مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران
رساله دکتری در رشتۀ «فلسفة غرب»
مبانی فلسفة سیاسی
ژاک ماریتن
استاد راهنما:
دکتر غلامرضا اعوانی
اساتید مشاور:
دکتر شهرام پازوکی
دکتر سید مصطفی محقق داماد
آذر 1389
برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده پایان نامه درج نمی شود
(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)
تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :
(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)
چکیدة رساله
ژاک ماریتن(1883-1973م.) فیلسوف فرانسوی در فلسفۀ سیاسی خود به تبیین جامعۀ نوینی که آن را «جامعۀ نوین مسیحی» مینامد پرداخته است. او بر آن است تا این جامعه را بر اساس آموزههای مسیحیت بنیان نهد. به گونهای که بدون گرفتار شدن در معضلات جوامع مدرن فعلی، جوابگوی نیازهای دنیای معاصر باشد. بنیانگذاری چنین جامعهای، در نظر وی، تنها راهحل عملی برای مشکلات جاری جوامع بشری است. وی یکی ازمؤثرترین متفکر کاتولیک در تغییر موضع کلیسا نسبت به اموری از قبیل دموکراسی و حقوق بشراست. متافیزیک ماریتن با الهام از توماس قدیس نقطه ثقل همه نوشته های فلسفی او در موضوعات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی است. به نظر او نقش فیلسوف عبارت است از تعیین اصولی برای تنظیم روابط اجتماعی، رشد تفکر اخلاقی برای حل مسائلی مانند تساوی، تساهل، احترام متقابل، حقوق و کرامت انسانی و صلح.
ماریتن با نقد ایدهالیسم دکارتی از گونهای معرفتشناسی که خود آن را رئالیسم انتقادی مینامد، دفاع می کند. از منطر انسانشناسی او از نوعی انسانشناسی به نام انسانگرایی پیشرفته دفاع میکند و پایههای عقلانی آن را بر دوش سنّت توماسی مینهد. او بویژه در دستگاه فکری خود میان «شخص» و «فرد» تمایز مینهد. فردیت اشاره به جنبۀ مادی انسان و شخصیت به جنبۀ معنوی او ناظر است و ریشه در مفهوم معنوی و متعالی انسان دارد. این تمایز در کل فلسفۀ سیاسی ماریتن نقش کلیدی ایفا مینماید.
دغدغههای ماریتن در طراحی یک فلسفۀ سیاسی عبارت است از: اجتناب از فاشیسم، اقتدارگرایی و کمونیسم، نیستگرایی، نسبیتگرایی، شکگرایی و نقض کرامت معنوی انسان در دنیای آزاد و مدرن.
او به دنبال انسجام نهایی ایمان و عقل است. از جلوههای تلاش ماریتن در این باره، سازگارسازی مسحیت با نیازهای عصر جدید، کوشش برای اثبات سازگاری مسیحیت با حقوق بشر است. ماریتن که خود از تدوینکنندگان فعال اعلامیۀ جهانی حقوق بشر(1948) است، حقوق بشر را بر قانون طبیعی بنیاد مینهد و فهرست وسیعی از حقهای بشری را ارائه میدهد. او حقوق اساسی بشر را بر سه اصل: شخص گرایی، خیر عمومی و حاکمیت الهی بنا می نهد. فلسفۀ او همچنین دلمشغول مسائلی مانند همبستگی و صلح جهانی است. در فلسفۀ سیاسی ماریتن، اما والاترین جایگاه از آن دموکراسی است. او به دفاع از دموکراسی با ارجاع آن به متون دینی و الهام از مسیحیت میپردازد. دموکراسی از نظر ماریتن یک سیاست عقلانی و اخلاقی را به ارمغان میآورد، سیاستی که به کرامت روح انسان هم اهتمام میروزد. به طور کلی او به دنبال اخلاقی کردن سیاست است. ماریتن با طرح نظریۀ ابزارانگاری دولت و قدرت این دو را در خدمت خیر عمومی میبیند و با نظریۀ ماکیاولی و مشابه آن در بارۀ قدرت سخت میستیزد.
از عناصر اصلی فلسفۀ سیاسی ماریتن ایجاد پیوند متعادل و معقول میان دولت و کلیسا و ترسیم جایگاه مناسبی برای کلیسا در جامعه است. او توجه کلیسا به اصل پیشرفت زندگی تاریخی انسان بر روی زمین و توجه به نقش زمان و مکان در فهم درست آموزههای مسیحی را در کاهش تنش میان دولت و کلیسا ضروری میداند. او برای ثبات این رابطه فهرستی از اصول راهنما را پیشنهاد میدهد.
بدینسان تلاش ماریتن و دیگر فیلسوفان «شخصگرا» که در ادامۀ سنت شخصگرایی اندیشیدهاند، میتواند راهگشای همۀ کسانی باشد که دغدغۀ سازگاری دین با نیازها و مقتضیات جهان معاصر را دارند. این رساله با طرح عناصر اصلی فلسفۀ سیاسی ماریتن آن را دستگاهی سازوار و هماهنگ ارزیابی نموده و همزمان نقدهای متواضعانهای به آن وارد نموده است.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول: شرح زندگی، آثار و شکل گیری آرای ماریتن.. 9
گفتار اول: در حوزۀ مابعد الطبیعه. 18
گفتار دوم: در حوزۀ فلسفه هنر. 20
گفتار سوم: در حوزۀ فلسفۀ سیاسی.. 21
مبحث سوم: زمینه های شکل گیری اندیشه های ماریتن.. 23
گفتار اول: ویژگی های زمانۀ ماریتن.. 23
گفتار دوم: ماریتن و تجدد ستیزی.. 28
فصل دوم: مبانی فلسفه تومائی و تأثیرات آن بر فلسفۀ ماریتن.. 31
مبحث اول: دلبستگی ماریتن به توماس آکویناس… 32
مبحث دوم: فلسفۀ تومایی و مبانی آن. 38
گفتار اول: رابطۀ فلسفه و دین در مکتب تومائی.. 38
گفتار دوم: خداشناسی در مکتب تومائی.. 41
گفتار سوم: مابعدالطبیعه در مکتب تومائی.. 44
گفتار پنجم: معرفت شناسی در مکتب تومائی.. 49
گفتار ششم: سیاست و اخلاق در مکتب تومائی.. 53
گفتار هفتم: مکتب تومائی در بستر تاریخ.. 54
گفتار هشتم: معارضان فلسفۀ نوتومایی.. 54
فصل سوم: مبانی نظری فلسفه سیاسی ماریتن.. 57
مبحث اول: چارچوب کلی نظریۀ ماریتن در فلسفۀ سیاسی.. 58
مبحث دوم: مبانی هستی شناسی (متافیزیکی) 62
گفتار اول: نیاز به مابعدالطبیعه تومائی.. 64
گفتار دوم: ماریتن و موضوع مابعدالطبیعه. 66
گفتار سوم: ماریتن و اصول اولیۀ عقل نظری.. 70
گفتار چهارم: مفهوم سوژه از نظرگاه ماریتن.. 72
گفتار پنجم: ماریتن و راه های اثبات وجود خداوند. 73
مبحث سوم: مبانی معرفت شناسی.. 75
گفتار اول: واقع انگاری انتقادی ماریتن.. 75
گفتار دوم: ماریتن و علم بما هو کلی.. 77
گفتار سوم: ماریتن و مشکل دکارتی.. 77
گفتار چهارم: ماهیت دانستن از دیدگاه ماریتن.. 80
گفتار پنجم: معرفت به واقعیت فیزیکی از نظر ماریتن.. 81
فصل چهارم: جایگاه انسان از دیدگاه ماریتن.. 83
مبحث اول: دیدگاه های انسان شناختی مسیحیت قرون میانه و انسان گرایی نو. 85
گفتار اول: دیدگاه مسیحیت قرون وسطی.. 85
گفتار دوم: دیدگاه انسان گرایی نو. 86
مبحث دوم: عناصر اصلی انسان شناسانۀ ماریتن.. 89
گفتار اول: انسان گرایی پیشرفته. 89
گفتار دوم: رابطۀ انسان و جامعه. 90
گفتار سوم: تمایز میان فرد و شخص…. 91
الف: ریشه های مکتب اصالت شخص در اندیشۀ آکویناس… 93
ب: کاربردهای تمایز فرد و شخص…. 95
ج: نقد و بررسی دیدگاه ماریتن درباره تمایز شخص و فرد. 97
فصل پنجم: قانون طبیعی و حقوق بشر از دیدگاه ماریتن.. 101
مبحث اول: قانون طبیعی در نظر ماریتن.. 103
گفتار اول: قانون طبیعی در قرائت کلاسیک و نو. 103
الف: قرائت کلاسیک از قانون طبیعی پیش از رنسانس… 104
ب: تلقی از قانون طبیعی پس از رنسانس… 106
ج: قانون طبیعی در دوران معاصر. 109
د: سایر قرائت های قانون طبیعی.. 110
ﻫ: نظریه های رقیب قانون طبیعی.. 112
گفتار دوم: قرائت ماریتن از قانون طبیعی.. 115
الف: قانون طبیعی به مثابة مبنایی برای حقوق بشر. 115
ب: تحلیل ماریتن از سابقۀ تاریخی قانون طبیعی.. 117
گفتار سوم: ارتباط هستی شناسی و معرفت شناسی ماریتن با نظر وی در بارۀ قانون طبیعی 119
گفتار چهارم: معرفت ارتکازی و نقش آن در کشف حق های طبیعی.. 122
الف: نقش معرفت ارتکازی در تجربیات و معارف بشری.. 123
ب: نقش معرفت ارتکازی در کشف حق های طبیعی.. 125
گفتار پنجم: قوانین الزام آور از چشم انداز ماریتن.. 126
الف: قانون طبیعی و قانون سرمدی.. 126
ب: قوانین طبیعی و قوانین ملل.. 127
مبحث دوم: حقوق بشر در نظر ماریتن.. 130
گفتار اول: خاستگاه حق های بشری و دسته بندی آنها 130
گفتار دوم: تمایز میان تملک و اعمال حق.. 132
گفتار سوم: دسته بندی حق ها 133
ب: حق آزادی و گونه های آن. 134
گفتار چهارم: نقد و بررسی دیدگاه های ماریتن دربارۀ حقوق بشر. 139
فصل ششم: دولت و دموکراسی.. 143
گفتار اول: خیر مشترک به مثابۀ خاستگاه قدرت… 145
الف: مفهوم، كاربرد و ویژگیهای خیر مشترک.. 145
ب: نقد و بررسی نظریۀ خیر مشترک.. 148
گفتار دوم: نظریۀ ابزار انگاری دولت… 150
گفتار سوم: اقتدار و حق حاکمیت… 153
گفتار اول: سیاست به مثابۀ زمینه ساز اخلاق و معنویت… 157
گفتار دوم: پیوند مکراسی با اخلاق.. 160
گفتار سوم: دموکراسی و عقلانی کردن اخلاق زندگی سیاسی.. 162
گفتار چهارم: دموکراسی، ابزار کنترل دولت… 165
گفتار پنجم: نقد و بررسی دیدگاه ماریتن در بارۀ دموکراسی.. 167
فصل هفتم: رابطة دین و دولت… 171
مبحث اول: رسالت فرهنگی و قدسی دین.. 173
گفتار اول: رسالت فرهنگی دین.. 173
گفتار دوم: رسالت قدسی دین.. 174
مبحث دوم: بُعد سیاسی کلیسا و نقش آن در تعالی بدنۀ سیاسی.. 176
مبحث سوم: اصول حاکم بر تنظیم رابطۀ دولت و کلیسا از نظر ماریتن.. 182
گفتار اول: اصول ثابت و پایدار. 182
ج: اصل همکاری کلیسا و دولت… 184
گفتار دوم: نقش توجه به عنصر تاریخ در تنظیم رابطۀ دولت و کلیسا 187
مبحث چهارم: اعمال اصول ثابت برای تأسیس جهان مسیحی جدید. 190
گفتار اول: جهان مسیحی جدید و ویژگی های آن. 190
گفتار دوم: اعمال اصول ثابت و پایدار بر جهان مسیحی جدید. 198
الف: اصل تأمین آزادی کلیسا 198
ب: اصل تفوق کلیسا بر دولت… 203
ج: اصل همکاری دولت با کلیسا 205
یکم: کلی ترین نوع همکاری.. 206
دوم: تصدیق عمومی به وجود خداوند. 207
سوم: انواع خاص همکاری متقابل.. 207
مقدمه و روش تحقیق
درآمد
ژاک ماریتن (1882-1973م) فیلسوف، متأله، متفکر اجتماعی و روشنفکر کاتولیک سدة بیستم، از نگاه بسیاری از شارحان وی، از مهمترین هواداران و ادامه دهندگان میراث فلسفی-کلامی قدیس توماس آکوئیناس است. وی از پیشگامان طرح نظریة حقوق بشر جهانی با رویکردی دینی (کاتولیک) و یکی از نویسندگان اعلامیة جهانی حقوق بشر است. وی با دغدغههای ژرف دربارة معنای هستی، وجود خداوند و جایگاه ایمان در جهان نو، سیر فلسفی خود را آغاز کرد و سرانجام پس از سپری کردن راهی دراز، به تفسیر میراث تومایی روی آورد و نظام معرفتی ویژهای را بنیاد نهاد. ماریتن، دانش آموختة دانشگاه سوربن بود و بیشتر تعلیم فکری خود را در فرانسه یافت، اما پس از آنکه به ایالات متحدة آمریکا پا نهاد، دامنه تأثیر و نفوذ اندیشهاش گسترده شد و توانست در فضای روشنفکری دینی در این کشور، به ویژه در دهة سی قرن بیستم میلادی، مقامی چشمگیر پیدا کند.
ماریتن نظریات خود را با پرسشهای مابعدالطبیعی آغاز کرد؛ ولی در چهارچوب رسمی مابعدالطبیعه باقی نماند و رابطة مبانی مابعدالطبیعی خود را با رشتهای از پرسشها در قلمرو فلسفة اخلاق، فلسفة حقوق، فلسفة سیاسی، فلسفة علوم اجتماعی و نیز زیباییشناسی به تفصیل مورد بررسی قرار داد.
شماری از فیلسوفان سدة بیستم باور دارند که اندیشههای قدیس توماس آکوئیناس گرایشهای فلسفی مهمی را در این دوره تغذیه کرده و در چالش با پرسشهای تازة زمانه، از نو زنده شده است. در همین راستا، ژاک ماریتن با بهرهگیری از آموزههای تومایی با دغدغههایی رویارو شد که علم، سیاست، جامعه و زندگی جدید برای انسان مؤمن آفریده است. از این رو، پرداختن به اندیشههای ماریتن، در حکم بازگشت به تاریخ سپری شدة فلسفه نیست، بلکه آزمودن پاسخهایی است که به پرسشها و گیر و گرفتهای نظری برآمده از دوران معاصر داده شده است.
در جهان امروز که انسانیت و معنویت به صورت جدی مورد هجمههای خصومتآمیز قرار دارد و صحبت از جنگ تمدنها است و کارآمدی و مبانی فلسفی-کلامی و سیاسی ادیان مورد چالش جدی واقع شده است؛ نیاز فوری و ضروری برای توسعه آرائی وجود دارد که گفتگو و تفاهم را میان سنتها و فرهنگها توسعه دهد. امروزه رشد علم و فنآوری جهان را به دهکدهای جهانی در ورای فرهنگ و تمدن تبدیل کرده است. به نظر میرسد که به تناسب رشد علم و فنآوری، معرفت انسانها نسبت به یکدیگر افزایش پیدا نکرده است، بلکه برعکس، حتی گاه به از خودبیگانگی انسانها نیز انجامیده است. انسانها امروزه بیش از هر زمان دیگری مجبور به معاشرت و نزدیکی با یکدیگر گشتهاند و اثرگذاری آنها بر یکدیگر بسیار زیادتر از گذشته شده است. اگر تمایل به همزیستی مسالمتآمیز و زندگی مبتنی بر صلح و صفا داریم، نیازمند به آشنایی با فرهنگ، تاریخ و سنتهای یکدیگر هستیم.
انتخاب ماریتن برای پژوهش در همین راستا صورت گرفته است. وی به صورت جدی به عنوان یک متکلم و فیلسوف و مؤمن معتقد کاتولیک در حوزۀ حقوق بشر و الهیات رهایی بخش تأثیر گستردهای در جهان غرب و آمریکای لاتین داشته است. در بررسی آرای او به دغدغههای یکسانی برخورد کرده و مشابهتهای زیادی را در مییابیم. با توجه به مطالب فوق، در این رساله به بررسی و نقد اندیشههای فلسفی ژاک ماریتن در حوزۀ فلسفۀ سیاسی و فلسفۀ حقوق میپردازیم.
تعداد صفحه : 258
قیمت : 14700تومان
