دانشگاه پیام نور
پایان‌نامه
برای دریافت مدرک کارشناسی ارشد
رشته جامعه شناسی
گروه علوم اجتماعی
عنوان پایان‌نامه:
بررسی جامعه شناختی کیفیت زندگی سرپرستان خانوار
شهر زنجان در سال 1392
(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)
تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :
(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)
چکیده
بیان مساله: با توجه به اینكه شناخت كیفیت زندگی خانوارها، یكی از موارد بسیار مهم در حوزه تعیین سبك زندگی كنشگران اجتماعی میباشد، لذا پژوهش حاضر به دنبال مطالعه و بررسی جامعه‌شناختی کیفیت زندگی سرپرستان خانوارهای شهرستان زنجان میباشد. در واقع سوال اصلی تحقیق این بوده كه وضعیت كیفیت زندگی خانواده‌ها و خانوارهای شهرستان زنجان چگونه بوده و عوامل و فاكتورهای موثر در تغییر كیفیت زندگی در بین سرپرستان خانوارهای شهر زنجان چیست؟
روش‌شناسی تحقیق: پژوهش حاضر به صورت روش كمی انجام گردیده و با بهره گرفتن از شیوه پیمایشی اجرا گردیده است كه ابزار جمع آوری داده‌ها و اطلاعات پرسشنامه بوده است. جامعه آماری این تحقیق كلیه سرپرستان خانوارهای شهرستان زنجان میباشد که طبق نتایج آخرین سرشماری انجام یافته(در سال 1390) تعداد آنها 110943 خانوار بوده كه با بهره گرفتن از فرمول كوكران، 390 خانوار به عنوان جمعیت انتخاب گردیده و سرپرستان آنها مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته‌اند.
به منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها، از نرم افراز SPSS استفاده گردیده و جهت بررسی فرضیات تحقیق، بر اساس سطح سنجش متغیرهای مورد بررسی از روش‌های آماری توصیفی و استنباطی همانند ضرایب همبستگی(اسپیرمن، پیرسون و … ) و آزمون‌های آماری پارامتریك( آزمون t، تحلیل واریانس و … ) استفاده گردیده است.
یافته‌های تحقیق: بر اساس تحلیل داده‌های جمع آوری‌شده، بین اغلب متغیرهای زمینه‌ای(همانند سن، سواد، تاهل و … ) با متغیر سبك زندگی و مولفه‌های آن رابطه معنادار وجود داشت. همچنین بین متغیرهای اعتماد اجتماعی، كیفیت زندگی و سبك زندگی و مولفه‌های آن رابطه معناداری وجود داشت.
واژگان کلیدی:
کیفیت زندگی، سبک زندگی فرهنگی، محصولات فرهنگی، اوقات فراغت، سرپرستان خانوار.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول: کلیات تحقیق
مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……….2
تعریف مساله و بیان سؤالهای اصلی تحقیق…………………………………………………………………………………………………. ……….4
ضرورت انجام تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………. ……….9
هدف ها………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……..12
فصل دوم: ادبیات تحقیق
بخش اول: مرور پیشینیه پژوهشی……………………………………………………………………………………………………………… ……..14
پیشینه خارجی………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……..14
پیشینه داخلی………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……..21
بخش دوم: مبانی نظری تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………. ……..26
رویکردهای مختلف به مفهوم کیفیت زندگی………………………………………………………………………………………………. ……..26
رویکرد پزشکی……………………………………………………………………………………………………………………………………… ……..27
تبیین های روان شناختی………………………………………………………………………………………………………………………….. ……..28
رویکرد روان شناختی اجتماعی…………………………………………………………………………………………………………………. ……..29
رویکرد کنش متقابل……………………………………………………………………………………………………………………………….. ……..30
رویکرد جامعه شناختی……………………………………………………………………………………………………………………………. ……..31
دیدگاه بوم شناسی………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……..32
نظریه ی کنش اجتماعی پارسنز……………………………………………………………………………………………………………….. ……..36
نظریه های مکتب تضاد…………………………………………………………………………………………………………………………… ……..39
مفهوم کیفیت زندگی از نگاه سایر نظریه پردازان………………………………………………………………………………………….. ……..40
ریف و سینگر……………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……..40
فلاناگان………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……..42
کالمن………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……..42
گودمن………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……..43
زیمل……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….43
تورشتاین وبلن…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………46
ماکس وبر………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..47
فهرست مطالب
عنوان صفحه
گافمن……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..48
جورج هربرت مید…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….50
آنتونی گیدنز…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….51
پیر بوردیو………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..52
نظریه سرمایه فرهنگی بوردیو……………………………………………………………………………………………………………………………………..52
مصرف و سلیقه فرهنگی نخبه‌گرایانه……………………………………………………………………………………………………………………………53
نظریه‌ی بوردیو در مورد اوقات فراغت………………………………………………………………………………………………………………………..54 نظریه ی بوردیو درباره مصرف فرهنگی……………………………………………………………………………………………………………………….55
اعتماد اجتماعی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………56
بخش سوم :چارچوب نظری…………………………………………………………………………………………………………………… ……..57
شاخص های کیفیت زندگی بر اساس نظریه های مختلف………………………………………………………………………………………………58
متغیرهای عینی………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……..60
متغیرهای ذهنی……………………………………………………………………………………………………………………………………… ……..65
فرضیه ها…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……..72
مدل نظری تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..73
فصل سوم: روش شناسی
روش تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……..75
ابزار گردآوری اطلاعات (تکنیک تحقیق)…………………………………………………………………………………………………… ……..76
شیوه اجرا………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……..76
سطح تحلیل…………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……..77
واحد تحلیل…………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……..78
قلمرو پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……..78
روش ها و تکنیک های آماری…………………………………………………………………………………………………………………. ……..78
تعاریف نظری و عملیاتی مفاهیم………………………………………………………………………………………………………………. ……..79
تعریف نظری کیفیت زندگی و ابعاد آن…………………………………………………………………………………………………….. ……..79
تعریف عملیاتی کیفیت زندگی…………………………………………………………………………………………………………………. ……..80
تعریف متغیرهای زمینه ای……………………………………………………………………………………………………………………….. ……..85
شناسایی متغیرهای تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………. ……..87
فهرست مطالب
عنوان صفحه
جمعیت آماری و نمونه…………………………………………………………………………………………………………………………… ……..87
نمونه گیری………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……..88
حجم نمونه………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……..88
شیوه انتخاب نمونه…………………………………………………………………………………………………………………………….. ……..89
فصل چهارم: یافته های تحقیق
مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………91
مشخصات عمومی پاسخگویان……………………………………………………………………………………………………………………………………92
بخش سوم: آزمون فرضیه ها…………………………………………………………………………………………………………………… ……109
فرضیه اول:…………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……109
فرضیه دوم: ………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……114
فرضیه سوم:…………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……119
فرضیه چهارم:………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……124
فرضیه پنجم:………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……129
فرضیه ششم:………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……131
فرضیه هفتم:…………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……133
فرضیه هشتم:………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……133
بررسی و تحلیل رگرسیون چندگانه: ………………………………………………………………………………………………………… ……134
فصل پنجم: نتایج نهایی، پیشنهادها و محدودیتها
مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..138
بحث و نتیجه‌گیری………………………………………………………………………………………………………………………………………………….138
محدودیت های پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………. ……148
ارائه پیشنهادها………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……149
منابع……………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……150
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول شماره یک ابعاد عینی و ذهنی کیفیت زندگی………………………………………………………………………………………………………67
جدول شماره دو عامل های کیفیت زندگی و مبنای نظری آنها……………………………………………………………………………………….68
جدول شماره 1 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس وضعیت سنی آنها…………………………………………………………………………….92
جدول شماره 2 توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب وضعیت جنسی آنها……………………………………………………………………….93
جدول شماره 3 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس وضعیت تأهل آنها…………………………………………………………………………….94
جدول شماره 4 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس وضیت مالکیت مسکن آنها……………………………………………………………….95
جدول شماره 5 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس متراژ منزل محل سکونت آنها……………………………………………………………96
جدول شماره 6 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس میزان تحصیلات آنها……………………………………………………………………….97
جدول شماره 7 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس میزان تحصیلات همسر آنها……………………………………………………………….98
جدول شماره 8 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس وضعیت شغلی آنها…………………………………………………………………………..99
جدول شماره 9 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس وضعیت شغلی همسر آنها……………………………………………………………….100
جدول شماره 10 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس میزان درآمد آنها…………………………………………………………………………..101
جدول شماره 11 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس میزان درآمد همسر آنها………………………………………………………………….102
جدول شماره 12 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس طبقه اقتصادی – اجتماعی آنها……………………………………………………….103
جدول شماره 13 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس منطقه محل سکونت آنها……………………………………………………………….104
جدول شماره 14 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس تعداد فرزندان دختر آنها………………………………………………………………..105
جدول شماره 15 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس تعداد فرزندان پسر آنها………………………………………………………………….106
جدول شماره 16 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس تعداد اعضاء فعلی خانواده آنها……………………………………………………….107
جدول شماره 17 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس محل سکونت آنها………………………………………………………………………..108
جدول شماره 18 جدول توصیفی مربوط نمره کیفیت زندگی بر حسب محل سکونت……………………………………………………..109
جدول شماره 19 میانگین نمره كیفیت زندگی بر حسب محل سكونت…………………………………………………………………………..109
جدول شماره 20 جدول توصیفی مربوط میانگین نمرات ابعاد و مولفه‌های کیفیت زندگی بر حسب محل سکونت………………111
جدول شماره 21 جدول نتایج اجرای آزمون تحلیل واریانس برای بررسی رابطه بین مولفه‌های كیفیت زندگی و محل سكونت………111
جدول شماره 22 جدول توصیفی مربوط نمره کیفیت زندگی بر حسب ” گروه های سنی “…………………………………….114
جدول شماره 23 میانگین نمره كیفیت زندگی بر حسب “میزان سن و گروه‌های سنی”……………………………………………………114
جدول شماره 24 جدول توصیفی مربوط میانگین نمرات ابعاد و مولفه‌های کیفیت زندگی بر حسب گروه‌های سنی…………….116
جدول شماره 25 جدول نتایج اجرای آزمون تحلیل واریانس برای بررسی رابطه بین مولفه‌های كیفیت زندگی و گروه‌های سنی مختلف…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..116
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول شماره 26 میانگین نمره كیفیت زندگی بر حسب میزان تحصیلات………………………………………………………………………………119
جدول شماره 27 جدول توصیفی مربوط میانگین نمرات ابعاد و مولفه‌های کیفیت زندگی بر حسب میزان سواد…………………………..119
جدول شماره 28 جدول توصیفی مربوط میانگین نمرات ابعاد و مولفه‌های کیفیت زندگی بر حسب میزان سواد………………………….121
جدول شماره 29 جدول نتایج اجرای آزمون تحلیل واریانس برای بررسی رابطه بین مولفه‌های كیفیت زندگی و سطح سواد و تحصیلات………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 121
جدول شماره 30 رابطه بین متغیر ” کیفیت زندگی” و متغیر “نوع شغل پاسخگویان” ……………………………………………………..124
جدول شماره 31 میانگین نمره كیفیت زندگی بر حسب نوع شغل…………………………………………………………………………………124
جدول شماره 32 جدول توصیفی مربوط میانگین نمرات ابعاد و مولفه‌های کیفیت زندگی بر حسب نوع شغل…………………….126
جدول شماره 33 جدول نتایج اجرای آزمون تحلیل واریانس برای بررسی رابطه بین مولفه‌های كیفیت زندگی و نوع شغل…..126
جدول شماره 34 آماره‌های توصیفی و میانگین نمره كیفیت زندگی بر حسب جنسیت……………………………………………………..129
جدول شماره 35 رابطه بین متغیر ” کیفیت زندگی” و متغیر “جنسیت”…………………………………………………………………………129
جدول شماره 36 آماره‌های توصیفی و میانگین نمره مولفه‌های كیفیت زندگی بر حسب جنسیت………………………………………130
جدول شماره 37 رابطه بین مولفه‌های متغیر كیفیت زندگی و جنسیت……………………………………………………………………………130
جدول شماره 38 رابطه بین متغیر ” کیفیت زندگی” و متغیر “سبک زندگی” …………………………………………………………………131
جدول شماره 39 رابطه بین متغیر ” کیفیت زندگی” و متغیر “مصرف فرهنگی” …………………………………………………………….132
جدول شماره 40 رابطه بین متغیر ” کیفیت زندگی” و متغیر “اوقات فراغت” ………………………………………………………………..132
جدول شماره 41 رابطه بین متغیر ” کیفیت زندگی” و “اعتماد اجتماعی”………………………………………………………………………133
جدول شماره 42 رابطه بین متغیر ” کیفیت زندگی” و ” پایگاه اجتماعی – اقتصادی”……………………………………………………..133
جدول شماره 43 روش به كار گرفته‌شده برای انجام تحلیل رگرسیون چندگانه……………………………………………………………….134
جدول شماره 44 خلاصه نتیجه مدل به كار گرفته‌شده برای تحلیل رگرسیون چندگانه …………………………………………………..134
جدول شماره 45 نتایج آزمون تحلیل واریانس(ANOVA) برای رگرسیون چندگانه ……………………………………………………….134
جدول شماره 46 نتایج اصلی و نهایی تحلیل رگرسیون چندگانه ………………………………………………………………………………….135
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
نمودار شماره 1 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس وضعیت سنی آنها ……………………………………………………………………………92
نمودار شماره 2 توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب وضعیت جنسی آنها………………………………………………………………………..93
نمودار شماره 3توزیع فراوانی پاسخگویان براساس وضعیت تأهل آنها……………………………………………………………………………..94
نمودار شماره 4 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس وضیت مالکیت مسکن آنها………………………………………………………………..95
نمودار شماره 5 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس متراژ منزل محل سکونت آنها……………………………………………………………..96
نمودار شماره 6 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس میزان تحصیلات آنها……………………………………………………………………….97
نمودار شماره 7 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس میزان تحصیلات همسر آنها………………………………………………………………98
نمودار شماره 8 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس وضعیت شغلی آنها………………………………………………………………………….99
نمودار شماره 9 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس وضعیت شغلی همسر آنها………………………………………………………………100
نمودار شماره 10 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس میزان درآمد آنها…………………………………………………………………………..101
نمودار شماره 11 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس میزان درآمد همسر آنها………………………………………………………………..102
نمودار شماره 12 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس طبقه اقتصادی – اجتماعی آنها………………………………………………………103
نمودار شماره 13 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس منطقه محل سکونت آنها……………………………………………………………….104
نمودار شماره 14 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس تعداد فرزندان دختر آنها………………………………………………………………..105
نمودار شماره 15 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس تعداد فرزندان پسر آنها………………………………………………………………….106
نمودار شماره 16 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس تعداد اعضاء فعلی خانواده آنها……………………………………………………….107
نمودار شماره 17 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس محل سکونت آنها………………………………………………………………………..108
نمودار شماره 18 نمره “كیفیت زندگی” بر حسب “محل سكونت”………………………………………………………………………………110
نمودار شماره 19 میانگین نمره “كیفیت زندگی” بر حسب “گروه های سنی”………………………………………………………………….115
نمودار شماره 20 میانگین نمره “كیفیت زندگی” بر حسب “میزان تحصیلات”……………………………………………………………….120
نمودار شماره 21 میانگین نمره “كیفیت زندگی بر حسب “نوع شغل پاسخگویان”………………………………………………………….125
فصل اول:
کلیات تحقیق
مقدمه
زندگی موهبتی الهی است که انسانها در طول عمر خویش از آن بهره‌مند می‌شوند. قرن حاضر شاهد تغییرات چشمگیری در مورد دیدگاه آدمی نسبت به زندگی بوده است. در این قرن تنها حفظ زندگی به شکل معمول مطلوب نبوده، بلکه ارتقاء کیفیت زندگی در زمینه‌های متعدد تلاش اساسی جوامع تلقی می‌شود. داشتن کیفیت زندگی مطلوب همواره آرزوی بشر بوده و است. در ابتدا این آرزو به بهبود وضعیت‌های ظاهری افراد از قبیل میزان درآمد، تحصیلات، سلامتی جسمی و مسکن محدود بود. ولی اکنون به طیف‌های وسیعی از جمله متغیرهای کیفی و ذهنی توجه می‌شود. کیفیت زندگی به دلیل گسترش روند صنعتی‌شدن و پیشرفت فناوری که توجه به بعد کمی زندگی انسان را مد نظر قرار می‌دهد و همچنین بدنبال غفلت از جنبه‌های کیفی زندگی انسان طی چند دهه گذشته در کشورهای غربی بحث کیفیت زندگی مورد توجه اندیشمندان و متفکران علوم انسانی قرار گرفت.
پروژه حاضر در کنار تعریف مفهوم کیفیت زندگی و با گریزی به ابعاد مختلف کیفیت زندگی به بررسی کیفیت زندگی و رابطه آن با سبک زندگی فرهنگی نیز می‌پردازد تا از این طریق به تعریفی مشخص و شیوه‌ای دقیق در سنجش کیفیت زندگی شهری دست یابد و در راستای ارتقاء آن قدم بردارد. در این پروژه شهرزنجان را، که همچون اکثر شهرهای داخل و خارج از کشور دارای مناطقی با فاصله طبقاتی است و این امر کیفیت زندگی متفاوتی را بین مناطق مختلف شهر موجب شده است، به‌عنوان نمونه موردی مد‌نظر قرار گرفته است.
به هر حال مشخص است که کیفیت زندگی دارای معانی مختلفی نزد افراد متفاوت است که این افراد بسته به متغیرهای طبقه‌ی اجتماعی، جنس، سن، محل سکونت، وضعیت تاهل، وضعیت اشتغال و … تعاریف متفاوتی از کیفیت زندگی دارند.
همه انسانها از آغاز حیات خود در جست و جوی بهبود بخشیدن به کیفیت زندگی‌شان بوده اند، اما در دوران معاصر کیفیت زندگی به موضوع مطالعه‌ی دانشمندان تبدیل شده است، زیرا آنها به این واقعیت پی برده‌اند که آینده‌ی جامعه در گرو شناسایی عواملی است که بر شرایط زندگی انسانها تاثیر می‌گذارد(صادقی، 1383).
تاریخچه پیدایش مفهوم کیفیت زندگی به دوران ارسطو در 385 سال قبل از میلاد مسیح باز می‌گردد. در آن دوران ارسطو «زندگی خوب» یا «خوب انجام دادن کارها» را به معنی شاد بودن در نظر گرفته است، لیکن در عین حال به تفاوت مفهوم شادی در افراد مختلف پرداخته است و ذکر نموده است. سلامتی که باعث شادی در یک فرد بیمار می شود با ثروت که فرد فقیری را شاد می‌کند یکسان نیست و به‌طور مشخص بیان نموده است که شادی نه تنها برای افراد مختلف معانی متفاوتی دارد بلکه برای یک فرد نیز در شرایط متفاوت معنی یکسانی نخواهد داشت. به هرحال در آن زمان شادی یا شادمانه زیستی معادل با آنچه که امروز کیفیت زندگی نام دارد تلقی میشد؛ ولی اصطلاح «کیفیت زندگی» تا قرن بیستم مورد استفاده قرار نگرفته بود(نجات، 1387).
واژه کیفیت زندگی در سال 1920 میلادی توسط پیگو در کتاب اقتصاد و رفاه، مورد استفاده قرار گرفت. از دهه 1930 محققان مختلف علمی به تحقیق، تحلیل، سنجش و اهمیت کیفیت زندگی در مناطق مختلف جغرافیایی روی آوردند و سعی در تبیین کیفیت زندگی در مناطق شهری و ایالات متحده و همچنین مربوط به ملت‌های مختلف در ایالات متحده مورد ارزیابی قرار دهند. تاریخچه پژوهش در کیفیت زندگی به تحقیقات جامعه‌شناختی برمیگردد و در زمینه بهداشت روانی از دهه 1960 میلادی به دنبال نهضت مؤسسه زدایی آغاز گردیده است(زکی، 1387).
گرچه مفهوم کیفیت زندگی از اواخر قرن بیستم مورد توجه جامعه‌شناسان قرار گرفته است، اما ریشه‌های آن در جامعه‌شناسی را می‌توان تا اواسط قرن بیستم پی گرفت. در جامعه‌شناسی اولین اثر مهم درباره کیفیت زندگی از آگبرن[1] (1946) میباشد که درباره حیات روستایی در ایالات متحده نوشته شده است. در دهه 1960 هنگامی که جامعه‌شناسان علیه چیرگی شاخص‌های اقتصادی واکنش نشان دادند، مفهوم کیفیت زندگی در پژوهش‌های اجتماعی اهمیت یافت اما تا آن هنگام تمام شاخص‌های کیفیت زندگی، عینی بودند. در دهه 1970 شاخص های ذهنی هم برای سنجش کیفیت زندگی اضافه شدند. اولین بار کمپبل و همکاران در اثر خود در سال 1976 به شاخص‌های ذهنی و روان‌شناختی کیفیت زندگی توجه کردند[2] (کمپبل، 1976).
مراکز تحقیقاتی گوناگونی هم‌اکنون به سنجش کیفیت زندگی در سطح ملی و بین‌المل می‌پردازند. در ایالات متحده آمریکا از دهه 1960 انستیتو تحقیقات اجتماعی در دانشگاه میشیگان و مرکز نظرسنجی شیکاگو کیفیت زندگی را میسنجند و از سال 1995 با تأسیس انجمن بین المللی پژوهش‌های کیفیت زندگی[3]، سنجش این مفهوم به خوبی نهادینه شده است[4] (فیلیپس، 2006).
توجه به مفهوم کیفیت زندگی در مجامع علمی و نیز در میان سیاست‌گذاران روبه فزونی است و این مفهوم در بسیاری از حوزه‌های علوم اجتماعی و بهداشتی مورد استفاده قرار میگیرد. به واقع می‌توان گفت که کیفیت زندگی مفهومی بین رشته‌ای در علوم اجتماعی است.
توجه به مفهوم کیفیت زندگی مرهون رشد دیدگاه‌های کمتر اقتصادی درباره کیفیات زندگی اجتماعی است. مفهوم کیفیت زندگی سعی می کند شرایط زندگی مردم را در زمینه اجتماعی خود آنها بررسی کند. به همین دلیل شاخص‌‌‌هایی را برای سنجش این مفهوم انتخاب می کند که وابستگی زیادی به زمینه پژوهش دارند(نوغانی، 1388).
تعریف مساله و بیان سؤالهای اصلی تحقیق
کیفیت زندگی از مسایل پیش روی جهان امروز و از مباحث اساسی در تکوین سیاست‌گذاری اجتماعی به شمار می‌رود. بدون شک در طول سه دهه اخیر، کیفیت زندگی، به عنوان جانشینی برای رفاه مادی، به اصلی‌ترین هدف اجتماعی کشورهای مختلف تبدیل شده است. امروزه کیفیت زندگی، یکی از چارچوب‌های نظری مورد قبول در بررسی شرایط زندگی جوامع مختلف به شمار می‌رود. مطابق آمارهای موجود، نزدیک به نیمی از مردم جهان، ساکن شهرها می‌باشند و انتظار افزایش آن در دهه‌‌های آینده وجود دارد، در حالت کلی این موضوع را می‌توان ناشی از تلاش مردم برای ارضای نیازهای خود و وجود امکانات مناسب زندگی شهری در شهرها دانست. شهر به عنوان یک سامانه دارای عناصر گوناگونی است و به صورت مداوم بر آنها اثر می‌گذارد و یا از آنها تاثیر می‌پذیرد. این سامانه دارای تقسیمات کوچکتری زیر عنوان محله میباشد. این پژوهش با بهره‌گیری از ابعاد مختلف کیفیت زندگی به بررسی وضعیت کیفیت زندگی سرپرستان خانوار ساکن در محله‌های مختلف شهر زنجان می‌پردازد.
گرچه مفهوم کیفیت زندگی کاربردهای فراوانی دارد، اما ارائه تعریفی روشن و جامع برای آن دشوار است چون در زمینه‌های گوناگون و با کاربردهای متفاوتی به کار گرفته شده است. خود مردم معمولاً تصویر روشنی از کیفیت زندگی خود در ذهن دارند. آنها معمولاً میدانند که اگرچه شرایطی رخ دهد در زندگی احساس خوشبختی خواهند داشت. به عنوان مثال درآمد بیشتر، داشتن خانه (یا خانه بزرگتر) اتومبیل خوب، تعطیلات فراوان و غیره. همچنین مردم معمولاً به صراحت میگویند که اگرچه شرایطی رخ دهد، همگان احساس خوشبختی (کیفیت زندگی جمعی) خواهند کرد. به عنوان مثال وجود محله یا شهری آرام و زیبا، نبود ترافیک، نبود بیکاری و فقر، وجود امکانات درمانی برای همه و غیره.
در واقع در هنگام تعریف کیفیت زندگی، از آنجایی که قرار است وضعیت مطلوب تصویر شود تا موقعیت کنونی با آن مقایسه شود، مسأله تا حدی فلسفی می شود. هنوز فلاسفه توافقی درباره شهر آرمانی، جایی‌که همگان در آن خوشبخت هستند، ندارند. چنین بحثی اساساً ریشه‌های ایدئولوژیک و دینی دارد چرا که قرار است خوب و بد را تعیین کند.
نکته دیگر آنکه هنوز فلاسفه توافقی درباره افضل بودن برابری یا عدالت ندارند. آیا دولت باید از ناتوانان حمایت کند؟ کدام جامعه بهتر است؟ جامعه‌ای که در آن افراد آزادند تا کام خود را برآرند یا جامعه‌ای که دولت در آن اعمال قدرت می کند و از حقوق همگانی حفاظت می کند؟
آیا شرایط برای همگان باید برابر باشد، آیا تمام انواع نابرابری مذموم است؟ به هرحال تعاریفی که هم‌اکنون ارائه می شود بازتاب کیفیات و کمیابی مطلوب جامعه انسانی است که البته می‌تواند در طول زمان تغییر کند.
ویژگی مفهوم کیفیت زندگی آن است که می تواند شامل تمام کیفیات (مفاهیم) جامعه‌شناختی شود. یعنی گستره بزرگی از مفاهیم جامعه‌شناختی میتوانند در چتر کیفیت زندگی قرار بگیرند. اما وجه مهم این مفهوم آن است که معمولاً برای بررسی عملکرد و نتایج سیاست‌ها و برنامه‌ها مورد استفاده قرار میگیرد به همین خاطر معمولاً در هر زمینه بنابر انتظارات سیاست‌گذاران و مجریان برنامه‌های اجتماعی تعریف می شود. برخی مؤلفان کیفیت زندگی را تنها احساس خوشبختی دانسته اند(میلبراث[5]، 1978).
سازمان بهداشت جهانی کیفیت زندگی را بهزیستی در حوزه‌های اجتماعی، روانی و فیزیکی می‌داند و آن را چنین تعریف می کند: «کیفیت زندگی ادراک فرد از موقعیت زندگی خود در چهارچوب نظام‌های فرهنگی و ارزشی است که در آن زندگی می کند و با اهداف، معیارها، و دغدغه‌های او رابطه دارد. این امر بسیار گسترده است و به شیوه‌ای پیچیده تحت تأثیر سلامت فیزیکی، حالت روانی، و میزان استقلال و روابط او با جنبه‌های مهم محیط وی قرار دارد(هوکوگروپ،[6] 1993).
با توجه به تعاریف ارائه شده، می‌توان گفت که اصولاً کیفیت زندگی مفهومی پیچیده و چندبعدی است که با وضعیت جمعیت در یک مقیاس جغرافیایی خاص(مانند روستا، شهر، و یا کشور) در رابطه است و از این رو، هم به شاخص‌های ذهنی یا کیفی و هم به شاخص‌های عینی و کمی متکی است(کوکبی، ۱۳۸۵).
استان زنجان که از آن به عنوان فلات زنجان نیز نام برده می شود، در قسمت مرکزی و شمال غربی کشور، و مابین35 درجه و 25 دقیقه تا 37 درجه و15 دقیقه عرض شمالی و 47درجه و 1 دقیقه تا 49 درجه و 52 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ واقع شده است. این استان با هفت استان هم‌مرز میباشد به طوریکه از شمال به شهرستان خلخال از استان اردبیل، و شهرستان رودبار از استان گیلان، از شمال شرقی و شرق به شهرستان‌های تاکستان و بوئین زهرا و قزوین از استان قزوین، از جنوب به شهرستان همدان از استان همدان، از جنوب غربی به شهرستان بیجار از استان کردستان و از مغرب به شهرستان تکاب از استان آذربایجان غربی و از شمال غرب به شهرستان‌های میانه و هشترود از استان آذربایجان شرقی محدود است. وسعت استان حدود 21848 کیلومتر مربع و تراکم نسبی در استان 42 نفر در هر کیلومتر می باشد. به این ترتیب در مقایسه با میانگین مساحت استانهای کشور (65920کیلومتر مربع)، استان زنجان در ردیف استانهای کوچک از نظر وسعت قلمرو دارد و سهم نسبی استان از مساحت کل کشور 34/1درصد میباشد.
شهرستان زنجان از شمال به بخش‌های آق‌کند و هشت جین از شهرستان خلخال، از شمال شرقی به ماسوله، فومن، رشت و شهرستان رودبار زیتون، از شرق به بخش های سیردان، تاکستان، آوج از استان قزوین، از جنوب به کبوتر آهنگ از استان همدان، از جنوب غربی به شهرستان بیجار، از مغرب به تکاب و از شمال غربی به قره آقاج و میانه محدود است و رودخانه قزل اوزن با گردش خود حد طبیعی این شهرستان را تعیین نموده و وسعت این شهرستان بالغ بر 6763 کیلومتر مربع میباشد. از نظر توپوگرافی شهرستان زنجان منطقه‌ای است کوهستانی که بصورت فلات مرتفعی خودنمایی می‌کند و در اثر تجزیه رودخانه جلگه‌های حاصلخیز مستقلی را تشکیل داده است. ناهمواری‌های شهرستان در این مقوله به کوههای زنجان شمالی و کوههای زنجان جنوبی تقسیم گردیده است که از نظر تقسیمات جغرافیایی، رشته کوههای زنجان شمالی ادامه رشته کوههای البرز و کوههای زنجان جنوبی جزئی از رشته کوههای منفرد مرکزی است. جهت کوه‌ها بطور طبیعی از شمال غربی به جنوب شرقی ممتد بوده و دره زنجان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌رود برزخی را میان رودخانه قزل اوزن سفلی و علیا بوجود آورده و بخش‌های قره پشتلو و طارم علیا در منطقه رشته کوههای زنجان شمالی واقع شده است.
[1]– Ogburn
[2]– Campbel et al
[3]– International society for quality of life studies
[4]– Philips
2- Whoqol Group
تعداد صفحه : 171
قیمت :14700 تومان
