دانشگاه آزاد اسلامی
واحد یاسوج
دانشكده ادبیات و علوم انسانی،گروه ارشد زبان و ادبیات فارسی
پایان‌نامه برای دریافت درجه كارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی «M.A»
گرایش: زبان و ادبیات فارسی
عنوان:
اخلاق عملی در كلیله و دمنه و مرزبان نامه
استاد راهنما:
دكتر جلیل نظری
استاد مشاور:
استادهاشم محمدی
(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)
تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :
(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)
فهرست مطالب
عنوان صفحه
چكیده 1
مقدمه 2
فصل اول: كلیات
1- كلیات 4
1-1- هدف تحقیق 4
1-2- پیشینه تحقیق 5
1-3- روش تحقیق 7
فصل دوم: اخلاق چیست؟
2- اخلاق چیست؟ 8
2-1- تعریف اخلاق 8
2-3- راهكارهایی برای اكتساب اخلاق 15
2-3-1- بیداری از غفلت 15
2-3-2- تحقیق برای تحصیل علم و ایمان 15
2-3-3- استعانت از عقل و شرع جهت گزینش صفات نیكو 17
2-3-4- دقت در آثار و پیامدهای اعمال 17
2-3-5- تزكیه نفس 17
فصل سوم: اخلاق در ادیان و جوامع
3- اخلاق در ادیان و جوامع 19
3-1- هند باستان 19
3-2- اخلاق در مصر باستان 20
3-3- اخلاق در چین باستان 21
3-4- اخلاق در یونان باستان 21
3-5- روش اخلاقی ایران باستان 23
فصل چهارم: اخلاق در ادبیات
4- اخلاق در ادبیات 26
4-1- ادبیات اخلاقی علمی 26
4-2- ادبیات اخلاقی علمی 29
4-3- فلسفه حكایت نویسی در كتابهای اخلاقی سنتی 30
4-4- اندرزنامه‌ها 30
4-5- رجحان ادبیات اخلاقی سنتی بر ادبیات اخلاقی علمی 32
4-6- نقش مراعات نظیر در بیان فضایل و رذایل 33
فصل پنجم: بررسی اخلاق در كلیله و دمنه و مرزبان نامه
5- بررسی اخلاق در كلیله و دمنه و مرزبان نامه 36
5-1- بررسی اخلاق در آثار تعلیمی 36
5-2- کلیله و دمنه 37
5-3- مرزباننامه 38
5-4- فضایل و رذایل اخلاقی در کتابهای کلیله و دمنه و مرزباننامه 41
5-4-1- سیاست مدن (اخلاق پادشاه) 42
5-4-1-1- فضایل اخلاقی پادشاه 45
5-4-1-1-1- داشتن حزم و آیندهنگری 46
5-4-1-1-2- مشورت و نصیحت پذیری 47
5-4-1 -1-3- تدبیر امور براساس سیاست 51
5-4-1-1-4- داشتن شیوه ی برخورد با دشمن 53
5-4-1-1-5- حکمت و عدالت محوری 54
5-4-1-1-6- حلم ، بردباری و صبر 58
5-4-1-1-7- ادای حقوق زیردستان 59
5-4-1-1-7- دوری جستن از چند طبقه رعیت 59
5-4-1-1-8- در فضیلت محبّت 60
5-4-1-1-9- نیکخویی 63
5-4-1-1-10- خردورزی و دانشاندوزی 64
5-4-1-1-11- انفاق 69
5-4-1-2- رذایل پادشاهان 70
5-4-1-2-1- خشم 70
5-4-1-2-2- فرومایگی و سفلگی، آفت پادشاهی 72
5-4-1-2-3. خودكامگی و استبداد حاكم 73
5-4-1-2-4- آزار رعیت 74
5-4-1-3- بایدها و نبایدهای پادشاهی 77
5-4-1-4. در سیاست خدمت و آداب اتباع ملوک . 79
5-4-1-4-1- اخلاق کارگزاران 79
5-4-1-4-2.گزارد حق نعمت 83
5-4-1-5- رعیت 85
5-4-2- تهذیب اخلاق 88
5-4-2-1- فضایل اخلاقی 88
5-4-2-1-2- تسلیم قضا و قدر بودن 88
5-4-2 -1-3- «عبادت» 90
5-4-2 -1-4- عفو 90
5-4-2 -1-5- قناعت 92
5-4-2 -1-6- صداقت، درست کرداری 93
5-4-2-1-7- جود، کرم و سخاوت 95
5-4-2-2- رذایل اخلاقی 96
5-4-2-2 -1- غیبت، تضریب و سخنچینی 96
5-4-2-2 -2- انتقامجویی 99
5-4-2-2 -3- بخل 100
5-4-2-2 -4. اسراف 101
5-4-2-2 -5- عیبجویی و بدگویی 102
5-4-2-2 -6- حسادت 103
5-4-2-2 -7- ریا و دورویی 104
5-4-2-2 -8. مکر (خدیعت، زرق و شعوذه) 105
5-4-2-2 -9- آز، حرص و طمع 106
5-4-2-2 -10- دروغ 108
5-4-2-2 -11- غدر و بیوفایی 110
5-4-2-2 -12- خیانت 111
5-4-2-2-13- افتراء و تهمت 115
5-4-2-2-14- غمز و سخنچینی 116
5-4-2-2-15- باطل (ضدارزشِ حق و حقیقت) 117
5-4-2-2-16- افشای اسرار 117
5-4-2-2-17- دزدی و غصب اموال دیگران 119
5-4-3- تدبیر منزل 120
5-4-3-1- در تربیت فرزندان 120
5-4-3-2- زن 122
5-4-3-3- در معرفت سیاست و تدبیر خدم و عبید . 129
5-4-4- شیوه بیان اخلاقیات در كتاب های كلیله ودمنه 132
5-4-4-1- کلیله و دمنه 132
5-4-4-1 -1- چه کسانی همیشه گرفتار اندوه خواهند شد؟ 132
5-4-4- 1-2- از چه کسانی دوری باید گزید؟ 133
5-4-4- 1-3- چه کسانی بر سیرت نیکوی حاضرجوابی قادر خواهند بود؟ 133
5-4-4- 1-4- ویژگیهایی رنجورها 133
5-4-4- 1-5- کوشش و تلاش چه کسانی ضایع است؟ 134
5-4-4- 1-6- چه کسانی لایق عذاب شدید میباشند؟ 134
5-4-4- 1-7- ویژگیهای نادان؟ 134
5-4-4- 1-8- چه کسانی به آرزوهایشان نمیرسند؟ (ناکامی) 135
5-4-4- 1-9- ویژگیهای انسانهایی که به خود آزار میرسانند (خودآزار) 135
5-4-4- 1-10- سبک شمردن بزرگان و مخدومان ملت 135
5-4-4- 1-11- ویژگیهای انسانهای اسرافکار و باددست 136
5-4-4- 1-12- ویژگیهای انسان هتّاک و جاهل 136
5-4-4- 1-13- ویژگیهای انسان خودشیفته 136
5-4-4- 1-14- ویژگیهای ناشایستهسالاران 137
5-4-4- 1-15- ویژگیهای انسانهایی که بیدلیل خائف و ترسان هستند (مبحثی روانشناسانه) 137
5-4-4- 1-16- ویژگیهای انسانهای افسرده که همیشه از شادکامی بی نصیب هستند 137
5-4-4- 1-17- ویژگیهای انسانهایی که فاقد قدرت تشخیص و تمییزند 138
5-4-4- 1-18- ویژگیهای انسانهایی که فاقد فضایل اخلاقی و محاسن هستند 138
5-4-4- 1-19- چیزهایی که از منظر خردمندان ثقه نیستند 138
5-4-4- 1-20- همنشین های متضاد و نامتجانس 139
5-4-4- 1-21- ویژگیهای انسانهای غیرقابل اعتماد 139
5-4-4- 1-22- ویژگیهای انسانهایی که برای مال ارزشی بیش از جان قائلند 139
5-4-4- 1-23- دشمنان همیشگی که هرگز با هم جمع نیایند 139
5-4-4- 1-24- ویژگیهای انسانهایی که با یک خطا کارهای نیک تمام عمرشان را باطل میکنند 140
5-4-4- 1-25- باطل کننده فضایل اخلاقی 140
5-4-4- 1-26- کسانی که خردمندان باید از دوستی با آنها دوریگزینند(شش رذیلت را ذکر کرده) 140
5-4-4- 1-27- آزمودن هر کس در جایگاه خویش 141
5-4-4- 2- مرزباننامه 141
5-4-4- 2-1- حرص و شهوت 141
5-4-4- 2-2- عادات جاهلان 142
5-4-4- 2-3- انواع گناه بر حسب درجه 142
5-4-4- 2-4- قدرت تشخیص و تمییز 142
5-4-4- 3- شیوه خاص تقسیم بندی فضایل و رذایل در مرزباننامه 142
5-4-4- 4- تهیه فهرست مفاهیم اخلاقی که موضوع مباحثات و گفت شنودهای مندرج در کلیله و دمنه (معروفترین موارد آن مباحثه کلیله با دمنه است ) 143
فصل ششم: نتیجهگیری
6- نتیجهگیری 144
6-1- اهمیت اخلاق در دنیای امروز 144
6-2- ارزش اخلاقی دو کتاب كلیله و دمنه و مرزبان نامه 144
فهرست منابع 149
چكیده
در این پژوهش، برآنیم با بررسی اخلاق در دو اثر بزرگ ادبی ایران، یعنی کلیله و دمنه و مرزباننامه، بابی تازه از بررسیهای پژوهشی در اخلاق و شواهد آن در ادبیات کهن فارسی بگشاییم. این پژوهش، شامل چهار فصل میباشد. در فصل اول، به کلیات تحقیق (هدف تحقیق، پیشینه تحقیق و روش تحقیق) پرداخته شده است. فصل دوم، شامل تعریف اخلاق و فصل سوم بررسی اخلاق در ادیان و جوامع میباشد. در فصل چهارم اخلاق در ادبیات مورد بررسی قرار گرفته شده است. فصل پنجم شامل بررسی مباحث اخلاقی در کتابهای کلیله و دمنه و مرزباننامه میباشد. فصل ششم، فصل نتیجهگیری و جمعبندی نهایی است. اساس کار نگارنده در این پژوهش، کتابهای اخلاق ناصری، اخلاقیات دوفوشه کور …بوده است.
واژه‌های كلیدی: اخلاق، اخلاق عملی، كلیله و دمنه، مرزباننامه، اخلاق ناصری.
مقدمه
مطالعه در احوال ملل و اقوام مختلف در طول تاریخ و همچنین مطالعه در احوال مردم یک عصر نشان می دهد که در وجدان و عقل و دریافت آدمی احکامی وجود دارد که کلی و مطلق و دائم است، یعنی همگان، یکسان بعضی چیزها را خوب و باارزش میدانند و بعضی چیزها را بد و ضدارزش میشمارند، راستگویی، درستکاری، دستگیری از نیازمندان، احترام به پدر و مادر، سزای نیکی با نیکی، عدل، شجاعت، سخاوت، ایثارگری و … در همه ادوار و زمانها و در نزد تمام مردم دنیا ارزشمند و خوب و صفات متضاد با این اخلاق، ضد ارزش و بد هستند .
اخلاق، رفتاری است که کمال مطلوب دارد و این کمال مطلوب نمی تواند در حدّ سودجویی باشد، سر و کار اخلاق با مسأله ارزشهاست و ارزش، مستقل از سود و گاهی مغایر و حتی متضاد با آن است و چون انسان از دو بعد انسانی و حیوانی تشکیل شده که بعد انسانی و ملکوتی او سرچشمه ارزشهای متعالی و قدسی اخلاقی است، به اخلاق معنایی فراتر از سود و مصلحت میبخشد و منشأ دوام و جاودانگی آن است، بنابراین با قبول جنبهی متعالی و ملکوتی انسان است که قداست و تعالی ارزشهای اخلاقی اثبات می شود.
ایدههای اخلاقی از پدیدههای روانی است که از آغاز تمدنها در تاریخ به وجود آمده، این پدیده از ابزار و اسباب تفسیر و تعبیر آداب و رسوم و سنن امم و اقوام گذشته میباشد که دوشادوش فعالیتهای عقلانی در بین این اقوام رواج داشته است.
از روشهای اخلاقی اقوام گذشته میتوان فهمید که این ایدهها از یک واقعیت روانی و اجتماعی نشأت گرفته که گذشت زمان تغییرات اساسی در آنها به وجود نیاورده است. اخلاق عملی در كتابهای ارزشمند کلیله و دمنه و مرزباننامه، نمودهای فراوانی دارد.
در این رساله سعی بر این شده كه اخلاق از لحاظ عملی( نه نظری) یعنی اخلاق عملی در كتاب های كلیله و دمنه و مرزبان نامه بحث و بررسی قرار گیرد، اختصاص دادن موضوع به بررسی اخلاق عملی در كلیله و دمنه و مرزبان نامه به خاطر سرچشمه گرفتن این كتاب ها از اعتقادات یا به تعبیر دیگر تأثیر گرفتن از مذهب و اعتقادات یك جامعه در ادوار مختلف است، اخلاق عملی یكی از گونه های اخلاق است كه شامل اخلاق كشور داری (سیاست)، اخلاق در خانواده (رفتار با همسر و فرزندان) و … است و لازمهی شناخت اخلاق عملی، شناخت اخلاق به صورت كلی و سپس بررسی آن در كتابهای كلیله و دمنه و مرزبان نامه است.
این دو كتاب وزین ادب فارسی بیشتر به سیاست نامه نزدیكاند تا یك اثر اخلاقی جامع، بیشترین موارد اندرزها و نكات اخلاقی آن خطاب به پادشاه میباشد و در حقیقت سایر موارد اخلاقی نظیر تدبیر منزل و… به صورت جزیی و پراكنده در خلال حكایات ذكر شده است.
در این پژوهش سعی میشود كه اخلاق عملی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد و تأثیر آن در برداشت و نتیجه گیری نویسندگان این كتاب ها مشخص و معلوم گردد.كلیله و دمنه نوعی دایره المعارف جاندار و پر تحرك است كه آگاهی های مربوط به حكمت عملی به گونهای سازمان یافته در آن گردآوری شده است كه در این بنای استوار به ستایش خرد پرداخته است.
«كلیله و دمنه بنای استواری است كه در ستایش خرد بر افراشته شده است و هدف آن آگاهاندن سلطان نسبت به كاركنان دربار است هدف كلیله و دمنه از پرداختن به این كار، آن بوده است كه خواننده را به معنای پنهان در قصه ها رهنمون گرداند.» (دوفوشه کور،1377 : 566)
مرزباننامه نیز همانند كلیله و دمنه، با زبانی ادیبانه و متكلف تألیف شده كه با اندرزها و اقوال بزرگان و قطعات شعر كوتاه، انباشته شده است كه وجه اخلاقی آن به خوبی محسوس و مشهور میباشد كه میتوان از آن به عنوان مشاور شاهزادگان در امر سیاست نام برد. این دو کتاب سیاستنامهای است در قالب کتابها شناسایی منابع اخلاقی نهفته در كتابهای اخلاقی كاری دشوار و ناممكن است. اما، آب دریا را اگر نتوان كشید هم به قدر تشنگی باید چشید.
هدف تحقیق
هدف اصلی از نگارش این پایان نامه ، پس از بحث و بررسی اخلاق، آشنایی خوانندگان با جنبه های عملی اخلاق در دو کتاب کلیله و دمنه و مرزباننامه است. براین اساس و باتوجه به اهمیتی كه اخلاق درزندگی روزمره تمام انسانها چه در زندگی فردی وچه اجتماعی دارد، موضوع این جستار را اخلاق به صورت كل و اخلاق عملی به صورت جزء دركتابهای كلیله ودمنه ومرزبان نامه برگزیدیم. در این رساله، اساس پژوهش بر تقسیمبندی خواجه نصیرالدین طوسی استوار شده است. وی حكمت عملی را بر سه قسم میداند: اول؛ تهذیب اخلاق، دوم تدبیر منازل وسوم سیاست مدن. امید که با بررسی اخلاق در این پژوهش، توانسته باشیم كه اندك گریزی به اخلاق در نزد قدما و فضلا و اندیشمندان ایرانی، هندی و دیگران زده باشیم و اخلاق دراسلام و قرآن و اخلاق عملی و سیاستنامههای ایران و فرمانروایان را نیز ورقی زده باشیم و این نكته بر ما آشكار شود كه آیا اخلاق وافعال اخلاقی، با اخلاق در نزد قدما یكسان بوده و یا آنکه ارزشها وضدارزشها از منظر ایشان، با آنچه هماکنون میشناسیم تفاوت داشته است. باشد که با كمك اساتید محترم و فهیم گروه زبان و ادبیات فارسی توانسته باشیم به این مهم دست یابیم.
پیرامون كتابهای كلیله و دمنه و مرزباننامه، پژوهشهای وسیعی صورت گرفته است، لیكن تاكنون پژوهشی در زمینه اخلاق عملی در مورد این دو كتاب صورت نپذیرفته است.
این دو اثر در حقیقت میراث مكتوب پیشینیان ما در زمینه اخلاق عملی هستند كه ضرورتهای امروز جامعه، ما را نیازمند آگاهی از نكات نغز اخلاقی به كار رفته در این آثار حكمی و ادبی مینماید.
باتوجه به اهمیت اخلاق وافعال اخلاقی كتابهای بسیاری دراین زمینه تدوین وتألیف شده است كه ازآن جمله میتوان ازكتابهای عالمان مسلمان و غیرمسلمان مانند: اخلاق ناصری خواجه نصیرالدین طوسی، جامع السعادات ملامهدی نراقی و معراج السعادﺓ ملا احمد نراقی و قابوسنامه عنصرالمعالیكیكاووس، اخلاق نیكوماخس ارسطاطالیس، اخلاقیات دوفوشه كور و……نام برد اما با این حال تمام این كتاب ها و تألیفات به صورت بسیار کلّی به مبحث اخلاق عملی به صورت مجزا پرداخته وتحقیقی كه شامل حكمت عملی دركتابهای مرزبان نامه وكلیله ودمنه باشد، صورت نگرفته است .
در پی ترجمه آثار یونانی و رومی به زبان عربی و رشد نهضت علمی در سرزمینهای اسلامی، متفکران مسلمان به اهمیت طبقه‌بندی علوم پی‌بردند و در طول چند قرن شکوفایی تمدن اسلامی انواعی از طبقه‌بندی علوم عرضه کردند که از آن میان کوشش بزرگانی چون کندی، فارابی، اخوان‌الصفا، ابوعبدالله محمد خوارزمی، ابن‌سینا، ابوحامد غزالی، فخرالدین رازی، قطب‌الدین شیرازی و ابنخلدون شایان توجه است. فارابی در التنبیه علی سبیل‌السعاده انواع علوم را به دو بخش تقسیم کرده است: 1. علوم نظری، 2. علوم عملی. علوم نظری عبارتند از: ریاضیات، طبیعیات و الهیات. علوم عملی نیز عبارتند از: علم اخلاق و علم سیاست. اما در اثر مهم و معروفش، یعنی احصاءالعلوم، علوم اعتباری را هم در کنار علوم حقیقی ذکر کرده و لذا شمار بیشتری را مورد بحث قرارداده است. در آثار ارزشمند سایر متفکران مسلمان همچون رسائل اخوان الصفا، مفاتیح العلوم خوارزمی، جامع العلوم فخرالدین رازی، دره التاج قطب‌الدین شیرازی و مقدمه‌ی ابنخلدون مباحث تازهای در علم اخلاق عرضه شده است. ابوعلی سینا نیز، در آثار حکمی خویش نظیر الهیات، به نوعی تقسیمبندی تازهای را در این علم باب نموده که منشا بحثهای فراوانی بین اخلاقگرایان پس از خود شد. پس از ابوعلیسینا نیز، خواجه نصیرالدین طوسی در اخلاق ناصری به بررسی علم اخلاق پرداخته است که اثر وی تا عصر ما جزو آثار برتر و فاخر در زمینه علم اخلاق است. یکی از بزرگترین پژوهندگان علم اخلاق، هانری دوفوشه کور، در اثر خویش، اخلاقیات، تفاوت تقسیمبندیها را به شکل دیگر مورد بررسی قرار داده است که در فصل سوم کتاب خود، دستهای از رسایل اخلاقی که به شیوه سنتی نوشته شده اند را ذکر می کند. وی قابوس نامه، کیمیای سعادت، مرزبان نامه، کلیله و دمنه، مخزن الاسرار، حدیقهالحقیقه سنایی، مکارم الاخلاق و… را در دسته متون اخلاقی سنتی قرار داده است.
تعداد صفحه :209
قیمت :14700 تومان
