4-1-3- سوالات صحابه از اهل کتاب دربارهی بلاد. 116
خلاصه ……………………………………………………………………………………………… 118
4-2- استخراج شواهد از دیگر کتب اهلسنت.. 118
4-2-1- سوالات تفسیری از اهلکتاب.. 120
4-2-1-3- عبد الله بن عمر و عاص ………………………………………………………………….. 124
4-2-2- سوالات حاوی افعال و اعمال. 124
4-2-3- سوالات حاوی مسائل اعتقادی و فکری ……………………………………………………….131
4-2-4- رفع اختلاف قرائات قرآن توسط رأی اهلکتاب.. 133
4-2-4-1- کعب الاحبار ………………………………………………………………………………………. 134
4-2-5- شواهد در توصیف پیامبرp و امت ایشان. 135
4-2-6- انذار و نصیحتهای در خواستی عمر از کعبالاحبار 135
4-2-7- نقلهای مستقل و بدون مقدمهی کعبالاحبار 136
4-2-8- اعطاء برخی مقامات ازجانب کعبالاحبار 137
4-2-9- غیبگوییهای کعبالاحبار نسبت به خلیفه عمر و تأیید او 139
4-2-10- اعلم مردم ازدیدگاه کعب الاحبار 142
4-2-11- آموزههای اخلاق عملی کعب الاحبار برای صحابه. 142
4-2-12- بزرگداشت شهرهای خاص توسط کعب الاحبار 145
4-2-13- نمونه هایی ازداستانسرائی های کعب الاحبار 150
خلاصه …………………………………………………………………………………………………………………. 155
منابع و مواخذ ……………………………………………………………………………………………………………… 168
مقدمه
پدیده مراجعهی برخی صحابه به اهلکتاب از زمان پیامبر p وجود داشته است که میتوان آن را با روایاتی که از پیامبر p به ما رسیده اثبات کرد. کلیتِ مراجعهی صحابه به اهلکتاب مورد واکاوی برخی از علما و صاحبنظران شیعه و سنی قرار گرفته است؛ هر یک از این بزرگان دلایلی را برای این قبیل مراجعات مطرح کردهاند که بسته به رضایت یا عدم رضایت آنها، دلایل هم متفاوت شده است. از جمله این بررسیها میتوان به کتابهای ” اضواءعلیالسنهالمحمدیهاودفاععنالسنه” نوشتهی محمودابوریه، “التفسیروالمفسرون” نوشتهی محمدحسینذهبی، “التفسیروالمفسرون” محمدهادیمعرفت و “الاسرائیلیاتواثرهافیکتبالتفسیر” نوشتهی رمزی نعناعه اشاره کرد که هر کدام بر اساس شواهد و مصادیق موجود و پیشینههای اعتقادی خود، موضوع را بررسی و نتیجهگیری کردند. آنها عاملان گسترش اقوال اهلکتاب را شناسایی و سپس مراجعهکنندگان به آنها را مورد سرزنش قرار میدهند. همچنانکه آقای معرفت نیز در بخشهایی از کتاب “التفسیروالمفسرون” خود به پدیده رجوع صحابه به اهلکتاب و گرفتن پاسخ از آنها پرداخته است و فقط برخی صحابه را متخلف معرفی می کند. بررسی اقوال این علما در مورد اهلکتاب، به کلیتِ ممنوع بودن یا توجیه کردن این مراجعات باز میگردد و کمتر کسی به محتوای سوالات پرسیده شده، توجه کرده است. حتی موافقان مراجعه به اهلکتاب محتوای این تعاملات و پرسشها را مورد بررسی قرار ندادهاند. در مجموع میتوان گفت آنچه توسط نویسندگان مورد بررسی قرار گرفته است کلیتِ مراجعه به اهلکتاب و نهی یا جواز آن را در بردارد و در حیطه محتوای این مراجعات به صورت تخصصی ورود نکرده اند. از آنجایی که برخی موافقان مراجعات برای جوازی که صادر کردهاند دلایلی را مطرح می کنند که این دلایل نیاز به شواهد و بررسی دارد، از این رو نگارنده لازم دیده است تا با بررسی محتوای مراجعات، جواز صادر شده را مورد واکاوی قرار دهد.
به نظر میرسد برای زدودن احادیث از لوث اسرائیلیات، انجام چنین پژوهشهایی در قالب موضوعات اسرائیلیات ضروری است. در مجموع این حقیقت قابل انکار نیست که بحث پیرامون اهلکتاب و اخذ مطالبِ تفسیری از آنان، پیشینهای دیرینه دارد و در کتابهای متعدد این مطلب به شکل تکراری و مستند بر شواهد جزئی مورد بحث قرار گرفته است. اما تاکنون مستند بر همهی موارد و شواهد در جوامع حدیثی اهل سنت این نکته مورد تأمل و بررسی قرار نگرفته و چگونگی منبع قرار گرفتن اقوال اهلکتاب توسط بسیاری از صاحبنظران مورد بحث و نقادی واقع نشده است. بیشتر این بحث ها حول نظریهپردازی مقدماتی و گرفتن یک نتیجهی کلی بوده است؛ به عبارت دیگر این نکات در توجیه مراجعات مطرح میشود که برخی از صحابه در مطالب جزئی و یا در مطالب موافق با قرآن به اقوال اهلکتاب مراجعه کردهاند؛ اما در هیچ کدام از این نظریهپردازیها به شکل مستند مصادیق مراجعه به اهلکتاب مورد ارزیابی و بررسی قرار نگرفته است. چون با این بررسیها و استخراج شواهد، بسیاری از توجیهات قبلی به شکل جدی زیر سوال می رود و حتی میتوان گفت از حوزه توجیهات خارج میشود.
اما آنچه نگارنده را به دقت نظر بر روی محتوای سوالات ترغیب کرد اقوال موافقان مراجعه به اهلکتاب بود. زیرا آنها در عین نقاد بودن در قبال اسرائیلیات و عاملان گسترش آن، باز هم برای این مراجعات و موجه نشان دادن برخی افراد مراجعه کننده، سعی در کم اهمیت جلوه دادن محتوای “سوالاتپرسیدهشده” داشته و دلایلی از قبیل نقاد بودن این افراد در قبال این مراجعات و تثبیت و استقرار احکام در زمان مراجعات را مطرح می کنند. همین امر اسباب کنجکاوی و انجام این تحقیق را فراهم آورد. از طرفی نبود چنین پژوهشی برای اقامه در مقابل موافقان مراجعه به اهلکتاب، جدّیت انجام این کار را دو چندان کرد.
پایان نامه ی حاضر در چهار فصل سامان یافته است. فصل اول: کلیات؛ فصل دوم: بررسی ادله موافقان و مخالفان مراجعه به اهلکتاب؛ فصل سوم: صحابه و دیگران و چگونگی موضعگیری آنان در قبال مراجعه به اهلکتاب؛ فصل چهارم: ارائه شواهد و قرائن دال بر ارتباطات با اهلکتاب از منابع اهل سنت؛ و در انتها به نتیجه گیری کلی پرداخته شده است.
قصد ما استخراج شواهد از متون دسته اول اهل سنت بود؛ اما در برخی از این متون مانند صحیحمسلم، سنندارمی، سننترمذی، مسنداحمد و مستدرک حاکمنیشابوری شواهد کمی وجود داشت. طبق بررسیهای انجام شده در هر کدام از کتابهای نام برده شده تنها یک حدیث وجود داشت. در موطأ مالک بیست و دو گزارش از مراجعه به اهلکتاب وجود داشت. در کتابهای صحیحبخاری، سننابن ماجه و سنن نسائی، گزارشی از مراجعه به علماء اهلکتاب نبود. لذا به کتابهای دیگر اهل سنت مراجعه کرده و آنها را مورد بررسی قرار دادیم و به مقدار قابل توجهی از شواهد دست یافتیم. در طول کار از نظرات و تحقیقات صورت گرفته توسط نویسندگان متأخر بهرههای فراوانی برده شده است. مراجعه به کتابهای رجالی و تاریخی نیز به عنوان مکملی برای تکمیل پژوهش بکار رفته، زیرا همهی سعی نگارنده بر این بود تا محتوای سوالاتِ پرسیده شده از اهلکتاب و میزان اهمیت آنها، بر اساس مستنداتِ بدست آمده، بررسی شود. در راستای رسیدن به هدف تعیین شده، موفق به بررسی عملکرد صحابه و چگونگی موضعگیری آنان در قبال این مراجعات شدیم و توانستیم نظر صاحبنظران موافق و مخالفِ این مراجعات را مطرح و مورد بررسی قرار دهیم.
بیان مسئله
آنچه که در این پژوهش مورد بررسی و تأمل قرار گرفته است، محتوای سوالاتی است که برخی صحابه از اهلکتاب یا تازه مسلمانان اهلکتاب پرسیده اند. علت اهمیت چنین پژوهشی، آراء و نظرات بسیاری از صاحبنظران اهل سنت است که اعتقاد به بیاهمیت بودن محتوای این سوالات دارند و همچنین، پیشرفتِ پژوهشهایی است که بر مبنای چنین نظریهی بدونِ سند و مدرکی پایهریزی شده است. البته چنین تفکری در میان صاحبنظران اهلسنت وجود دارد. همانطور که میدانیم نص صریح سنت رسول اکرمp بر عدم مراجعه به اهلکتاب است و صراحت بیان رسولاکرمp در این نهی، کار را به بی اهمیت یا با اهمیت بودن مراجعات نمیکشاند. البته گزارشهای رسیده از رویه و منش صحابهی وفادار رسولاکرمp نیز بر درستی مدعای ما، صحه میگذارد. با این حال در کتابهای متقدمان به خصوص در جوامع اهل سنت، از جمله موطأ مالک، مسند احمدحنبل، صحیح مسلم و. . شاهد گزارشهایی از مراجعات برخی صحابه به اهلکتاب بودهایم. در این پژوهش سعی به بررسی اسناد و مدارک قائلان این نظریه داشته تا صحت گفتار ایشان معلوم شود.
مرجعیت اهلکتاب برای صحابه، از جهات گوناگون قابل بررسی است. اولین نکتهی قابل بررسی این است که در زمان پیامبرp این مراجعات، اختصاص به چه افرادی داشت؟ آیا همه صحابه این مرجعیت اهلکتاب را پذیرفته بودند؟ در تاریخ، این مراجعات ثبت شده است و عموماً موضعگیری پیامبرp نیز در قبال این ارتباطات، مذکور است. اما براستی چرا دیگر صحابه با این ارتباطات عجین نشدهاند؟ این پژوهش با در نظر گرفتن این مهم که از موضوع مطرح شده خارج نشود، سعی در پاسخگویی مختصری به این چراها دارد.
با مطالعه و بررسی اقوال صاحبنظران متأخر، برای توجیه و تأیید این مراجعات، ادلهی مختلفی یافت میشود. برخی از ایشان مراجعات به اهلکتاب را چه به لحاظ محتوایی و چه به لحاظ حجمی قابل توجه نمیداند و جزئی بودن آنها را مطرح می کند؛[1] همچنین ابنکثیر استفاده از این موارد را به طور کلی رد نکرده و بکار گرفتن اسرائیلیات را به عنوان شاهد، مفید دانسته است؛[2] البته دیگر دلایلی از این قبیل، از سمت صاحبنظران اهل سنت مطرح شده است.
سعی شده در طول انجام کار این نظریات مطرح، نقد و بررسی شوند تا در مقام عمل، این موارد با آن دلایل مقایسه و میزان حقیقی بودن آنها سنجیده شود. البته با بررسی و اثبات اینکه، مراجعات و سوالات در مسائل جزئی و برای گرفتن مؤید نبوده است، صاحبنظران باید در ادله خود تجدید نظر کنند.
محدودهای که در این تحقیق مد نظر است، استخراج نظریات مخالف و موافق در مورد نحوه، کیفیت و حجم مراجعات به اهلکتاب میباشد.
پژوهش انجام شده با در نظر گرفتن چهار فصل، کار خود را شروع و به پایان میرساند.
فصل اول تحت عنوان کلیات، مباحث ضروری مطرح میشود.
فصل دوم که جانمایه و هدف اصلی پژوهش در آن قرار دارد، به بررسی ادلهی صاحبنظران اهلسنت و شیعه پرداخته است و سعی در دستهبندی موافقان مراجعه و مخالفان مراجعه به اهلکتاب شده است.
فصل سوم سعی بر آن بوده است که به صحابه و دیگران و چگونگی موضعگیری آنان در قبال مراجعه به اهلکتاب پرداخته شود.
فصل چهارم، سعی در استخراج مصادیق مراجعاتِ صحابه به علمای اهلکتاب در بیش از20 کتاب اهل سنت شده است. در این فصل شاهد دسته بندی این سوالات و یا حتی اقوال اهلکتاب هستیم.
در انتها با اختصاص به نتیجه گیری کلی، سعی در پاسخگویی به سوالاتِ مطرح شده در بیان مسئله پرداخته شده است.
تعداد صفحه :197
قیمت :14700 تومان
بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد
و در ضمن فایل خریداری شده به ایمیل شما ارسال می شود.
پشتیبانی سایت : * asa.goharii@gmail.com
در صورتی که مشکلی با پرداخت آنلاین دارید می توانید مبلغ مورد نظر برای هر فایل را کارت به کارت کرده و فایل درخواستی و اطلاعات واریز را به ایمیل ما ارسال کنید تا فایل را از طریق ایمیل دریافت کنید.
در صورتیکه با پرداخت آنلاین مشکلی دارید می توانید مبلغ مربوط به هر فایل را به شماره کارت 6037991199500590 به نام خيريه محک واريز کرده و تصوير پرداختي و عنوان فايل درخواستي را به ایمیل asa.gohari@gmail.com
ارسال کرده تا فايل برایتان ارسال شود.